Σάββατο, Φεβρουαρίου 17, 2018

Πληγωμένα όνειρα

Γιώργος Παπαδόπουλος-Κυπραίος
Πληγωμένα όνειρα
Διόπτρα, 2018
Πριν από πέντε χρόνια, το 2013, ο Γιώργος Παπαδόπουλος-Κυπραίος μας έδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα, "Το δαχτυλίδι". Στην ερώτηση τι τον έκανε στα 70 του χρόνια από επιτυχημένος εκδότης (Διόπτρα) να στραφεί στη συγγραφή, απάντησε: "Θεώρησα πως  έπρεπε να δοθεί μια απάντηση σε κείνους που με ρωτούσαν συχνά: "Και τι έκαναν οι Κύπριοι για την Ελλάδα;", αλλά και για τις αξίες μας που θυσιάσαμε στο βωμό της εύκολης ζωής και της καλοπέρασης".
Φαίνεται όμως πως δεν τα είπε όλα σ' εκείνο το βιβλίο ο Γιώργος. Φαίνεται πως κι άλλα μέσα του τον βασάνιζαν, πως είχε κι άλλα ακόμα να πει για να μπορέσει να ξαλαφρώσει από αναμνήσεις, περιπέτειες, εμπειρίες, απογοητεύσεις, κάποια "Πληγωμένα όνειρα" ν' αφήσει σαν παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές. Ο τίτλος, που παραπέμπει ίσως σε ρομαντικές ιστορίες "ροζ" λογοτεχνίας, αδικεί το περιεχόμενο. Αν και από μια άποψη, ναι, ένας έρωτας μεγάλος περιγράφεται. Οι θυσίες που έγιναν γι' αυτόν, η φλόγα με την οποία γέμισε τις ψυχές όσων τον ένιωσαν, τέλος η στάχτη και τ' αποκαΐδια που άφησε  στο πέρασμά του και οι πληγές σ' αυτούς που τον ονειρεύτηκαν. Δεν είναι όμως  ο έρωτας ενός άντρα και μιας γυναίκας. Είναι ο ασίγαστος έρωτας της Κύπρου για την Ελευθερία, την Ελλάδα, την Ένωση και η τραγική κατάληξή του.
Το μυθιστόρημα αρχίζει με τον παπα-Κυριάκο, ένα λεβεντόπαπα που δεν δίσταζε να έχει τυλιγμένο στο σώμα του ένα φίδι, ούτε να υπερασπίζεται το χωριό του από τους δυσβάστακτους φόρους και τις απειλές των Τούρκων κατακτητών. Βρισκόμαστε περίπου στα μέσα του 19ου αι. Από το Παλαιχώρι ο παπα-Κυριάκος μετοικεί στην Ακρούντα και η εξιστόρηση της ζωής των απογόνων του γίνεται η εξιστόρηση της ζωής της Κύπρου. Καθώς εξελίσσεται η ιστορία παρακολουθούμε, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει στην εισαγωγή του "Τη συμμετοχή των Κυπρίων στον ελληνικό, αλλά και στον αγγλικό στρατό κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο...Τη δημιουργία της ΕΟΚΑ και τον αγώνα της κατά των Άγγλων...Την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, οι οποίες απεμπόλησαν την Ένωση και παραχώρησαν υπερπρονόμια και βέτο στους Τουρκοκύπριους και δικαίωμα επέμβασης στηνΤουρκία...Την προσπάθεια της κυπριακής κυβέρνησης να επιβάλει τις συμφωνίες, με αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο παρατάξεων, εκείνης που ποστήριζε την Ένωση (Ενωτικοί ή Γριβικοί) και της άλλης που τασσόταν υπέρ της ανεξαρτησίας (Ανεξαρτησιακοί ή Μακαριακοί)...Τις πολιτικές που οδήγησαν στην πρόκληση έντασης και συγκρούσεων μεταξύ Τουρκοκυπρίων κα Ελληνοκυπρίων και είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της πράσινης Γραμμής της Λευκωσίας...Τη συγκρότηση της Εθνικής Φρουράς και την αποστολή από τον Γεώργιο Παπανδρέου μιας μεραρχίας ελληνικού στρατού στο νησί προκειμένου να πραγματοποιηθεί η Ένωση...Την εξέλιξη των γεγονότων που έφεραν στα όρια της σύγκρουσης τους υποστηρικτές της κυπριακής ηγεσίας και τους Έλληνες που υπηρετούσαν στην Κύπρο, των οποίων τη στρατιωτική δύναμη αρκετά μέσα ενημέρωσης αποκαλούσαν στρατό κατοχής..."
Από ένα σημείο και πέρα το μυθιστόρημα προσλαμβάνει έντονο βιογραφικό χαρακτήρα. Ο μικρός Γιώργος, που ασφαλώς δεν είναι άλλος από τον συγγραφέα Γιώργο, ανατρέχει στις παιδικές του αναμνήσεις χαρίζοντάς μας σκηνές και στιγμιότυπα από τη ζωή της Κύπρου των δεκαετιών '40 και '50. Γεγονότα της σχολικής του ζωής κλείνουν το πρώτο μέρος του βιβλίου που έχει τίτλο "Πριν ηχήσουν τα τύμπανα". 
Ακολουθεί το δεύτερο μέρος "Ο αγώνας αρχίζει". Η προετοιμασία του αγώνα της ΕΟΚΑ, η συμμετοχή του 15χρονου Γιώργου, η ατμόσφαιρα στην Κύπρο, τα κρησφύγετα, οι συγκρούσεις, οι συλλήψεις, οι ανακρίσεις, οι θάνατοι, η πολιτική κατάσταση, αναμοχλεύουν μνήμες για όσους από μας ζήσαμε εκείνους τους καιρούς. Απογοητευμένος ο Γιώργος μεταναστεύει στον Καναδά και η αφήγηση γίνεται ακόμα πιο προσωπική.
Μα το τρίτο μέρος με  τον ερωτηματικό τίτλο "Ήθελαν, τελικά, την Ένωση;" μας προσγειώνει ανώμαλα στο απογοητευτικό τέλος εκείνου του μεγαλειώδους αγώνα. Και κλείνει με το αεροπορικό δυστύχημα της Cyprus Airways τον Οκτώβριο του 1967, όταν το αεροπλάνο με το οποίο θα ταξίδευε ο Γεώργιος Γρίβας (που τελικά δεν ταξίδεψε) κατέπεσε κοντά στο Καστελλόριζο.
Το βιβλίο αναδεύει "πόνους παλιούς που μέσα μας κοιμούνται", κατά τον ποιητή. Θα μπορούσαν άραγε τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει...

