Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς

 Antonio G. Iturbe

Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς

Κλειδάριθμος, 2020

Μετ. Αγγελική Βασιλάκου

Τον Ισπανό συγγραφέα δεν τον είχα ξανακούσει, για το βιβλίο δεν μου είχε μιλήσει κανείς, όμως η λέξη "βιβλιο.." στον τίτλο ήταν αρκετή για να το αναζητήσω. Κι ας ήταν επίσης στον τίτλο και η λέξη "Άουσβιτς", για το οποίο έχει γραφτεί πληθώρα βιβλίων, για το οποίο έχουμε διαβάσει ξανά και ξανά. Κι όμως. Όπως με τα ίδια υλικά μπορεί να χτιστεί μια καλύβα ή ένα παλάτι, το ίδιο μπορεί να συμβεί και στη λογοτεχνία. Με τα ίδια παλιά υλικά μπορεί να οικοδομηθεί κάτι νέο, κάτι που θα μπορεί να μας δώσει τη χαρά και την απόλαυση ενός ωραίου βιβλίου, όπως τη "Βιβλιοθηκάριο του Άουσβιτς".

Στο γεμάτο φρίκη, θαλάμους αερίων και κρεματόρια Άουσβιτς, στο στρατόπεδο BIIb, ένα μπλοκ ξεχώριζε. Ήταν ο θάλαμος 31, όπου ο Φρεντ Χιρς, ηγετική φυσιογνωμία, μια προσωπικότητα που θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε όλο το βιβλίο, πείθει τις γερμανικές αρχές του στρατοπέδου ότι η απασχόληση των παιδιών σε ένα θάλαμο, θα διευκόλυνε τη δουλειά των γονιών στο στρατόπεδο. Οι Γερμανοί το επιτρέπουν, όχι μόνο για τον λόγο αυτόν, αλλά και γιατί ένας τέτοιος θάλαμος θα μπορούσε να αποτελέσει μια βιτρίνα σε περίπτωση που θα επισκέπτονταν το στρατόπεδο άνθρωποι του Ερυθρού Σταυρού. Όρος βέβαια να ασχολούνται τα παιδιά μόνο με ψυχαγωγικές δραστηριότητες και όχι με μαθήματα.

Κι όμως. Μέσα σ' αυτόν τον ζόφο των μαρτυρίων και του θανάτου η αγάπη για τη γνώση και το βιβλίο βρίσκει τη θέση της. Κάποιοι δάσκαλοι γίνονται "ζωντανά βιβλία". Αφηγούνται δηλαδή το περιεχόμενο βιβλίων που θυμούνται, ενώ οχτώ πραγματικά βιβλία, φθαρμένα, μισοδιαλυμένα, αποτελούν τη "δανειστική βιβλιοθήκη": Ένας ταλαιπωρημένος άτλαντας, Οι βασικές αρχές της γεωμετρίας, Η σύντομη ιστορία του κόσμου του Χ. Τζ. Γουέλς, μια ρωσική γραμματική, ένα γαλλικό μυθιστόρημα, η Εισαγωγή στην ψυχανάλυση του Φρόιντ κι ένα τσέχικο μυθιστόρημα, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ. Μια δεκατετράχρονη κοπελίτσα, η Ντίτα από την Πράγα, που μαζί με την οικογένειά της είχε φτάσει στο Άουσβιτς τον Ιανουάριο του 1944 και η οποία διακρίνεται για την υπέρμετρη αγάπη της για τα βιβλία, ορίζεται ως "βιβλιοθηκάριος". "Η Ντίτα κοίταζε τα βιβλία, αλλά κυρίως τα χάιδευε. Ήταν τσακισμένα και ταλαιπωρημένα, με καφεκόκκινα στίγματα μούχλας και υγρασίας, κάποια ήταν κατακρεουργημένα, αλλά δεν έπαυαν να είναι θησαυρός. Η ευθραυστότητά τους τα έκανε ακόμη πιο πολύτιμα. Συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να φροντίζει αυτά τα βιβλία σαν υπέργηρους επιζήσαντες μιας καταστροφής, επειδή ήταν ζωτικής σημασίας: χωρίς αυτούς μπορούσε να χαθεί η σοφία αιώνων πολιτισμού. Η γεωγραφία, που μας έδειχνε πώς ήταν ο κόσμος. Η τέχνη της λογοτεχνίας, που πλούτιζε απίστευτα τη ζωή του αναγνώστη. Η επιστημονική πρόοδος που συνδεόταν με τα μαθηματικά, η Ιστορία, που μας θύμιζε από πού ήρθαμε και ίσως μας βοηθούσε να αποφασίσουμε πού έπρεπε να πάμε, η γραμματική, που επέτρεπε να στήσουμε νήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων...Τα βιβλία ήταν πολύτιμα. Θα έδινε και τη ζωή της για να τα προστατεύσει".

 Για άλλη μια φορά παρακολουθούμε τις συνθήκες ζωής σ' αυτό το κολαστήριο, στο Άουσβιτς. Την πείνα, το κρύο, τις απάνθρωπες τιμωρίες, τις μολυσματικές ασθένειες, την έλλειψη στοιχειωδών κανόνων υγιεινής, τα φρικτά πειράματα του Μέγκελε, τους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια. Παρακολουθούμε ενίοτε την αλληλοβοήθεια των κρατουμένων, αλλά συχνότερα τον εγωιστικό αγώνα της επιβίωσης. Τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και αμυδρές φωτεινές αχτίνες αγάπης και έρωτα.

Πότε-πότε τα βιβλία ξεπροβάλλουν σαν φωτεινές νησίδες παρηγοριάς μέσα στο σκοτάδι του κακού. Η νεαρή Ντίτα αναπολεί και περιγράφει εκτενώς βιβλία που τη σημάδεψαν: "Το Κάστρο" του Κρόνιν, "Το μαγικό βουνό" του Τόμας Μαν, τον "Κόμη Μοντεχρίστο" του Αλέξανδρου Δουμά". "Όταν ξεκινάς ένα βιβλίο, είναι σαν να επιβιβάζεσαι σ' ένα τρένο για να πας διακοπές", σκέφτεται.

Την άνοιξη του 1945 η Ντίτα μεταφέρεται μαζί με άλλους κρατούμενους από το Άουσβιτς στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν στη Γερμανία. Εκεί θα την βρει η απελευθέρωση. Γυρίζει στην Πράγα, όπου και θα συναντήσει έναν άλλον επιβιώσαντα του Άουσβιτς, θα παντρευτούν και θα φύγουν για το Ισραήλ.

Βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα και υπαρκτά πρόσωπα "Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς" είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που επιβεβαιώνει τη ρήση του Γουίλιαμ Φώκνερ, όπως αυτή παρατίθεται σαν μότο του βιβλίου: "Αυτό που κάνει η λογοτεχνία είναι αυτό που κάνει κι ένα σπίρτο στο ξέφωτο στη μέση της νύχτας. Ένα σπίρτο δεν φωτίζει σχεδόν τίποτε, μας επιτρέπει όμως να δούμε το σκοτάδι που υπάρχει γύρω μας".