Κυριακή, Νοεμβρίου 30, 2014

Η αναλφάβητη που ήξερε να μετράει

Γιούνας Γιούνασον
Η αναλφάβητη που ήξερε να μετράει
Ψυχογιός, 2014
Μετ. Γρηγόρης Κονδύλης
Αγόρασα το καινούριο μυθιστόρημα του Γιούνας Γιούνασον για δυο λόγους: πρώτο, γιατί μου είχε αρέσει το πρώτο του, "Ο εκατοντάχρονος που πήδηξε από το παράθυρο και εξαφανίστηκε" και δεύτερο, γιατί το βρήκα σε ηλεκτρονική μορφή, κάτι που προτιμώ για πολλούς λόγους. Όμως η επιλογή μου με απογοήτευσε και με  πολλή δυσκολία έφτασα ως το τέλος (για να μην πάνε άδικα και τα 13 ευρώ!).
Συναντάμε βεβαίως όλα τα χαρακτηριστικά της γραφής του Γιούνασον, δηλαδή τη σάτιρα, τις απίθανες περιπέτειες, την ανάμιξη ιστορικών προσώπων και γεγονότων με φανταστικά. Όμως, νομίζω, πως ήδη ο Σουηδός συγγραφέας έκανε το ύφος του μανιέρα και αν συνεχίσει έτσι, πιστεύω ότι το πολυπληθές κοινό σε όλο τον κόσμο που τον ακολουθεί, σταδιακά θα μειώνεται. Μου θύμισε ακριβώς τα sequel των ταινιών που ποτέ δεν υπήρξαν ισάξιες της πρώτης ταινίας.
Αυτή τη φορά η ιστορία αρχίζει το 1961 ταυτόχρονα στη Νότιο Αφρική και τη Σουηδία. Στην πρώτη γεννιέται ένα κορίτσι, η Νομπέκο, στις φτωχογειτονιές του Σοβέτο και στη δεύτερη δυο δίδυμοι, οι Χόλγκερ ένα και δύο. Η ζωή και η ακραία φαντασία του συγγραφέα θα κάνει ώστε κάποια στιγμή τα πρόσωπα αυτά να συναντηθούν στη Σουηδία. Η αναλφάβητη αλλά πανέξυπνη Νομπέκο, ένας μηχανικός της Ν. Αφρικής, οι δυο Χόλγκερ, δυο πράκτορες τη Μοσάντ, ο πρωθυπουργός και ο βασιλιάς της Σουηδίας και πλήθος άλλα πρόσωπα, πραγματικά και φανταστικά, θα εμπλακούν σε περιπέτειες με επίκεντρο μια ατομική βόμβα (!) που κατασκευάζεται στη Νότιο Αφρική και κατά λάθος βρίσκεται στη Σουηδία.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της γραφής του Γιούνασον είναι ακριβώς αυτό. Οι ημερομηνίες, τα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα είναι όλα ακριβή. Όπως το απαρντχάιμ, το εμπάργκο, ο πρωθυπουργός Μπότα, ο Μαντέλα και η φυλάκισή του στο νησί Ρόμπιν για 27 χρόνια, η δολοφονία του Όλαφ Πάλμε, ο τεννίστας Μπιοργκ και η τραγουδίστρια Καρόλα και πολλά άλλα. Όμως οι τόσο πολλές και τόσο απίθανες περιπέτειες των φανταστικών ηρώων μειώνουν κατά πολύ το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πόσο μάλλον που παρακολουθούμε μια πανομοιότυπη τεχνική όπως στον "Εκατοντάχρονο...".
Το τέλος φυσικά happy end.
(ebook)

