Τρίτη, Αυγούστου 26, 2008

Το άλλο μου μισό

Τα μεγάλα, τα τραυματικά ιστορικά γεγονότα, αυτά που αφήνουν τα ματωμένα αχνάρια τους αποτυπωμένα για πάντα στη σκέψη και το συλλογικό ασυνείδητο, δεν παύουν ποτέ να αποτελούν πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά την Τουρκική εισβολή του 1974 στην Κύπρο, το τραγικό εκείνο γεγονός εξακολουθεί να υποκινεί τη λογοτεχνική έμπνευση, πολύ περισσότερο γιατί οι οδυνηρές συνέπειες δεν έχουν εξαλειφθεί. Οι πρόσφυγες εξακολουθούν να είναι πρόσφυγες, να βλέπουν τα σπίτια και τις περιουσίες τους, βίαια αρπαγμένα, στην κατοχή άλλων, αγνοούμενοι εξακολουθούν να είναι αγνοούμενοι, ενώ καθημερινά κάποιων η τραγική κατάληξη διαπιστώνεται και 34 χρόνια μετά γίνεται η κηδεία τους...Παράλληλα όμως η ζωή προχωρεί. Οι άνθρωποι προσπαθούν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους, καινούριες νοοτροπίες διαμορφώνονται χωρίς οι εφιάλτες να εγκαταλείπουν αυτούς που τους βίωσαν.
Η Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου, γνωστή και βραβευμένη πεζογράφος, με το τελευταίο της μυθιστόρημα "Το άλλο μου μισό" (Πατάκης, 2008) επιχειρεί να εικονογραφήσει μια πλατιά τοιχογραφία της σύγχρονης κυπριακής πραγματικότητας. Οι ήρωές της, άνθρωποι του σήμερα, βιώνουν ακόμη τις συνέπειες της τραγικής μοίρας του '74. Ο Γιάννης και η Αριάδνη, ο Υβ και ο Αχμέτ, η Μάρα, η Θάλεια και ο Αλέκος, ο Ανδρέας και ο Ισμαήλ, ο Νίκος και άλλα ακόμη πρόσωπα, γίνονται οι φορείς και οι εκπρόσωποι της κυπριακής κοινωνίας.
Η Αριάδνη, μια νέα ζωγράφος και γλύπτρια, ζει "ευτυχισμένη" με τον άνδρα της, το Γιάννη. Εκείνος, γόνος μιας πλούσιας οικογένειας, δοσμένος στις οικογενειακές επιχειρήσεις, με προσπάθεια, όπως πολλοί άλλοι Κύπριοι, να επεκταθεί και στα Βαλκάνια, δεν παύει να βασανίζεται από νυχτερινούς εφιάλτες, στους οποίους ξαναζεί όλα όσα ως οχτάχρονο παιδί βίωσε στην Κερύνεια κατά την εισβολή:Το βιασμό και το θάνατο της μητέρας του, το χαμό του πατέρα και του μικρού του αδελφού. Επίμονα αρνείται να επισκεφθεί τα Κατεχόμενα όταν οι Τούρκοι άνοιξαν τα οδοφράγματα και επέτρεψαν, με έλεγχο διαβατηρίων, επισκέψεις των Ελλήνων σ' αυτό που ονομάζουν δικό τους κράτος κι ας είναι στην ουσία αρπαγμένη ελληνική γη. Η γυναίκα του, η Αριάδνη, ούτε κι αυτή έχει πάει ακόμα, αλλά δεν είναι τόσο αρνητική. Παίρνει μέρος σε μια κοινή έκθεση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων καλλιτεχνών κι εκεί γνωρίζει τον Αχμέτ, με ον οποίο θα δημιουργηθεί μια έλξη που θα καταλήξει σ' έναν έρωτα. Θ' αρχίσει να επισκέπτεται την άλλη πλευρά, κάποια στιγμή μάλιστα θα δικαιολογήσει τη μητέρα της που πιστεύει πως "αφού είναι δικά μας, γιατί να τα χαίρονται μονάχα αυτοί;" Η μητέρα της, η κυρία Θάλεια, γίνεται εκπρόσωπος μιας άλλης μερίδας της κυπριακής κοινωνίας. Μια πλουτοκρατία που ζει σε συμβατικούς γάμους και που η ζωή της εξαντλείται στη χαρτοπαιξία και στην ανέμελη ψυχαγωγία. Ο άντρας της, ο Αλέκος, είναι ο επιχειρηματίας του οποίου τα ταξίδια στο εξωτερικό κρύβουν τις ξωσυζυγικές του σχέσεις. Ο Ανδρέας είναι ο Κύπριος που με ελαφρά ή καθόλου συνείδηση μπλέκεται σε αγοραπωλησίες περιουσιών στα Κατεχόμενα. ο Υβ είναι ο γκέι καλλιτέχνης, πιστός φίλος της Αριάδνης. Ο Ισμαήλ είναι ο εκμεταλλευτής Τουρκοκύπριος που από υπάλληλος γίνετια ο κάτοχος του εργοστασίου. Η κυρία Μάρα είναι η σοβαρή, αξιοπρεπής κυρία, η γιαγιά που με τη σοφία και τη σοβαρότητά της γίνεται ο αντίποδας της Θάλειας. Κι ο Αχμέτ...ο Αχμέτ γίνεται το κεντρικό πρόσωπο, αυτός που αντιπροσωπεύει "το άλλο μου μισό" και το μυθιστόρημα βρίσκει μια ευτυχή κατάληξη.
Σωστή ψυχολογία των προσώπων, αναμνήσεις από την εισβολή, έρωτας, περιπέτεια, εικόνες της όμορφης κυπριακής γης, προβλήματα και προβληματισμοί, συνθέτουν μια επιτυχημένη εικόνα της σύγχρονης κυπριακής κοινωνίας και ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα.


