Δευτέρα, Σεπτεμβρίου 25, 2017

Ο ζωτικός χώρος

Ιωάννα Στυλιανού
Ο ζωτικός χώρος
Λευκωσία, 2017
 Δεν υπάρχει, νομίζω, γυναίκα που ζει τώρα τα χρόνια της ήρεμης αφυπηρέτησης, που τα παιδιά της έχουν μεγαλώσει κι έχουν ανοίξει τα φτερά τους γι' αλλού, που δεν θα νιώσει τόσο οικεία, τόσο δικά της,τα πιο πολλά από τα 19 αφηγήματα της Ιωάννας Στυλιανού. Καθώς ο χρόνος προχωρεί, όλοι μας νιώθουμε πως βαθμηδόν ο ζωτικός γύρω μας χώρος συρρικνώνεται. Από το σταδιακό άπλωμα στον κόσμο, επιστρέφουμε  στην αντίστροφη πορεία, στο μάζεμα στο σπίτι, στο δωμάτιο, στον εαυτό, τέλος, κάποια στιγμή, στον τάφο...
Οι  αναμνήσεις, τα φοιτητικά χρόνια, η χαρά της ζωής, ο έρωτας την πλημμυρίζουν. Κι ύστερα πάλι πίσω στα παιδικά αναπολήματα, στους γονείς και στους παππούδες, στη ζωή στο χωριό και στα παιδικά παιγνίδια και ξανά στο παρόν, στις εντυπώσεις από μια έκθεση ζωγραφικής, μια διαδήλωση που εμποδίζει την κυκλοφορία, στην απόπειρα να ξαναζήσει μια ρομαντική στιγμή του παρελθόντος ακούγοντας, γεμάτη συγκίνηση, τη νοσταλγική φωνή της Εντίθ Πιάφ...Non Rien de rien, Non je ne regrette rien (μα αλοίμονο, το παρελθόν δεν ξαναγυρίζει), τη σχέση της με την εκκλησία, αναμνήσεις από κάποιες καλοκαιρινές διακοπές.
Χωρίς σύνδεση, από το ένα κεφάλαιο στο άλλο, καταγράφει η άγνωστη Ιωάννα τη ζωή της παρασύροντάς μας σ' αυτή τη νοσταλγική αναπόληση. Τις αδιόρατες στιγμές θλίψης επισκιάζει το χιούμορ, η αποδοχή μιας ζωής που είχε τα πάνω της και τα κάτω της, ώσπου στο τέλος φτάνει στην πιο θλιβερή σελίδα των αφηγήσεών της: στο θάνατο της αγαπημένης της αδελφής, στην οποία αφιερώνει τεσσερα κείμενα, με το τελευταίο να ξαναγυρίζει και πάλι στην αποδοχή του τέλους και στο καλωσόρισμα μιας νέας ζωής, με τη βάφτιση του εγγονού της αδελφής της.
Κορυφαίο στην προτίμησή μου από τα 19 κείμενα το "Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί, να πάει στη μάνα υπομονή". Μέσα σε έξι μόνο σελίδες συμπυκνώνονται όλα τα πάθη, τα βάσανα και οι καημοί της μικρής μας πατρίδας, αλλά και οι προαιώνιοι πόθοι, οι ακατάλυτοι δεσμοί, η βαθειά αγάπη και το πικρό μας παράποο από τη μάνα Ελλάδα. Δεν ξέρω αν μπορεί να  διαβάσει αυτό το αυθόρμητο, ορμητικό σαν  χείμαρρο κείμενο Έλληνας-Κύπριος χωρίς να νιώσει τα μάτια του να υγραίνονται.
Διάβασα τον "Ζωτικό χώρο" της Ιωάννας Στυλιανού χωρίς διακοπή, με έκπληξη, πότε μ' ένα χαμόγελο ευχαρίστησης κι άλλοτε με μια μελαγχολική αναπόληση να με πλημμυρίζει. Όταν κλείνω  το βιβλίο, η σκέψη μου τριγυρίζει σε όλο αυτό τον κόσμο που ξύπνησε μέσα μου. Στη ζωή που πέρασε σαν ποτάμι μεσ' απ' τα δάχτυλά μας. Και ψιθυρίζω μαζί της: "Έζησα τη ζωή μου μέσα στο άγχος, την τελειομανία, την αγωνία, τα πρέπει, τον βιασμό του ανύπαρκτου θέλω, το καθήκον, τη φροντίδα και τη γνώμη των άλλων.
Τώρα, οδυνηρά καθυστερημένα και με απελπιστική βραδύτητα, μαθαίνω σιγά-σιγά και όσο το επιτρέπουν οι καταστάσεις να δουλεύω όταν θέλω, ν' ασχολούμαι μ' αυτό που εκείνη την ώρα μ' ενδιαφέρει, να μη νοιάζομαι τι θα πουν οι άλλοι, ν' αφήνω τα πράγματα να κυλούν απαλά. Να απολαμβάνω τις μικρές χαρές. Να είμαι ευγνώμων για όσα μου δόθηκαν και να προσμένω την κάθε μέρα σαν χρυσή βροχή μέσα από τα χέρια του Θεού. 
Τι καλά, να τα ήξερα και να τα έκανα όλα αυτά από παλιά! Τι σπατάλη!"