Τετάρτη, Φεβρουαρίου 07, 2018

Μια ζωή χωρίς άλλοθι

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ
Μια ζωή χωρίς άλλοθι
Μεταίχμιο, 2017
Οι (λίγες) 163 σελίδες του βιβλίου  μου δημιουργούσαν μια   επιφύλαξη κι έναν ενδοιασμό ως προς το τι μπορούσα να αναμένω για μια τόσο γεμάτη και τόσο μακρά (91 ετών σήμερα) ζωή που χαρακτηρίζουν την Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ. Εντούτοις ο θαυμασμός μου γι' αυτή τη μικρόσωμη Ελληνίδα που κατόρθωσε να γίνει η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, η πρώτη γυναίκα πρύτανης στην 700 χρονών Ιστορία του Πανεπιστημίου, πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ευρώπης, Καγκελάριος των Πανεπιστημίων του Παρισιού κ.λπ. κ.λπ., που υπήρξε συγγραφέας δεκάδων βιβλίων, κυρίως για το Βυζάντιο, με ομιλίες και διαλέξεις σ' όλο τον κόσμο, με ώθησε να αγοράσω το βιβλίο. Δυστυχώς η επιφύλαξή μου δικαιώθηκε. Το βιβλίο με απογοήτευσε, αν και, ομολογώ, διαβάζεται εύκολα, γρήγορα και ...απολαυστικά, θα έλεγα. Σοβαρή βιογραφία όμως δεν είναι. "Αναμνήσεις" ή "Σκόρπια φύλλα της ζωής μου" (για να θυμηθούμε και τον Δροσίνη) είναι οι τίτλοι που θα του ταίριαζαν.
Έκτο παιδί μιας προσφυγικής οικογένειας, γεννήθηκε στον Βύρωνα και εκεί μένει ακόμα και σήμερα, φαντάζομαι όταν είναι στην Ελλάδα, αφού δηλώνει Γαλλίδα. Με την Ελλάδα, λέει, τη συνδέουν οι άνθρωποι και η ιστορία της. Σκόρπιες αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια, τα παιγνίδια, το δημοτικό, τα πρώτα διαβάσματα, τα Γυμνασιακά χρόνια, τον πόλεμο, την Κατοχή. Όνειρό της ήταν να γίνει Πολιτικός Μηχανικός, αλλά δεν είχε χρήματα για να κάνει φροντιστήριο. Έτσι πήγε στη Φιλοσοφική. Δεν εξηγεί όμως πώς βρέθηκαν χρήματα για να κάνει ιδαίτερα Γαλλικά και Αγγλικά.
Στην Κατοχή γίνεται μέλος της ΕΠΟΝ, τρέχει στις διαδηλώσεις. Στο κεφάλαιο "Με τον Μάνο (Χατζηδάκη) και τον Χρήστο στο βουνό" εμφανίζεται να φεύγει ως αντιστασιακή για το βουνό. Η περιγραφή της όμως φτάνει ως τη Λαμία κι από κει γυρεύει μέσο να γυρίσει στην Αθήνα. Και δεν είναι η μόνη ελλιπής πληροφορία στο βιβλίο. Ιδεολογική αντίφαση χαρακτηρίζει δυο άλλα γεγονότα. Ως μέλος μιας οργάνωσης που λεγόταν "Σπίθα" αναλαμβάνει να παραδώσει κάποια χαρτιά. "Και τα διαβάζω και βλέπω ότι είναι υπέρ του βασιλιά. Έφυγα αμέσως. Τα έδωσα κι έφυγα". Όμως αργότερα, όταν φοιτά στο Πανεπιστήμιο και μαθαίνει ότι η βασίλισσα ζητά κάποιον που να ξέρει καλά Ελληνικά και ξένες γλώσσες, η Αρβελέρ προθυμοποιείται αμέσως. Μπαίνει στον κύκλο της βασίλισσας, γνωρίζει τις κυρίες των τιμών, συνοδεύει τη βασίλισσα σε τσάγια, εγκαίνια κ.λπ. Φεύγει μόνο όταν η Φρειδερίκη κόβει το τσιγάρο, απαγορεύει να καπνίζουν μπροστά της και η Αρβελέρ αρνείται να το κόψει! Επεισόδια ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, ένα σκαμπίλι που η βασίλισσα δίνει στον μπόμπιρα Κωνσταντίνο και άλλα που αναφέρει για τη βασιλική οικογένεια και όχι μόνο, διασκεδαστικά να τα διαβάζουμε ως κουτσομπολιό αλλά όχι βέβαια ως σοβαρή αυτοβιογραφία.
Ακολουθούν οι σπουδές στο Παρίσι, η επιστημονική της συμβολή και σταδιοδρομία.  Το 1958 παντρεύτηκε τον Ζακ Αρβελέρ (εκείνου ήταν δεύτερος γάμος) και απέκτησε μια κόρη. Κάνει αναφορά στον  Μάη του '68, αλλά ενδιάμεσα παρελαύνουν πλήθος ονόματα διασήμων της πολιτικής, της διανόησης, της Τέχνης, με τα οποία γνωρίζεται και σχετίζεται: Εκτός από την ελληνική βασιλική οικογένεια, ο Χουάν Κάρλος και η Σοφία, η Ειρήνη, την οποία λέει ότι αγαπά ιδιαιτέρως, ο Χατζηδάκης και ο Θοδωράκης, Σικελιανός και Βρετάκος, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Τσαρούχης , ο Ελύτης, Φρανσουά Μιτεράν και Νουρέγιεφ, Μαριάννα Λάτση, Μαριάννα Βαρδινογιάννη, ο Καραμανλής και άλλοι "ων ουκ έστι αριθμός", είναι φίλοι της, συντρώγει ή συνομιλεί μαζί τους. Αφθονία φωτογραφιών τεκμηριώνει τις σχέσεις αυτές. Και διερωτώμαι: Όλοι αυτοί οι διάσημοι έρχονται και σε  βρίσκουν, έστω κι αν είσαι μια καταξιωμένη επιστήμονας ή πας εσύ γυρεύοντάς τους;
"Είμαι 91 χρονών, μπορώ να λέω ότι θέλω", γράφει. Βεβαίως να λέει ό,τι θέλει. Ας λάμβανε όμως και λίγο υπ' όψιν και τι θα θέλαμε εμείς οι αναγνώστες: ένα πιο πνευματικό, πιο ουσιαστικό βιβλίο, την πνευματική και επιστημονική της πορεία και όχι αν πάντοτε ντύνεται από τον Οίκο Chloe!
"Διαβάζεται μονορούφι, αλλά από ένα μάλλον κίτρινο ενδιαφέρον", γράφει πολύ εύστοχα ένας κριτικός.