Σάββατο, Αυγούστου 16, 2008

"Στίλερ", του Μαξ Φρις

"Κοίταξε, γι' αυτό ακριβώς είναι δύσκολο να επιλέξεις τον εαυτό σου, επειδή σ' αυτή την επιλογή ταυτίζεται η απόλυτη απομόνωση με τη βαθύτερη συνέχεια, επειδή μέσω αυτής της επιλογής κάθε δυνατότητα να γίνεις κάτι άλλο, περισσότερο να μετα-συντεθείς σε κάτι άλλο, αποκλείεται εξ άπαντος".
Με εισαγωγική προμετωπίδα το απόσπασμα αυτό από τον Κίρκεγκααρτ ο Μαξ Φρις μας προϊδεάζει για το μυθιστόρημά του (Κέδρος, 2008, μετ. Αρετή Κοντογιώργη, πρώτη έκδοση στα γερμανικά 1954), που είναι ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα αυτογνωσίας.
Τον Ελβετό συγγραφέα Μαξ Φρις ήξερα μόνο από ένα θεατρικό του, "Ο Μπήτερμαν και οι εμπρηστές", που είχα παρακολουθήσει πολλά χρόνια πριν. Δεν ήξερα καν ότι είχε γράψει και μυθιστορήματα. Κι όμως θα αρκούσε, πιστεύω, και μόνο το "Στίλερ" για να τον κατατάξει ανάμεσα στους κορυφαίους πεζογράφους της εποχής μας (Ζυρίχη 1911-1991). Δεν είναι εύκολο βιβλίο. Ο μύθος σίγουρα ελκυστικός, αλλά η βαθύτερη ουσία του σου διαφεύγει αν δεν το διαβάσεις προσεκτικά, αν δεν επανέλθεις σε κάποιες σελίδες. Κεντρική ιδέα το θέμα της προσωπικής ταυτότητας, με άλλα λόγια της αυτογνωσίας, θέμα βεβαίως πανάρχαιο και δυσχερέστατο και μόνο τον Σωκράτη αν σκεφτούμε. Ποιοι πραγματικά έιμαστε; Αυτό που βλέπουν οι άλλοι σε μας ή αυτό που πιστεύουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυρό μας; Κι άραγε όλοι οι άλλοι μας βλέπουν το ίδιο; Κι εμείς ξέρουμε τον εαυτό μας; "Μπορείς να διηγηθείς τα πάντα, εκτός από την πραγματική ζωή σου", λέει σε κάποιο σημείο ο Φρις, ρήση που επιλέγηκε και για το οπισθόφυλλο του βιβλίου.
"Δεν είμαι ο Στίλερ!" Έτσι αρχίζει το μυθιστόρημα, μ' αυτή την κατηγορηματική δήλωση του κεντρικού ήρωα, τον οποίο έχουν συλλάβει (καλά- καλά δεν διευκρινίζεται γιατί). Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι είναι ο κύριος Γουάιτ, Αμερικανός γερμανικής καταγωγής. Βρίσκεται στη φυλακή κι εκεί του δίνεται γραφική ύλη για να γράψει την αλήθεια γύρω από τον εαυτό του. Το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος αποτελούν επτά τετράδια, όπου σε πρώτο πρόσωπο αφηγείται τη ζωή του και κλείνει μ' ένα πολύ σύντομο κεφάλαιο γραμμένο από τον εισαγγελέα. Η φυλακή, στην οποία έχει μια σχετικά άνετη διαβίωση, μπορεί μάλιστα να βγαίνει κάποτε, πολλές ιστορίες και περιστατικά άσχετα μεταξύ τους, συζητήσεις με τον φύλακα, τον συνήγορό του, τον εισαγγελέα γεμίζουν τα επτά τεράδια. Μάταια όλοι προσπαθούν να τον πείσουν ότι είναι ο Στίλερ, γλύπτης, παντρεμένος με μια χορεύτρια, τη Γιούλικα και ο οποίος εξαφανίστηε πριν έξι χρόνια. Ο συνήγορος, ο εισαγγελέας, η Γιούλικα, αδελφός του, κάποια στιγμή και ο πατριός του μαρτυρούν ότι είναι ο Στίλερ.
