Δευτέρα, Μαΐου 27, 2013

Υστερόγραφο ζωής

Ελένη Κ. Τσαμαδού
Υστερόγραφο ζωής
Ψυχογιός 2013
Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία της αξιόλογης συγγραφέως και αγαπητής φίλης Ελένης Τσαμαδού: Η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Οι θεοί πέθαναν στη Ρώμη, Ο χορός των μυστικών, Της ζωής και της αγάπης, Ο επισκέπτης του ονείρου. 
Και τώρα, μόλις έχω τελειώσει το πιο πρόσφατό της, Υστερόγραφο ζωής. Ομολογώ ότι με δυσκόλεψε κάπως στην αρχή. Τόσο η τεχνική του, όσο και το πολυπρόσωπο του έργου, οι διαφορετικοί τόποι και εποχές, απαιτούσαν ιδιαίτερη προσοχή και συγκέντρωση και γι' αυτό προχωρούσα αργά. Είχα μάλιστα κταρτίσει κι ένα γενεαλογικό δέντρο για να θυμάμαι τα ονόματα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Αλλά από ένα σημείο και πέρα το βιβλίο απογειώθηκε και με συνεπήρε. Δεν μπορούσα να διακόψω, θέλοντας να φτάσω όσο το δυνατό πιο γρήγορα στο τέλος, να μάθω επιτέλους ποιο ήταν το μυστικό που είχε καθορίσει την τραγική μοίρα της ηρωίδας.
Η τεχνική του βιβλίου, αν και δεν είναι ασυνήθιστη στη λογοτεχνία, στην αρχή μας μπερδεύει κάπως. Ως εισαγωγικό τοποθετείται ένα κεφάλαιο στο 1976, με μια συνομιλία κι έναν αποχαιρετισμό μεταξύ προσώπων που μας είναι ακόμα άγνωστα, αλλά που θα γνωρίσουμε καλά στο υπόλοιπο βιβλίο. Τα υπόλοιπα κεφάλαια εναλλάσσονται ανάμεσα στο παρόν (1999) και στο παρελθόν που αρχίζει το 1922 και σταματά στο 1953.
Στα κεφάλαια του 1999, γραμμένα σε τρίτο πρόσωπο, παρακολουθούμε το ζευγάρι Γιάννης-Μαρία να διαβάζει και να σχολιάζει ένα πολυσέλιδο κείμενο που η μητέρα του Γιάννη, η Ραχήλ-Μαρία, του είχε αφήσει πριν το θάνατό της και αφορούσε μια λεπτομερή εξιστόρηση της ζωής της. Παράλληλα, στα ίδια κεφάλαια παρακολουθούμε την πορεία ζωής του Γιάννη.
Το βάρος όμως του μυθιστορήματος πέφτει στα κεφάλαια που εξιστορούν τη ζωή της μάνας του Γιάννη, την οποία ούτε είχε γνωρίσει ούτε θυμόταν, αφού τον ειχε εγκαταλείψει (όπως εκείνος νόμιζε) σχεδόν βρέφος. Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Ραχήλ-Μαίρης, μιας εβραιοπούλας που αργότερα θα βαφτιστεί  χριστιανή, περνάει όχι μόνο η δική της ταραγμένη ιστορία αλλά και τα τραγικά γεγονότα μιας τριακονταετίας (1922-1953) που εν πολλοίς επηρέασαν και καθόρισαν τη ζωή της.
Η Ραχήλ, παιδί εβραϊκής οικογένειας, γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, περιγράφει τα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια μέσα στην πολυμελή ευκατάστατη οικογένεια, τα καλοκαίρια στην Πάτρα κοντά στους γονείς της μητέρας της, τα πρώτα ερωτικά εφηβικά σκιρτήματα. Αργότερα πάει για σπουδές στην Ελβετία κι εκεί ένας μεγάλος έρωτας θα της ανοίξει μια πληγή που δεν θα ξεπεραστεί ποτέ. Γυρίζει στην Ελλάδα και ο πόλεμος θα τη βρει εθελόντρια νοσοκόμα στα Ιωάννινα. Ακολουθούν τα χρόνια της κατοχής στη Θεσσαλονίκη με όλες τις οικονομικές δυσκολίες αλλά ιδιαίτερα για τους Εβραίους. Όταν όμως φτάνει στη σύλληψη και τη μεταφορά της στο Άουσβιτς, τότε μιλάει με γενικότητες, πράγμα που προκαλεί την απορία του Γιάννη και της Μαρίας που διαβάζουν το χειρόγραφο. Τι συνέβη εκεί; Γιατί ενώ η Ραχήλ τόσο λεπτομερώς περιγράφει τη ζωή  της αποφεύγει να μιλήσει γι' αυτή την περίοδο; Θα το μάθουμε πολύ αργότερα, όταν θα αποφασίσει να εκμυστηρευτεί αυτό που χρόνια τώρα βαραίνει τη συνείδησή της.
Η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής της ήταν, μετά την επιστροφή της από το Άουσβιτς, όταν γνωρίζει τον ελληνοαμερικάνο Τέο, ο έρωτας, ο γάμος τους, η απόκτηση του γιου τους Γιάννη. Αλλά και αυτή η περίοδος της ζωής της θα λήξει απότομα και τραγικά. (Αξίζει να αναφερθεί  εδώ ότι ο Τέο συνδέεται με τα πρόσωπα άλλου βιβλίου της Τσαμαδού, του μυθιστορήματος "Ο χορός των μυστικών", όπως και η Πάτρα και τα πρόσωπα που συναντά εκεί η Ραχήλ συνδέονται με το "Ο επισκέπτης του ονείρου". Είναι λες και η συγγραφέας γράφει ένα μυθιστόρημα με διάφορα παρακλάδια).
Κλείνω το βιβλίο και η σκέψη μένει να τριγυρίζει στα πρόσωπα και στα γεγονότα, ενώ την ίδια στιγμή ξανάρχεται στη σκέψη η ποιητική κατάληξη του υπέροχου διηγήματος του Παπαδιαμάντη, "Το μοιρολόι της φώκιας": "Σαν να 'χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου"...




