Τετάρτη, Νοεμβρίου 19, 2014

Ο θησαυρός του χρόνου

Μένης Κουμανταρέας
Ο θησαυρός του χρόνου
Πατάκης, 2014
"Τότε νόμιζα πως ο χρόνος ήταν όλος δικός μου. Μα ως γνωστόν ο χρόνος δεν είναι ποτέ δικός μας, είναι δανεικός".
"Σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες ο χρόνος".
"Δεν με παίρνει πια ο καιρός. Όσο πάει και ο χρόνος γίνεται χρυσάφι. Θησαυρός".
Μερικές μόνο αποφθεγματικές διατυπώσεις από όσες αφθονούν στο τελευταίο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα. Ένα βιβλίο μελαγχολικό έως καταθλιπτικό, που αμφιβάλλω αν οι νεότεροι αναγνώστες μπορούν να το νιώσουν, μπορούν να συμπορευθούν με τις σκέψεις και τα συναισθήματα του συγγραφέα-αφηγητή όπως εμείς, οι μεγαλύτεροι στην ηλικία αναγνώστες, για τους οποίους ο εναπομένων χρόνος γίνεται πραγματικά ανεκτίμητος θησαυρός. Ένα βιβλίο-απολογισμός ζωής, ένα βιβλίο όπου ο γοητευτικός λόγος του Κουμανταρέα συνδυάζει αριστοτεχνικά την πραγματικότητα με τη μυθοπλασία. Άλλωστε, "ο καλός γραφιάς είναι αυτός που δεν ξεχωρίζει αυτά που συνέβησαν από εκείνα που επινόησε να του συμβούν-αρχή της μυθοπλασίας ιερή για όποιον γράφει".
Απευθύνεται σ' ένα "παλιό συνάδελφο και αδερφό", τον καθένα μας ίσως, διαλέγεται μαζί του, απαντά σε υποτιθέμενες ερωτήσεις και αντιρρήσεις του. Μέσα στο ατμοσφαιρικό κλίμα της σύγχρονης Αθήνας η αφήγηση μετατοπίζεται εναλλάξ μεταξύ παρόντος και παρελθόντος. 
Επιστρέφει στο τόσο αλλαγμένο τώρα τοπίο της Στοάς, στο οποίο, νέος κάποτε, δούλευε σε μια ασφαλιστική εταιρεία, ενώ στο σπίτι περιμένει η Λιλή, η αγαπημένη, άρρωστη σύζυγός του. Η αφήγηση εναλλάσσεται. Την περιγραφή της αρρώστιας και την επιδείνωσή της ως το αναπόφευκτο τέλος, διαδέχονται οι αναμνήσεις της νεότητας. "Είμαι πια σε ηλικία να τα αναπαραγάγω όλα, ομολογημένα και ανομολόγητα-ιδίως αυτά", γράφει. Η ιδιομορφία της ερωτικής του ζωής κατέχει ιδιαίτερη θέση στην όλη αφήγηση. Από τα πορνεία στα στέκια ομοφυλοφίλων, στην αναζήτηση νεαρών, πρόσκαιρων ή μονιμότερων συντρόφων, ενώ διαχωρίζει τη σχέση αγάπης για τη γυναίκα από την ερωτική για τον άντρα.
Χροιά μεταφυσικής διάστασης παρέχει η εμφάνιση ενός παλιότερου υπαλλήλου που έρχεται ξαφνικά και αναπάντεχα, συνδιαλέγεται με τον αφηγητή, εξιστορεί τις δικές του εμπειρίες, τόσο από την υπηρεσία όσο και από την αναζήτηση της ομοφυλοφιλικής του ταυτότητας. Ίσως ο άγνωστος που χαρακτηριστικά ονομάζεται Αναγνώστου ή Αναγνωστόπουλος δεν είναι παρά ο εαυτός του ή η φωνή της συνείδησης.
Ποιητικοί και μουσικοί απόηχοι πλημμυρίζουν το βιβλίο. Καβάφης και Άμλετ, Βέρντι, Καρυωτάκης, Σολωμός, Λαπαθιώτης και Φίλιπ Ροθ κλείνουν το μάτι στον αναγνώστη, ενώ η άρια "eri tu" ηχεί σαν λάιτ μοτίβ, καθώς ο θάνατος, αυτός ο μέγας άγνωστος, παραμονεύει. "Άραγε, ποια να ήταν η τλευταία της σκέψη, το στερνό της όνειρο; Οι νεκροί παίρνουν τα μυστικά μαζί τους φεύγοντας-καμιά ανακάλυψη της επιστήμης δεν μπόρεσε ούτε θα μπορέσει να το εξιχνιάσει".
Βιβλίο-απολογία ζωής, βιβλίο αναστοχασμού, βιβλίο που τις περιπέτειες του βίου, τις χαρές και τις αμαρτίες, τα όσα ο συγγραφέας έζησε και τα όσα φαντάστηκε, τα μετουσιώνει σε λογοτεχνικές σελίδες με παναθρώπινη απήχηση. Συγκινητικό και απολαυστικό.
(ebook)