Τα ποικίλα περιστατικά της ζωής του που μας πάνε από το Μεξικό στον Ισπανικό εμφύλιο, από το Παρίσι στη Ζυρίχη (πολύ ωραία η απεικόνισή της), από το Νταβός στη Ν. Υόρκη αποτελούν ωραιότατες σελίδες που σε παρασύρουν, άσχετα αν δεν "πιάνεις" πολλές φορές τη μεταξύ τους σχέση ή αν η σχέση αυτή είναι πολύ χαλαρή. "Κάθε λέξη είναι ψεύτική και αληθινή, αυτή είναι η φύση των λέξεων κι όποιος θέλει τα πιστεύει όλα ή τίποτα..." γράφει ο Στίλερ. Οι ιστορίες που αφηγείται, οι σκέψεις, οι περιγραφές μπορούν να αποτελέσουν αυτοτελή κομμάτια υψηλής λογοτεχνίας. Όπως είναι για παράδειγμα, μια οξυδερκής περιγραφή της συμπεριφοράς των Αμερικανών (σ. 352) ή μιας παράστασης τσίρκου (σ. 324) ή της μουσικής μπαλέτου και του χορού (σ. 142) ή η δραματική ανακάλυψη μιας σπηλιάς με σταλακτίτες στο Τέξας (σ. 175-191), μια ειδυλλιακή, ποιητική σχεδόν περιγραφή ενός γεύματος στην ελβετική ύπαιθρο (σ. 394-397) και άλλα. Ιδιαίτερη συγκίνηση και απόλαυση μου προκάλεσαν οι σελίδες που αναφέρονται στην παραμονή της Γιούλικας, που έπασχε από φυματίωση, σε σανατόριο στο Νταβός, γιατί μου θύμισαν το αγαπημένο μου "Μαγικό Βουνό". Πιστεύω πως οι σελίδες αυτές είναι μια απότιση φόρου τιμής του Φρις προς τον Τόμας Μαν. Άλλωστε, έμμεσα ο ίδιος φροντίζει να μας πληροφορήσει για τις οφειλές του: "Το ότι δεν έχω τα δολοφονικά ένστικτά μου από τον Κ. Γ. Γιουνγκ, τη ζήλια από τον Μαρσέλ Προυστ, την Ισπανία από τον Χεμινγουέι, το Παρίσι από τον Ερνστ Γιούνγκερ, την Ελβετία από τον Μαρκ Τουέιν, το Μεξικό από τον Γκράχαμ Γκριν, την τρομερή φοβία μου από τον Μπερνανό, την μη επίτευξη από τον Κάφκα και οτιδήποτε άλλο από τον Τόμας Μαν, διάολε, πώς να το αποδείξω στο συνήγορό μου;"
Οι αποφθεγματικές ρήσεις του Μαξ Φρις αφθονούν στο βιβλίο, όπως για παράδειγμα "Τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο από το να αποδεχτούμε τον εαυτό μας" , "μπορείς να χάσεις μια γυναίκα, αν πρώτα την έχεις κερδίσει" και άλλες, όμως αρκετά ήδη έχω μακρηγορήσει, περισσότερο από τα κατά κανόνα συνειδητά σύντομα ποστ μου. Δεν μπορώ όμως να μην παραθέσω ένα επιλογικό, πολύ χαρακτηριστικό του βιβλίου απόσπασμα: "Στην προτροπή να αγαπάς τον πλησίον σου ως σεαυτόν εμπεριέχεται ως αυτονόητο το ότι κάποιος αγαπά τον εαυτό του, αποδέχεται τον εαυτό του έτσι όπως είναι πλασμένος. Αλλά και μόνο με την αυτοαποδοχή δεν το έχεις καταφέρει! Όσο προσπαθώ να πείσω τον περίγυρό μου ότι δεν είμαι άλλος από τον εαυτό μου, φοβάμαι εκ των πραγμάτων την παρεξήγηση, παραμένω δέσμιός της λόγω αυτού του φόβου..."