Κυριακή, Μαΐου 19, 2013

Αχ, Ελλάδα...



…ίπποι πέτρινοι με τη ράχη ορθή
και γαλήνιοι αμφορείς
και λοξές δελφινιών ράχες
η Ίος, η Σίκινος, η Σέριφος, η Μήλος
………………………………………
Και η Νάξος; Και η Πάρος; Γιατί τις ξέχασες, αγαπητέ κ. Ελύτη; Μήπως γιατί δεν είναι τόσο ποιητικά τα ονόματά τους; Όμως ποιητική είναι η φύση, η ιστορία, οι άνθρωποι, το παρελθόν και το παρόν τους. Ποιητική είναι η γλώσσα με την οποία μας ξεναγεί και μας γνωρίζει το νησί του, τη Νάξο, ο εξαίρετος ξεναγός μας, ο κ. Γιάννης Μαργαρίτης.
Ο κ. Μαργαρίτης μας ξεναγεί
Τη Νάξο, το μεγαλύτερο και πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων, δεν χρειάζεσαι πάνω από δυο μέρες για να το γυρίσεις ολόκληρο. Να μαγευτείς με τις αμμουδιές του, να ανηφορίσεις στα βουνά του, να περπατήσεις στα δρομάκια της Απειράνθου, ν’ απολαύσεις τον καφέ σου στο λιμανάκι του Απόλλωνα, ν’ ακουμπήσεις στον τεράστιο ξαπλωμένο Κούρο.
Όμορφη παραλία της Χώρας