Τετάρτη, Νοεμβρίου 12, 2014

Έγκλημα με υπογραφή

Sophie Hannah
Έγκλημα με υπογραφή
Διόπτρα, 2014
Μετ. Αύγουστος Κορτώ
Το με πιο έντονα στοιχεία γραμμένο όνομα της Agatha Christie στο εξώφυλλο, από το όνομα της συγγραφέως Sophie Hannah, δεν είναι καθόλου παραπλανητικό. Όσοι αγάπησαν τα μυθιστορήματα της "βασίλισσας του αστυνομικού μυθιστορήματος" και του ήρωά της Ηρακλή Πουαρό, θα βρουν σ' αυτό το βιβλίο όλα τα χαρακτηριστικά της γραφής της Άγκαθα και του πανέξυπνου ντετέκτιβ, που εξιχνιάζει όλα τα εγκλήματα μόνο με τα κύτταρα της φαιάς ουσίας του εγκεφάλου του.
Η Άγκαθα Κρίστι έγραψε το τελευταίο της μυθιστόρημα, στο οποίο ο Ηρακλής Πουαρό πεθαίνει ("Αυλαία" για τον Ηρακλή Πουαρό) με εντολή να δημοσιευτεί μετά το θάνατό της (1976), πράγμα που έγινε. Τώρα όμως, οι διαχειριστές της διαθήκης της επέτρεψαν στην επιτυχημένη Αγγλίδα συγγραφέα Sophie Hannah να χρησιμοποιήσει το μικρόσωμο Βέλγο ντετέκτιβ σε ένα δικό της μυθιστόρημα. 
Το έργο τοποθετείται στα 1929 με φόνους των οποίων η αρχή ανάγεται στο 1913. Ενώ ο Ηρακλής Πουαρό απολαμβάνει το δείπνο του σε μια καφετέρια στο Λονδίνο, μια αναστατωμένη νεαρή τον πλησιάζει λέγοντας ότι κινδυνεύει να δολοφονηθεί, αλλά παρακαλεί το δαιμόνιο ντετέκτιβ να μην προσπαθήσει να βρεί το δολοφόνο της, γιατί πιστεύει ότι της αξίζει μια τέτοια τιμωρία. Λίγο αργότερα ο Πουαρό πληροφορείται ότι σ' ένα πολυτελές ξενοδοχείο, τρεις ένοικοι βρέθηκαν δολοφονημένοι, ο καθένας σε διαφορετικό δωμάτιο και ..".η φαιά ουσία" αρχίζει δράση.
Ο Ποαρό της Hannah έχει το χαρακτηριστικό μουστάκι, αγαπά σε υπερβολή την τάξη (δεν μπορεί να δει ούτε ένα μαχαιροπίρουνο στραβά βαλμένο), πετάει κάποτε γαλλικές λέξεις (mon ami, non, je comprends κ.λπ.). Βοηθός και φίλος του δεν είναι πια ο Χέιστινγκς, αλλά ένας αστυνόμος της Σκότλαντ Γιαρντ, ο Έντουαρτ Κάτσπουλ που μιλάει στο μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο. Και φυσικά στο τέλος ο Πουαρό θα λύσει όλα τα μυστήρια.
Αν και η μίμηση της γραφής της Κρίστι είναι αρκετά επιτυχής και τα τυπικά χαρακτηριστικά της γραφής της διατηρούνται, λείπει εκείνη η ιδιαιτερότητα της ατμόσφαιρας που κάνει τα έργα με  πρωταγωνιστή τον Ηρακλή Πουαρό να διαφέρουν και να υπερέχουν. Ίσως όμως η εντύπωση αυτή να μου δημιουργήθηκε επειδή ξέρω ότι δεν το έγραψε η Άγκαθα. Δεν είμαι σίγουρη ότι θα αναγνώριζα ότι δεν είναι δικό της, αν δεν το ήξερα.

