Παρασκευή, Οκτωβρίου 29, 2021

Ο Άρχοντας της ζήλιας



Jo Nesbo
Ο Άρχοντας της ζήλιας
Μεταίχμιο, 2021
Μετ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
 Οι συλλογές διηγημάτων δεν είναι, νομίζω, στις πρώτες προτιμήσεις των αναγνωστών. Κι εγώ δεν αποτελώ εξαίρεση. Κι όμως έρχεται ένα βιβλίο που μας κάνει να δούμε αλλιώς το διήγημα, τη σημασία, την αξία του, την αναγνωστική απόλαυση που μπορεί να προσφέρει.
Ο κύριος εκπρόσωπος της νορβηγικής αστυνομικής λογοτεχνίας, ο συγγραφέας που μεταφράστηκε σε πενήντα γλώσσες, που πούλησε πάνω από πενήντα εκατομύρια βιβλία, ο Jo Nesbo, έρχεται να μας ξαφνιάσει ευχάριστα, όχι πλέον με ακόμα ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον πασίγνωστο πια ντετέκτιβ Χάρι Χόλε, αλλά με μια συλλογή επτά διηγημάτων. Κύριος συνδετικός τους κρίκος, όπως και ο τίτλος δηλοί, η ζήλεια. Αυτό το τόσο δυνατό συναίσθημα που ίσως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν το ένιωσε σε κάποια στιγμή της ζωής του. Ένα συναίσθημα που στην ακραία του μορφή οδηγεί στο έγκλημα. Εγκλήματα διαπράττονται και στα επτά διηγήματα (με εξαίρεση ίσως σε ένα). Εγκλήματα τόσο αριστοτεχνιά διαπραγμένα, ώστε συχνά μένουν ατιμώρητα. 
Στο πρώτο διήγημα της συλλογής (Λονδίνο) που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια μιας υπερατλαντικής πτήσης από τη Ν. Υόρκη στο Λονδίνο, μια γυναίκα εξομολογείται στον διπλανό της ένα σχέδιο που έχει καταστρώσει για να εκδικηθεί τον άπιστο σύζυγό της, που την απατά με την καλύτερή της φίλη. Το τέλος του διηγήματος ανατρεπτικό, απρόσμενο, μας εκπλήττει.
Το δεύτερο και εκτενέστερο διήγημα της συλλογής, που άνετα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως νουβέλα και από το οποίο παίρνει το όνομα ολόκληρη η συλλογή (Ο Άρχοντας της ζήλιας), μας μεταφέρει στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Κάλυμνο, την οποία ο συγγραφέας φαίνεται όχι μόνο να ξέρει καλά, αλλά και ιδαίτερα να αγαπά. (Από τα βιογραφικά στοιχεία του Nesbo μαθαίνουμε ότι  πηγαίνει κάθε καλοκαίρι στην Κάλυμνο για να ασχοληθεί με το αγαπημένο του σπορ, την αναρρίχηση). Με κεντρικό άξονα το αγαπημένο του σπορ, ο αστυνόμς Νίκος Μπαλής αναλαμβάνει να εξιχνιάσει την εξαφάνιση ενός ξένου αναρριχητή, ενώ ταυτόχρονα η ανάμνηση προσωπικών οδυνηρών γεγονότων που σημάδεψαν πριν χρόνια τη ζωή του ίδιου του αστυνόμου, μπλέκονται με την υπόθεση. Η Κάλυμνος, η αναρρίχηση, το ελληνικό τοπίο πλημμυρίζουν το διήγημα ενώ αναπάντεχες, διαρκείς ανατροπές κι ένα έγκλημα  δημιουργούν ένα μοναδικό ενδιαφέρον.
Σε δυο άλλα διηγήματα της συλλογής πρωταγωνιστούν μετανάστες. Δυσκολίες ανθρώπων που αναζητούν στο Όσλο καλύτερες συνθήκες ζωής, όπως μια μελαψή ταμίας σ' ένα κατάστημα, ένας οδηγός ταξί ή κάποιος άλλος που εργάζεται σε σκουπιδιάρικο. Αποκαλύπτονται πλευρές της ζωής της Νορβηγίας, που δεν είναι πάντα τόσο ειδυλλιακή όσο συνήθως φανταζόμαστε.
Ο Jo Nesbo αποδεικνύεται με τη συλλογή αυτή όχι μόνο ένας τεχνίτης της αφήγησης, αλλά κι ένας ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και των συναισθημάτων. Ακόμα, σκόρπιες αναφορές σε ακούσματα και διαβάσματα εμφαίνουν έναν αξιόλογο πνευματικό άνθρωπο. Αναφορές στον Μόγλη, τον Αντρέ Μαλρό, τον Ντίκενς ή στην ελληνική μυθολογία ενσπείρονται στο κείμενο.
"Ο άρχοντας της ζήλιας" είναι τελικά ένα βιβλίο που σε κάνει να αγαπήσεις το διήγημα, ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί, σαν  το πιο ενδιαφέρον μυθιστόρημα.