 
Η Πορτάρα-Το έμβλημα της Νάξου
Η ιστορία της Νάξου, σμίγοντας με το μύθο, βυθίζεται βαθιά στις χιλιετίες. Εδώ ανατράφηκε ο Δίας, φερμένος από την Κρήτη όπου γεννήθηκε (εξού και το ψηλότερο βουνό της ονομάζεται Ζας, παραφθορά του Ζευς), εδώ εγκατέλειψε ο Θησέας την Αριάδνη αν και τον είχε βοηθήσει να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Γιατί την εγκατέλειψε; Άγνωστο. Μα μήπως είναι η πρώτη φορά που άπιστοι άνδρες εγκατέλειψαν τις γυναίκες τους; Ας σκεφτούμε μόνο τη Μήδεια ή τη Διδώ… Μα η Αριάδνη δεν κακοτύχησε. Εδώ τη συνάντησε ο Διόνυσος, την ερωτεύτηκε, την παντρεύτηκε, την έκανε αθάνατη.
Η είσοδος στο Κάστρο
Η Νάξος ακολουθεί εν πολλοίς την ιστορία του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Κέντρο του κυκλαδικού πολιτισμού τον 7ο και 6ο αι. π. Χ. πλημμυρίζει στους βυζαντινούς  χρόνους από εκκλησιές. Απίστευτος ο αριθμός των 752 (!) εκκλησιών που υπάρχουν σήμερα.
Δρομάκι στο Κάστρο
Το νησί ευτύχησε να μη γνωρίσει τη σκληρότητα του τουρκικού ζυγού. Από το 1207 η Νάξος κατελήφθη από τον Ενετό Μάρκο Σανούδο κι η ενετική κυριαρχία διατηρήθηκε ακόμα κι όταν το νησί κατελήφθη από τους Τούρκους και λεηλατήθηκε από τον φοβερό Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα.
Το πασχαλινό γεύμα με οβελία και κοκορέτσι δεν μπορεί βέβαια να απουσιάζει!
Καθώς τριγυρίζουμε στη μοναδική κατοικημένη καστροπολιτεία της Χώρας η ιστορία γίνεται ένα ζωντανό παρόν. Στενά σοκάκια, παλιά αρχοντικά με τα οικόσημά τους ακόμα διατηρημένα,          κοπιαστικά σκαλοπάτια (ε, είμαστε και κάποιας ηλικίας), καμάρες και στοές, ερειπωμένα ακατοίκητα σπίτια πλάι σε αναπαλαιωμένα και κατοικημένα, οδηγούν στην πλατεία, όπου δεσπόζει η Καθολική εκκλησία. Να κι ο ερειπωμένος πύργος του Σανούδου κι όσοι θυμόμαστε τους «Εμπόρους των εθνών» του Παπαδιαμάντη, φανταζόμαστε την ωραία Αυγούστα να τριγυρίζει στις επάλξεις του, γοητευμένη από την προσωπικότητα του ενετού κουρσάρου.
Δρομάκι στην Απείρανθο
"Τα λολούδια τα οικόσιτα της Νοσταλγίας"
Απάνω στο κάστρο και η περίφημη Σχολή των Ουρσουλίνων, όπου η αριστοκρατία έστελλε τα κορίτσια της να μορφωθούν κι απέναντί της η Εμπορική Σχολή, όπου για ένα χρόνο φοίτησε και ο Νίκος Καζαντζάκης. Εδώ στεγάζεται τώρα το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.
Η ομάδα στην Απείρανθο
 
Μοναχική βόλτα στα δρομάκια της Απειράνθου
Από το ύψος του Κάστρου αντικρίζουμε πέρα μακριά, σ’ ένα νησάκι ενωμένο σήμερα με την πόλη μ’ ένα στενό διάδρομο, αυτό που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της Νάξου, την Πορτάρα. Μια τεράστια πύλη που θα πρέπει να ήταν όχι είσοδος αλλά τμήμα ναού του Απόλλωνα ή του Διόνυσου. Σ’ αυτό το νησάκι λέγεται ότι εγκαταλείφθηκε η Αριάδνη, γι’ αυτό και η ονομασία του ως «Παλάτια» ή «Λουτρά της Αριάδνης».
Σμύριδα, το πολύτιμο ορυκτό της Νάξου. Απ' εδώ παίρνουμε ένα κομμάτι για ενθύμιο
"Θεέ μου Πρωτομάστορα, μ' έκτισες μέσα στα βουνά"
Ο πύργος Μπολόνια

 Μ. Παρασκευή.  Διασχίζοντας το γεμάτο καφετέριες και εστιατόρια παραλιακό δρόμο  που σε λίγο, αφού περάσει ο Επιτάφιος, θα πλημμυρίσουν από κόσμο, φτάνουμε στη Μητρόπολη, κτίσμα του 1780, που όπως πολλά άλλα κτίσματα στο νησί, κρατεί κι αυτή υλικά από παλιούς ναούς. Από τους σημαντικότερους θησαυρούς της ένα πολύτιμο ευαγγέλιο, δώρο, όπως λέγεται, της Μεγάλης Αικατερίνης.