Παρασκευή, Σεπτεμβρίου 15, 2017

Φωνές από χώμα

Κωνσταντία Σωτηρίου
Φωνές από χώμα
Πατάκης, 2017
Η Κωνσταντία Σωτηρίου ξεχώρισε, εντυπωσίασε και βραβεύτηκε (Athens Prize for Litterature) από την πρώτη της εκδοτική εμφάνιση με το ευσύνοπτο μυθιστόρημα "Η Αϊσέ πάει διακοπές" (Πατάκης
2015). Φαίνεται όμως πως δεν έχει ξοφλήσει με όσα τη βασανίζουν, με τους καημούς και τα πάθη αυτού του τόπου. Γύρω από τα δεινά της Κύπρου στριφογυρίζει και πάλι η γραφή και η σκέψη της, δοσμένα μέσα από τους μονολόγους δεκατριών γυναικών, σε μια σύντομη νουβέλα.
Ο τίτλος και μόνο υποβάλλει πλήθος σκέψεων: "Φωνές από χώμα". Μιλάει αυτό τούτο το χώμα, η ίδια η πονεμένη γη. Ή, μιλάνε οι απλοί και ταπεινοί, όχι η επίσημη εκδοχή της Ιστορίας. Ή, ακόμα, μιλάνε δεκατρείς γυναίκες, αυτές από τις οποίες φυτρώνει όπως από το χώμα η ζωή, που πονάνε διπλά όταν τη βλέπουν να χάνεται.
Η γνήσια  κυπριακή φωνή με τη χαρακτηριστική ντοπιολαλιά υψώνεται για να θυμηθεί, να καταγράψει, να θρηνήσει:  "Μιλά η Μάρθα Λ.. που πατέρας της διατηρούσε ξυλουργείο στον Άγιο Κασσιανό μέχρι το 1974" , "Μιλά η Λένια Μ.., που ο πατέρας της διατηρούσε κατάστημα με αποικιακά στην περιοχή Χρισαλινιώτισσας", "Μιλά η Μαρίκκα Ζ.., καντηλανάφτισσα στο κοιμητήριο Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία....Μιλάει κυρίως εκφράζοντας τα δικά της πάθη η τουρκάλα Τζεμαλιέ που ο τυχαίος της θάνατος στάθηκε η αφορμή για να ξεσπάει, εκεί στο τέλος του 1963 το κακό που χρόνια εκυοφορείτο. Το κακό που μας έφερε στο '64, που μας οδήγησε στο '74. Εξαίρεση αυτή, δεν εκφράζεται στην κυπριακή διάλεκτο, καταγράφει τις αναμνήσεις από τη βασανισμένη της ζωή στην πανελλήνια δημοτική, διανθισμένη με λίγες τουρκικές λέξεις και εκφράσεις, ερμηνευμένες στο τέλος.
Όλες αυτές οι φωνές δεν αναζητούν μέσα από τις εξομολογήσεις τους να επιρρίψουν την ευθύνη στη μια ή την άλλη πλευρά, δεν επιδιώκουν να ξεχωρίσουν το άδικο από το δίκαιο. Κάθε μια απ' αυτές τις βασανισμένες γυναίκες αναλογίζεται τη δική της πικραμένη ζωή. Η μια θυμάται τον άντρα της που προσπαθεί να ξεπλυθεί από το χυμένο αίμα, η άλλη τον δικό της που στριφγυρίζει στον τάφο του, που "έρκεται τζιαι κάμνει την κάμαρη τζιαι μυρίζει χώμα", η άλλη τη φιλόξενη στέγη που εύρισκε στο απίτι της Τουρκούς γειτόνισσας "ώσπου να σκολάσει η μάνα της". Μικρές, ανθρώπινες στιγμές, αυτές που απαρτίζουν την ευρύτερη ιστορία, χαμένες, αγνοημένες μέσα στη φουρτούνα του κόσμου. Εξωτερική δράση δεν υπάρχει. Δίνεται μόνο ως ανάμνηση, ανάμνηση έργων των ανδρών που εκπαιδεύονται στο φανατισμό του μίσους, ως ανάμνηση του ευαίσθητου κόσμου των γυναικών που κουβαλάνε το φορτίο των βασάνων.
"Σαν να' χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου"



