Επιχείρηση Ζάχαρη

Ιαν ΜακΓιούαν
Επιχείρηση Ζάχαρη
Πατάκης, 2013
Μετ. Κατερίνα Σχινά

Ένα  βιβλίο απατηλά κατασκοπευτικό, ένα βιβλίο για τη λογοτεχνία κάτω από το κάλυμμα του αστυνομικού, ένα βιβλίο για μια εποχή, μ' ένα τόσο ανατρεπτικό τέλος που αξίζει να διαβαστεί έστω και μόνο γι' αυτό.

Αρχίζει με την ήρεμη, αυτοβιογραφική, πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός κοριτσιού, της Σερίνα Φρουμ, κόρης αγγλικανού επισκόπου, που μεγάλωσε σε μια μικρή πόλη της ανατολικής Αγγλίας. Παρ' όλο που η ίδια θέλει να σπουδάσει αγγλική φιλολογία ("μου άρεσε πολύ να διαβάζω λογοτεχνία. Ήμουν ταχυαναγνώστρια-τελείωνα δύο με τρία βιβλία την εβδομάδα- και το να διαβάζω ασταμάτητα επί τρία χρόνια μου ταίριαζε γάντι"), πείθεται από το περιβάλλον της να ακολουθήσει Μαθηματικά στο Κέμπριτζ. Στο τελευταίο έτος θα γνωρίσει έναν καθηγητή, τον Τόνυ Κάννινγκ, με τον οποίο θα συνδεθεί ερωτικά, παρ' όλη τη διαφορά ηλικίας. Η σχέση αυτή θα της ανοίξει καινούριους δρόμους. Αν και εξακολουθεί να διαβάζει ασταμάτητα, τα συνήθως ανάλαφρα διαβάσματά της δίνουν τη θέση τους, με την καθοδήγηση του Κάννινγκ, στη μελέτη της Ιστορίας, στο διάβασμα σοβαρών εφημερίδων, στο ενδιαφέρον για την πολιτική και την εποχή.

Βρισκόμαστε στο 1972, "με τον πληθωρισμό να προκαλεί απεργίες και οι μειώσεις των μισθών πληθωρισμό, με τους χοντροκέφαλους μάνατζερ και τα επαγγελματικά τους γεύματα, με τα αιμοχαρή συνδικάτα που ονειρεύονταν εξέγερση, με την αδύναμη κυβέρνηση, τις ενεργειακές κρίσεις, τα συνεχή μπλακάουτ, τους σκίντχεντς, τους βρόμικους δρόμους, τις ταραχές στη Βόρεια Ιρλανδία, τα πυρηνικά".

Η σεξουαλική επανάσταση συνεχίζεται, τα τρομοκρατικά κινήματα, ο ΙΡΑ, οι παλαιστινιακές ομάδες, οι Ερυθρές Ταξιαρχίες κ.λπ. κυριαρχούν, ο ψυχρός πόλεμος υπάρχει ακόμη.

Η σχέση της Σερίνα με τον Τόνυ θα διακοπεί απότομα και βίαια από εκείνον. Όμως, στο μεταξύ, με τη βοήθειά του η Σερίνα έχει προσληφθεί στην Υπηρεσία Πληροφοριών, την Μ15, σε μια κατώτερη θέση γραφειοκρτικών κυρίως καθηκόντων. Δεν αργεί όμως να αναβαθμιστεί. Την καλούν και της αποκαλύπτουν ένα σχέδιο, την "Επιχείρηση Ζάχαρη", όπως το ονόμασαν και είναι περίπου το εξής: Μέσα στα πλαίσια της πολιτιστικής πλευράς του ψυχρού πολέμου, αναζητούνται συγγραφείς, νεαροί κυρίως, που χρηματοδοτούμενοι από ένα ίδρυμα (οι φανεροί πόροι του οποίου είναι καθ' όλα νόμιμοι) θα συμβάλουν στην αντικομουνιστική προπαγάνδα. Η μέθοδος δεν είναι καινούρια. Λένε ότι χρησιμοποιήθηκε ακόμα και στην περίπτωση του Τζωρτζ Όργουελ, του οποίου "Η φάρμα των ζώων" και το "1984"μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν σε τόσες γλώσσες με τη συμβολή μυστικών κονδυλίων (Θα μπορούσε κανείς να πει πως η μέθοδος αυτή δεν έπαψε ποτέ να χρησιμοποιείται και από τη Δύση και από την Ανατολή).