"Κόκκινες ψαρόβαρκες πιο μακριά ως τη θύμηση"
  Στην περιδιάβασή μας στη Νάξο δεν μπορούμε να παραλείψουμε βέβαια την Απείρανθο  (ή τ’ Απεράθου, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι) που η ιδιαιτερότητά της την  καθιστά μοναδική. Το γλωσσικό της  ιδίωμα, όμοιο με το κρητικό, επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι περισσότεροι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν εδώ από την Κρήτη. Απολαυστική, αν και σύντομη η περιδιάβασή μας στα στενά, μαρμαροστρωμένα δρομάκια, στα αψιδωτά περάσματα, τα περιποιημένα λουλουδισμένα σπίτια. Εντυπωσιάζει η πολιτιστική δημιουργία, αφού σ’ ένα τόσο μικρό μέρος λειτουργούν έξι μουσεία, ένα απ’ τα οποία δημιούργημα του Απεραθίτη Μανώλη Γλέζου. Η Απείρανθος δεν είναι χωριό για ένα σύντομο πέρασμα όπως το δικό μας, όμως η υπόλοιπη Νάξος μας περιμένει.
Η Μαντώ Μαυρογένους στην ομώνυμη πλατεία στην Πάρο
 Στο μικρό χωριό Χαλκί κάνουμε μια στάση για να επισκεφθούμε την ποτοποιία Βαληνδρά, όπου φτιάχνεται ένα ιδιαίτερο λικέρ από φύλλα κιτριάς, ωραιότατο σε γεύση και άρωμα. Περίφημα είναι και τα τυριά της Νάξου, όπου πρώτη φορά ακούμε και για «αρσενικό» τυρί! Είναι όμως όλα τόσο δελεαστικά που  μια ανάλυση για χοληστερίνη σίγουρα θα τη χρειαστούμε όταν γυρίσουμε στην Κύπρο!
 
Η ωραία παραλία Κολυμβήθρες με τα παράξενα βράχια στην Πάρο
Γεμάτη ενετικούς Πύργους η Νάξος, κτίσματα του 15ου αι. Έκπληξη και θαυμασμό μας προκαλεί ο Πύργος Μπολόνια, πολύ κοντά στη Χώρα, κατοικημένος από μια ευγενική κυρία. Η θέα ως κάτω στη θάλασσα καταπληκτική.
Στη Νάουσα οι ψαρόβαρκες γυρίζουν με μια καλή ψαριά
Οι ψαράδες διορθώνουν τα σκισμένα δίχτυα
Προκλητικά τα λιαστά χταπόδια
 Ένα ακόμα σύντομο σταθμό κάνουμε σε μια πανάρχαια εκκλησία, την Παναγία τη Δροσιανή του 6ου αι., περίφημη όχι μόνο για το κτίσμα της αλλά και τις τοιχογραφίες της. Δυστυχώς είναι κλειστή. Άδικα χτυπάμε για ώρα την καμπάνα (μήνυμα στην κλειδούχο να ‘ρθει να μας ανοίξει). Κανείς δεν εμφανίζεται.
Η ωραία, παλιά εκκλησία της Παναγίας της Δροσιανής, όπου άδικα χτυπάμε την καμπάνα για να 'ρθει κάποιος να μας ανοίξει
Έξω η ανοιξιάτικη φύση οργιάζει. Κατακίτρινα σπάρτα, κόκκινοι θάμνοι, λευκά λουλουδάκια επιβεβαιώνουν τον ποιητή:
Μάγεμα η φύση κι όνειρο…

Πανέμορφο το μικρό, παλιό λιμάνι της Νάουσας
"Τα καημένα τα σπίτια που το ένα στο άλλο /ακουμπούνε γλυκά και αποκοιμιούνται"