Πέμπτη, Νοεμβρίου 06, 2014

Η ζωή είναι αγάπη

Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου
Η ζωή είναι αγάπη
Ψυχογιός, 2014


Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία της Γιόλας κι έχω γράψει για αρκετά από αυτά. Νομίζω πως το «Η ζωή είναι αγάπη» είναι το πιο «εσωτερικό», το πιο ώριμό της βιβλίο. Την υπόθεση θα μπορούσαμε να την πούμε με τρεις γραμμές. Άλλωστε, μας τη δίνει και το οπισθόφυλλο και εν μέρει την πληροφορούμαστε από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο. Ένα νέο κορίτσι, με όλη τη ζωή και όλα τα όνειρα μπροστά του, μια βραδιά χαράς και διασκέδασης, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, σ’ ένα αυτοκινητικό δυστύχημα, γίνεται τετραπληγική, καρφωμένη για πάντα σ’ ένα αναπηρικό καροτσάκι. Αυτό είναι όλο κι όλο το θέμα. Ποια στάδια όμως περνάει, πώς διαμορφώνεται η ζωή της από δω και πέρα, πώς αντιμετωπίζει αυτό που της έτυχε; Μπορεί μια τετραπληγική να γνωρίσει τον έρωτα; Να γευτεί τη χαρά της μητρότητας; Πώς μπορεί να γίνει ευτυχισμένη μια κοπέλα που ακινητοποιείται για πάντα; Όλα αυτά και πολλά ακόμα θέματα θίγονται, προβληματίζουν, κάνουν τον αναγνώστη να γυρίζει ανυπόμονα τις σελίδες, παρασυρμένος από την αφήγηση της Ιάνθης.
Ιάνθη λέγεται  η ηρωίδα του μυθιστορήματος. Το 1986 ήταν ένα δεκαεννιάχρονο ωραίο κορίτσι γεμάτο όνειρα για τη ζωή. Μαζί με τέσσερις αχώριστες φίλες ζουν ξένοιαστα τα χρόνια της εφηβείας και της ενηλικίωσης. Μαζί με τα όνειρα και τα σχέδιά τους για το μέλλον, νιώθουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, διασκεδάζουν τα βράδια, χορεύουν στα «ορθάδικα», βλέπουν με αισιοδοξία τη ζωή που απλώνεται μπροστά τους. Ειδικά η Ιάνθη ονειρεύεται να γίνει δημοσιογράφος, ήδη αρχίζει να δημοσιεύει χρονογραφήματα σε μια εφημερίδα, ενώ συχνά καταφεύγει και στην ποίηση. Όμως όλα αυτά τα όνειρα και τα σχέδια, όλη αυτή η χαρά και η αισιοδοξία της ζωής, μέσα σε μια μόνο στιγμή συντρίβονται και γίνονται κομμάτια. Το σταματημένο ρολόι του οπισθόφυλλου, μια εικόνα που επαναλαμβάνεται στην αρχή κάθε κεφαλαίου, συμβολίζει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο το σταμάτημα, το πάγωμα του χρόνου σε μια μόνο στιγμή. Φεύγοντας από μια νυχτερινή διασκέδαση, το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο αγαπημένος της, αναπτύσσοντας ιλιγγιώδη ταχύτητα, προσκρούει σ’ ένα πάσσαλο κι όλα τελειώνουν για την Ιάνθη.
Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Λευκωσία