Τετάρτη, Σεπτεμβρίου 06, 2017

Η άρνηση της άρνησης


Δημήτρης Γιατρέλλης
Η άρνηση της άρνησης
Κέδρος, 2017
Η αοριστία και η ασάφεια η οποία διακρίνει το εισαγωγικό κεφάλαιο του αστυνομικού μυθιστορήματος του Δημήτρη Γιατρέλλη, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας για τη συνέχιση της ανάγνωσης. Μια ανώνυμη γυναίκα παραδίδει σ' έναν εξίσου άγνωστο και απροσδιόριστο άνδρα ένα στικάκι, για την απόκτηση του οποίου φαίνεται κάποιοι να τον έχουν πληρώσει αδρά. Όμως το αντίθετο συμβαίνει. Ο αναγνώστης βιάζεται να γυρίσει τις σελίδες, να γνωρίσει τα πρόσωπα, να μάθει τι συμβαίνει γύρω απ' αυτή τη συναλλαγή. κάτι όμως που δεν θα αποκαλυφθεί πολύ σύντομα.
Ένας πρώην δημοσιογράφος, απολυμένος λόγω κρίσης θα αποβεί ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος. Λέγεται Δάκης Κομνηνός. Έχοντας φτάσει στην έσχατη ένδεια, έχοντας χάσει στα χαρτιά ακόμα και το αυτοκίνητό του, έχει την έμπνευση να δηλώσει ως επάγγελμα "ντετέκτιβ". Η πρώτη δουλειά που του ανατίθεται, έναντι μάλιστα μιας υπέρογκης αμοιβής, είναι από μια ωραία γυναίκα, σύζυγο ενός επιφανούς οικονομικού παράγοντα, η οποία ζητά από τον Κομνηνό να βρει στοιχεία για την απιστία του συζύγου της.
Τα γεγονότα ακολουθούν με καταιγιστικό ρυθμό. Τα πρόσωπα αυξάνονται, δολοφονίες ακολουθούν, η εμπλοκή της αστυνομίας αναγκαία. Γύρω από τον κεντρικό άξονα του μυθιστορήματος πολλά άλλα θέματα παρασύρουν τον αναγνώστη. Ο ντετέκτιβ-ήρωας του Γιατρέλλη αποδεικνύεται ένας συνδυασμός Τζέημς Μποντ και Ηρακλή Πουαρό. Δράση και σκέψη, ωραίες γυναίκες και ακριβά εστιατόρια, η σύγχρονη ελληνική ζωή. Τελικά η διαλεκτική λογική θα συμβάλει ώστε ο ντετέκτιβ να φτάσει στη λύση. Ενδιάμεσα, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του Γιατρέλλη "Είμαστε ακόμα εδώ", ακούγονται μουσικές (Back to the blues, epitaph, stairway to heaven κ.ά.), παρεμβάλλονται στοιχεία της μαρξιστικής ιδεολογίας, υπαινιγμοί για την οικονομική κρίση, για τα πολιτικά ρεύματα και τη Χρυσή Αυγή. Ακόμα και  στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λέσβο, βρίσκει ευκαιρία να αναφερθεί ο συγγραφέας.
Βρήκα το βιβλίο πολύ ενδιαφέρον, όχι τόσο για την αστυνομική πλοκή, λεπτομέρειες της οποίας δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι, αλλά για όλα τα άλλα θέματα που θίγει, καθώς και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ύφους. Είναι βέβαιο πως ο αναγνώστης δεν πλήττει καθόλου.