 
"Σ' αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς/σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες"
Ένα σημαντικότατο αρχαιολογικό εύρημα του 6ου  π. Χ. αιώνα είναι ο ναός της Δήμητρας. Συνδυάζοντας στοιχεία ιωνικού και δωρικού ρυθμού αλλά και πρωτοτυπίες των τεχνιτών της Νάξου σχετιζόταν και με την τέλεση μυστηρίων. Ένα μικρό αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο στον ίδιο χώρο, συγκεντρώνει στοιχεία που δεν μπόρεσαν να ενταχθούν στην αναστήλωση. Παρ’ όλη τη σημασία και το ενδιαφέρον του ναού, δεν θα συμβούλευα όποιον λαχανιάζει στην ανηφόρα και στα σκαλοπάτια ν’ αποτολμήσει την επίσκεψη στο ναό της Δήμητρας. Ήταν πραγματικά εξοντωτική η ανάβαση.

Ο αναστηλωμένος ναός της Δήμητρας

 
Πλάι στον αρχαίο ναό ένα εκκλησάκι


Έχουμε διασχίσει την κεντρική Νάξο, μεγάλο μέρος της ανατολικής και οδεύουμε προς το βορειότερο άκρο, το χωριό Απόλλωνα. Ωραία, αμμουδερή παραλία, παραλιακά καφενεδάκια, ό, τι πρέπει για ξεκούραση στην περιήγησή μας.
Μια στάση για καφέ στο πανέμορφο λιμανάκι του Απόλλωνα
Λίγο έξω από το χωριό, στην είσοδο ενός μεταλλείου μαρμάρου, βρίσκεται ξαπλωμένο ένα ημιτελές υπερμέγεθες (πάνω από 10 μ.) άγαλμα, που ονομάστηκε Κούρος του Απόλλωνα, παρ’ όλο που τα χαρακτηριστικά του δεν παραπέμπουν σε Κούρο. Πρόκειται μάλλον για άγαλμα του θεού Απόλλωνα ή Διόνυσου που ποτέ δεν τέλειωσε και ποτέ δεν στήθηκε.
 Ο κούρος του Απόλλωνα


Και πάλι ο κούρος
Ο γυρισμός στη Χώρα κατά μήκος της δυτικής ακτής αποτελεί μια μαγευτική διαδρομή. Κολπίσκοι,καταγάλανα νερά, εκκλησάκια κι ο ήλιος που πάει προς τη δύση ρίχνει ασημένιες ανταύγειεςδημιουργώντας εικόνες απίστευτης ομορφιάς.


Ο ήλιος γέρνει προς τη δύση ασημίζοντας τα νερά

Τα πλοία στο λιμάνι της Αντιπάρου πηγαινοέρχονται στην Πάρο

ΠΑΡΟΣ-ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ
«Η μετάβαση από τη Νάξο στην Πάρο είναι και μια μετάβαση από έναν ποιητή σε έναν άλλο, από μια εποχή σε μιαν άλλη», γράφει ο Λώρενς Ντάρελ στο βιβλίο του «Ελληνικά νησιά» και ασφαλώς δεν μπορούμε να διαφωνήσουμε μαζί του, όσο σύντομη κι αν ήταν η επίσκεψή μας στο φημισμένο αυτό νησί. Κι αλλού πάλι γράφει, συγκρίνοντας τα δυο νησιά: «Δεν είναι η πρώτη ούτε και η τελευταία φορά που αυτά τα δυο νησιά παρουσιάζονται μαζί. Συνυπάρχουν μάλλον επειδή έχουν εφάμιλλη γοητεία και σπουδαιότητα. Έχουν όμως και κάποιες βασικές διαφορές. Η Νάξος είναι μάλλον ένα παλιοθήλυκο, ενώ η Πάρος είναι χρυσόλευκη σαν και το κάποτε φημισμένο μάρμαρό της. Αν η Νάξος είναι ένας ζωηρός παπαγάλος, τότε η Πάρος είναι ένα λευκό περιστέρι. Ξυπνάτε πιο νωρίς στη Νάξο, αλλά ο ύπνος είναι πιο βαθύς στην Πάρο».