Πολύ συχνά, δυστυχώς, ακούμε παρόμοιες ειδήσεις. Λυπούμαστε, ακόμα κι αν πρόκειται για άγνωστά μας πρόσωπα, όταν το αποτέλεσμα τέτοιων δυστυχημάτων είναι ο θάνατος. Κι όταν ακούσουμε ότι κάποιος μόνο  «τραυματίστηκε σοβαρά», αισθανόμαστε σίγουρα μια ανακούφιση. Σκεφτόμαστε άραγε πως αυτό το «τραυματίστηκε σοβαρά» μπορεί κάποτε να είναι χειρότερο και από το θάνατο; Σκεφτόμαστε τι σημαίνει να είσαι ακινητοποιημένος, να εξαρτάσαι απόλυτα από τους άλλους, να μην έχεις ποτέ μια ιδιωτική στιγμή;
Τα πρώτα συναισθήματα, όταν η Ιάνθη συνειδητοποιεί την κατάστασή της είναι θυμός (γιατί να μου συμβεί εμένα αυτό;) άρνηση (όχι, δεν είναι δυνατό να μείνω έτσι, θα γίνω καλά) και απόρριψη του οίκτου. Δεν θέλει να δει κανένα, ούτε τις αχώριστες φίλες της, δεν μπορεί να ανεχτεί το να τη λυπούνται. Όταν μεταφέρεται σε νοσοκομείο της Αγγλίας, την περιμένει ένα άλλο σοκ. Το σοκ από τη δήλωση του Άγγλου γιατρού ότι δεν υπάρχει περίπτωση αλλαγής της  κατάστασής της. Ότι είναι τετραπληγική και θα μείνει για πάντα έτσι. Θα πρέπει, επομένως, να μάθει να ζει με την κατάστασή της. «Ο χώρος γύρω μου έγινε ξαφνικά πολύ μικρός. Η ψύχρα της φωνής του σκόρπισε παγωνιά στους τοίχους, στις πόρτες και εισχωρούσε μέσα μου σαν καταψύκτης, σαν βοριάς που παγώνει. Ένα μουγκρητό πόνου βγήκε απ’ το στέρνο μου και μετά έμεινα λιπόθυμη. Δε θυμάμαι πολλά από τις επόμενες ώρες, από τις επόμενες μέρες. Ήταν σαν να πετούσα σ’ ένα ακαθόριστο σκοτάδι… Είναι τρομακτικό να σκοτώνεις την ελπίδα, να κλειδώνεις τα όνειρα, να διαγράφεις τη ζωή. Ποια ζωή; Δεν υπήρχε ζωή! Ήμουν είκοσι χρόνων και δεν μπορούσα να περπατήσω, δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τα χέρια μου, και το κεφάλι μου ήταν δεμένο με γάντζους  για να μένει όρθιο!»
Όμως, αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας είναι που τη βοήθησε ώστε να μάθει όχι μόνο να ζει αλλά και να ξεπεράσει το πρόβλημά της. Ανεκτίμητη υπήρξε η βοήθεια του γιατρού της, του νοσηλευτικού προσωπικού, των άλλων παραπληγικών που ζούσαν εκεί. Μήνες μένει στο αγγλικό νοσοκομείο. Γυρίζει στην Κύπρο χωρίς να φορά τις γόβες που τόσο αισιόδοξα είχε πάρει μαζί της προσμένοντας το θαύμα. Μήπως όμως δεν είναι θαύμα αυτά που κατάφερε μετά στη ζωή της; Μαθαίνει να χειρίζεται τον υπολογιστή με μια ανεπαίσθητη κίνηση του μικρού δαχτύλου του αριστερού χεριού (τη μόνη κίνηση που μπορεί να κάνει), ξαναπαίρνει τη στήλη της