Τρίτη, Οκτωβρίου 12, 2021

Ελισάβετ της Αυστρίας


Νικόλ Αβρίλ
Ελισάβετ της Αυστρίας
Ωκεανίδα, 1993
Μετ. Αθηνά Ιακωβίδη
 Τι βιβλίο! Ιστορία και λογοτεχνία, πεζογραφία και ποίηση, ρεαλισμός και όνειρο! Η συγγραφέας Νικόλ Αβρίλ αφενός πρέπει να βυθίστηκε βαθιά στην Ιστορία και αφετέρου πολύ να αγάπησε την πρωταγωνίστρια, την Ελισάβετ, Αυτοκράτειρα της Αυστρίας. Εμείς οι παλαιότεροι γνωρίσαμε την κινηματογραφική εκδοχή αυτής της βγαλμένης από την Ιστορία και τον Μύθο προσωπικότητας, της Ελισάβετ, με το υποκοριστικό Σίσσυ (με πρωταγωνίστρια τη Ρόμι Σνάιντερ). Το βιβλίο της Αβρίλ έρχεται να μας παρουσιάσει την πραγματική Ελισάβετ και ταυτόχρονα να μας βυθίσει στον 19ο αιώνα, με τους πολέμους του, τους βασιλικούς του οίκους, να μας ταξιδέψει σε μια Ευρώπη που δεν υπάρχει πια.
Η Ελισάβετ γεννήθηκε το 1837 στη Βαυαρία. Κόρη της πριγίπισσας της Βαυαρίας Λουδοβίκας και του δούκα Μαξ. Δεκαέξι μόλις χρόνων συνοδεύει τη μητέρα της και τη μεγαλύτερη αδελφή της Ελένη, σ' ένα συνοικέσιο που αφορά την Ελένη με τον Φραγκίσκο Ιωσήφ, αυτοκράτορα της Αυστρίας, που είναι και ξάδερφός τους. Μα η μεγαλύτερη αδερφή παραμερίζεται, ο αυτοκράτορας ερωτεύεται την Ελισάβετ. Πώς να μην την ερωτευτεί; "Η Ελισάβετ είναι ένα και εβομήντα δύο, πανύψηλη δηλαδή για την εποχή της (...) έπειτα η ελαφράδα της. Όλη της τη ζωή δεν θα ξεπεράσει τα πενήντα κιλά και η επίβλεψη του βάρους της θα της γίνει μονομανία, τελικά και νευρική ανορεξία (,,,) Τέλος το μυστήριό της. Υπάρχει ολόγυρά της μια αχλή μελαγχολίας που αντισταθμίζει την αυθάδεια της ομορφιάς της, μια αίγλη απογοητεύσεων και θνησιγενών ελπίδων που γλυκαίνει τη λάμψη της νιότης της. Η θλίψη της δίνει κάτι το ηδυπαθές και το μοιραίο".
Κι έχει πολλές αφορμές για θλίψη η Ελισάβετ. Είναι η καταπίεση από την πενθερά της, την αρχιδούκισσα Σοφία, είναι ο θάνατος της πρωτότοκης, μικρής της κόρης, είναι οι αρρώστιες που την τριγυρίζουν, είναι το ασφυκτικό περιβάλλον με τα αυστηρά πρωτόκολλα, είναι πολλοί άλλοι θάνατοι προσφιλών, με αποκορύφωμα την αυτοκτονία του μοναχογιού της.