Τετάρτη, Αυγούστου 06, 2008

"Αυλαία" για τον Ηρακλή Πουαρό

Πάνε χρόνια που έπαψα να διαβάζω Άγκαθα Κρίστι, αφού πέρασα αμέτρητες ώρες συντροφιά πότε με τον Ηρακλή Πουαρό, πότε με τη συμπαθητική γριούλα, τη Μις Μαρπλ, ψάχνοντας με τα δικά μου "φαιά κύταρα" να εντοπίσω το δολοφόνο πριν από τις τελευταίες αποκαλυπτικές σελίδες της ανεπανάληπτης Άγκαθα. Και δεν είχα σκοπό να ξαναγυρίσω σ' αυτά τα νεανικά διαβάσματα, αν δεν θεωρούσα υπόθεση οφειλόμενης τιμής σ' αυτήν που μου χάρισε τόσες ευχάριστες ώρες ανάγνωσης, το να διαβάσω το τελευταίο της μυθιστόρημα στο οποίο ο Ηρακλής Πουαρό πεθαίνει. Γραμμένο τη δεκαετία του '40 κυκλοφόρησε, σύμφωνα με την επιθυμία της, το 1975, μετά το θάνατό της .
"Αυλαία", λοιπόν, (Λυχνάρι 2008) ή "Η τελευταία υπόθεση του Ηρακλή Πουαρό". Συναντάμε ξανά όλα τα γνώριμα στοιχεία της τεχνικής της μεγάλης κυρίας του αστυνομικού μυθιστορήματος: Πολλά πρόσωπα συγκεντρωμένα είτε για μια οικογενειακή σύναξη είτε, όπως εδώ, σε μια πανσιόν, η γοητευτική αγγλική εξοχή, το τσάι στις 5 η ώρα, το βραδινό ντύσιμο για το δείπνο, η απαραίτητη βροχή, πολλοί ύποπτοι και φυσικά ένας ή περισσότεροι φόνοι για τους οποίους ο ένοχος θα αποκαλυφθεί μόνο στις τελευταίες σελίδες.
Σ' αυτό το τελευταίο μυθιστόρημά της ο Ηρακλής Πουαρό είναι βαριά άρρωστος. Βρίσκεται σε μια αναπηρική καρέκλα σε μια πανσιόν, το Στάιλς, ένα σπίτι από το οποίο είχε αρχίσει τη ντετεκτιβική του δράση, όπου και καλεί τον πιστό του φίλο, τον Χάστνγκς, να τον επισκεφθεί. Φόνος δεν έχει γίνει ακόμη, αλλά ο Πουαρό, συνδέοντας την παρουσία ενός προσώπου με πέντε παλιές δολοφονίες για τις οποίες όμως οι ένοχοι είχαν βρεθεί, είναι σίγουρος ότι κι εδώ θα διαπραχθεί ένας φόνος. Καλεί λοιπόν το φίλο του να προσπαθήσει να τον εμποδίσει, χωρίς όμως να του αποκαλύπτει ούτε ποιον υποψιάζεται ως τον πιθανό δολοφόνο ούτε το υποψήφιο θύμα. Μια απόπειρα δολοφονίας που φάνηκε ως ατύχημα και δυο φόνοι που ακολούθησαν δεν μπόρεσαν να προληφθούν. Για να έρθει βέβαια στο τέλος η αποκάλυψη της αλήθειας, όταν πια ο μικρόσωμος Βέλγος ντετέκτιβ, ο ήρωας τόσων ιστοριών, που ξεδιάλυνε τα πάντα μόνο με τη δύναμη του μυαλού του, δεν θα είναι πια στη ζωή.
Δεν θα έλεγα ότι είναι από τα καλύτερα της Άγκαθα ούτε από τα πιο πειστικά της ως υπόθεση. Αξίζει όμως να διαβαστεί από τους θαυμαστές της "βασίλισσας" του αστυνομικού μυθιστορήματος, για να παρακολουθήσουν μαζί της την "Αυλαία" να πέφτει για τον Ηρακλή Πουαρό.