στην εφημερίδα και αφοσιώνεται στον αγώνα για βελτίωση των συνθηκών ζωής των  παραπληγικών, συνθηκών τόσο δυσμενών στον τόπο μας. Κι όλα αυτά ενώ δεν παύει να ανεβαίνει τον προσωπικό της Γολγοθά. Δεν είναι μόνο η ακινησία. Η ακινησία συνεπάγεται πολλά άλλα προβλήματα. Προβλήματα στα νεφρά, πυρετούς, μολύνσεις. Αλλά και ψυχολογικά. Πότε μελαγχολεί, πότε οργίζεται ή γίνεται δύστροπη. Άλλοτε πάλι αναρωτιέται: «Υπάρχει Θεός; Κι αν υπάρχει γιατί δε μ’ άφησε να πεθάνω ή να με άφηνε παραπληγική… θα μπορούσα τουλάχιστον να χρησιμοποιώ τα χέρια μου». Μήπως υπάρχει μια μοίρα που καθορίζει τη ζωή μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε; Αναρωτιέται. Όμως τις στιγμές αυτές δεν αργεί να διαδεχτεί η αισιοδοξία, η αγάπη για τη ζωή, ο αγώνας για τη δική της πρόοδο και το γενικότερο καλό. Κι όταν ο έρωτας θα χτυπήσει την πόρτα της καρδιάς της δυσκολεύεται να το πιστέψει. Κι όμως είναι αλήθεια. Όχι μόνο παντρεύεται, αλλά αποκτά κι ένα παιδί και τη βλέπουμε στο πρώτο κεφάλαιο να ετοιμάζεται για να πάει στην αποφοίτηση του γιου της από το Πανεπιστήμιο. Το θαύμα που οι δικοί της και η ίδια περίμεναν να γίνει δεν έγινε. Μήπως όμως είναι μικρότερο θαύμα ο έρωτας, ο γάμος, η γέννηση του παιδιού της;
Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας μετουσίωσε λογοτεχνικά μια πραγματική ιστορία. Πρότυπό της υπήρξε, όπως ομολογεί στον πρόλογό της, ένα κορίτσι που είχε τη μοίρα της Ιάνθης. Μίλησε για ώρες μαζί της, επισκέφθηκε το κέντρο παραπληγικών, έμαθε πολλά για τη ζωή τους, για τη ψυχολογία τους. Δεν είναι βιογραφία, δεν καταγράφει απλώς τη ζωή της κοπέλας που γνώρισε. Αυτό θα ήταν πιθανόν δημοσιογραφία, όχι όμως λογοτεχνία. Ταυτίστηκε με την ηρωίδα της, μπήκε στη θέση της και απέδωσε με τρόπο λογοτεχνικά άρτιο όλα τα συναισθήματα, τις σκέψεις, την πορεία της ζωής μιας τετραπληγικής που δεν τα έβαλε κάτω, που αγωνίστηκε και βίωσε την ευτυχία. Ρεαλισμός και λυρισμός, εξωτερικές περιγραφές και εσωτερικότητα συνδυάζονται αρμονικά στο βιβλίο. Ένα βιβλίο που θα πρέπει να διαβαστεί όχι μόνο από τους νέους που ασυλλόγιστα διακινδυνεύουν τη ζωή τους, όχι μόνο από όσους η μοίρα καθήλωσε σ’ ένα αναπηρικό καροτσάκι, αλλά από τον καθένα μας. Γιατί μέσα από την τραγική ιστορία αναδύεται μια απέραντη αισιοδοξία, γιατί διαβάζοντάς το συνειδητοποιούμε πως «Η δύναμη του ανθρώπου δεν έχει όρια».
Παρουσίαση του βιβλίου στη Λευκωσία. Βιβλιοπωλείο "Πάργα", 5/11/2014