Δρομάκι στην Πάρο

 Πλακοστρωμένο, καθαρό δρομάκι της Αντιπάρου
 Η πρωτεύουσα της Πάρου, η Παροικιά ή Παροικία, όπου φτάνουμε μετά από μιας ώρας διαδρομή από τη Νάξο, δείχνει αμέσως τον τουριστικό της χαρακτήρα. Ξενοδοχεία, καταστήματα με τουριστικά είδη, εστιατόρια.
Η σύντομη επίσκεψή μας στο νησί αρχίζει (και τελειώνει θα ‘λεγα) στην περίφημη Εκατονταπυλιανή, έναν από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς, κτισμένη, όπως πολλές άλλες εκκλησίες πάνω στα ερείπια αρχαίων ναών, μέρη των οποίων χρησιμοποιήθηκαν για τις νεότερες οικοδομές. Το αρχικό κτίσμα συνδέεται με τάμα που έκανε η Αγία Ελένη, τότε που πήγαινε να βρει τον Τίμιο Σταυρό. (Τέλος πάντων, η Αγία όλο τρικυμίες συναντούσε, αφού άλλη μια τρικυμία την έφερε και στην Κύπρο!). Το όνομα Εκατονταπυλιανή συνδέεται με την παράδοση που λέει ότι στην εκκλησία βρέθηκαν 99 πύλες. Όταν βρεθεί και η εκατοστή τότε… θα πάρουμε την Πόλη.
Η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο
Παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο μέσα στην Εκατονταπυλιανή

Κοντά  στην εκκλησία η πλατεία της Μαντώς Μαυρογένους. Ακολουθώντας την οδό που φέρει το όνομα της ηρωίδας χανόμαστε μέσα στα στενά, πλακόστρωτα δρομάκια. Πουθενά αλλού δεν είδα τόσο συνδυασμό γαλάζιου  και άσπρου χρώματος. Ακόμα και οι καρέκλες στα καφενεδάκια είναι βαμμένες στο αιγαιοπελαγίτικο γαλάζιο.
 
Γαλάζιο κι άσπρο, τα αιγαιοπελαγίτικα χρώματα παντού
 Πιο εντυπωσιακή όμως σε χρώματα και περιβάλλον και πιο τουριστική είναι η Νάουσα. Στο μεγάλο κόλπο της κατέφυγε ο Ρωσικός στόλος στα 1770, μετά την αποτυχημένη απόπειρά του εναντίον των Τούρκων κάνοντάς την έτσι ευρύτερα γνωστή. Θαυμάσιες παραλίες, μικροί κολπίσκοι, ωραίες απομονωμένες επαύλεις καθιστούν την Πάρο καταφύγιο διασήμων. Ψάρια, χταπόδια και άλλα θαλασσινά είναι οπωσδήποτε απαραίτητα για το γεύμα μας, αν και οι τιμές είναι εξίσου τουριστικές (!) όπως όλο το νησί.
Η παρέα απαθανατίζεται σε δρομάκι της Αντιπάρου
Η παρέα στην Πάρο περιμένει το πλοίο για επιστροφή στη Νάξο. Δεξιά το σπίτι όπου πέθανε η Μαντώ Μαυρογένους
  Σε 7 περίπου λεπτά περνάμε με πλοιαράκι (υπάρχει συγκοινωνία κάθε μισή ώρα) στο μικρό νησί της Αντιπάρου. Ίδια χαρακτηριστικά, ίδια φυσιογνωμία, θα μπορούσε να ήταν κάποτε ενωμένη με την Πάρο. Το σπουδαιότερο αξιοθέατό της (εκτός από τις βίλες των διασήμων για όσους ενδιαφέρονται για το jet set) είναι ένα εξαιρετικό σπήλαιο σταλακτιτών. Όμως ούτε χρόνος ούτε δυνάμεις μας έχουν απομείνει.
……………………………………………………………………………
Για δέκατη τρίτη χρονιά κάνουμε Πάσχα στην αγαπημένη Ελλάδα. Κι οι στίχοι του Ελύτη που μας ακολουθούν κάθε φορά επιβεβαιώνονται και πάλι:
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ωσάν κι αυτή που μου ‘λαχε δεν είδα….