Οι συγγραφείς που αναζητούνται δεν είναι ανάγκη να συμβάλουν σ' αυτή την προπαγάνδα με το συγγραφικό οτυς έργο. Όπως της λένε όταν της αναθέτουν να προσεγγίσει ένα νέο συγγραφέα, τον Τομ Χάλεϊ, "αναζητούμε το είδος εκείνο του συγγραφέα που είναι πρόθυμος να ξοδέψει λίγο από τον χρόνο του προς χάριν των δεινά χειμαζόμενων ομοτέχνων του στο Ανατολοκό μπλογκ, που ταξιδεύει εκεί πέρα για να προσφέρει υποστήριξη, που στέλνει βιβλία, υπογράφει εκκλήσεις υπέρ των διωκόμενων συγγραφέων, διαπληκτίζεται με τους ψευδολόγους μαρξιστές συναδέλφους του εδώ, δε φοβάται να μιλήσει δημόσια για τους φυλακισμένους συγγραφείς στην Κούβα του Κάστρο".

Η Σερίνα δέχεται. Εκείνο όμως που δεν μπορούσαν να προβλέψουν ούτε οι πράκτορες της Μ15, ούτε η ίδια, ούτε ο νεαρός συγγραφέας που ευχαρίστως δέχεται τη χρηματοδότηση, χωρίς βεβαίως να γνωρίζει την ακριβή της προέλευση, είναι ότι οι δυο νέοι θα ερωτευτούν. Περνούν απίθανες ώρες μαζί, εκείνη εκτός από τον ίδιο ερωτεύεται και το συγγραφικό του έργο. Διαβάζει τα διηγήματά του, πολλές σελίδες του βιβλίου καταλαμβάνουν εκτενείς περιλήψεις των διηγημάτων του. Συζητήσεις γύρω από τη λογοτεχνία, αναφορές σε συγγραφείς, η μύηση εκείνης στην ποίηση, εναλλάσσονται με ερωτικές συνευρέσεις, ρομαντικά δείπνα, εκστατικά σαββατοκύριακα, όταν εκείνη κάθε Παρασκευή βράδυ βρίσκεται κοντά του στο Μπράιτον.

Παρ' όλη την ευτυχία που βιώνει η Σερίνα κατατρύχεται από τις τύψεις και την αμφιταλάντευση αν πρέπει ή όχι να του αποκαλύψει την αλήθεια και τον πραγματικό της ρόλο. Η αλήθεια όμως θα την προλάβει αποκαλυπτόμενη από τον σκανδαλοθηρικό τύπο. Τι θα γίνει όταν εκείνος μάθει την αλήθεια;

Η τέχνη του ΜακΓιούαν δεν εξαντλείται στην πλοκή, ο συγγραφέας είναι και μάστορας της τεχνικής, όπως μας έχει δείξει και στα άλλα έργα του (Εξιλέωση, Σάββατο, Στην Ακτή κ.ά.). Μας γοητεύει με το στήσιμο των σκηνών, με τις λεπτομερείς αλλά καθόλου ανιαρές περιγραφές, με τη διύλιση σκέψεων και συναισθημάτων, με τις αιφνίδιες ανατροπές.

Η "Επιχείρηση Ζάχαρη" μπορεί να διαβαστεί μέσα από πολλά επίπεδα. Σαν μια αναβίωση της αγγλικής κοινωνίας και εποχής των αρχών της δεκαετίας του '70, ή σαν αποκάλυψη των κατασκοπευτικών μεθόδων και των σχέσεων Ανατολής-Δύσης, αλλά προπάντων, πιστεύω, σαν μελέτη πτυχών της λογοτεχνικής γραφής. Ό,τι και να 'ναι, αξίζει.