Παρ' όλα αυτά η Ελισάβετ είναι μια γυναίκα που προηγείται της εποχής της. Γυμνάζεται χρησιμοποιώντας κρίκους και σχοινιά, ιππεύει απίστευτες ώρες, διασχίζει χιλιόμετρα πεζοπορώντας. Και φυσικά αφιερώνει ώρες ατέλειωτες στην περιποίηση του εαυτού της, ειδικά των περίφημων μαλλιών της. (Μια χαρακτηριστική περιγραφή του λουσίματος των μαλλιών της μας δίνει ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος στο βιβλίο του "Το βιβλίο της αυτοκράτειρας Ελισάβετ", την οποία περιγραφή παραθέτει και η Αβρίλ).
Σε μια εποχή που τα ταξίδια είναι τόσο δύσκολα και σπάνια, η Ελισάβετ τριγυρίζει πότε με το αγαπημένο της τραίνο, πότε με πλοίο. Σ' ένα ταξίδι βλέπει την Κέρκυρα. Γοητεύεται. Εκεί θα κτίσει αργότερα σ' ένα ύψωμα απ' όπου βλέπει τη θάλασσα, το Αχίλλειο, ένα παλάτι αφιερωμένο στον ομηρικό ήρωα.
Η Ελισάβετ αγαπά το διάβασμα. Αγαπημένος ποιητής ο Χάινε και δραματουργός ο Σαίξπηρ. Γράφει η ίδια ποίηση, αρκετά δείγματα της οποίας αναφέρει η συγγραφέας. Με δάσκαλο τον Χρηστομάνο, νεαρό φοιτητή στη Βιέννη, προσπαθεί να μάθει Ελληνικά. Μα η αγαπημένη της γλώσσα και χώρα θα παραμείνει η Ουγγρική και η Ουγγαρία. Η Ουγγαρία είναι κατά κάποιο τρόπο υποτελής στην Αυστρία. Οι Ούγγροι επαναστατούν, ζητούν την ανεξαρτησία τους. Η συμβολή της Ελισάβετ στην παροχή ελευθεριών στην Ουγγαρία δεν είναι ασήμαντη. Στη Βούδα θα στεφθεί αυτοκράτειρα, οι Ούγγροι τη λατρεύουν, πολύ συχνά χρησιμοποιεί την ουγγρική εκδοχή του ονόματός της, Έρζεμπετ. Λέγεται, χωρίς να έχει αποδειχτεί αλλά με ισχυρές ενδείξεις, ότι ένας ιδιαίτερος δεσμός υπήρξε μεταξύ της Ελισάβετ και του ισχυρού άνδρα της Ουγγαρίας, του κόμη Άντρασι, που υπήρξε πρωθυπουργός της Ουγγαρίας καθώς και υπουργός εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας.
Ο άντρας της, ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ, την υπεραγαπά. Είναι όμως τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες. Εργασιομανής εκείνος, ξυπνά από τις πέντε το πρωί για να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα της ημέρας με την Ελισάβετ να ασχολείται με τόσο διαφορετικά πράγματα. Όταν όμως  χρειαστεί, εκείνη θα είναι παρούσα. Όπως βοήθησε και συνέτρεξε  όσους την χρειάζονταν στις δυο πολύνεκρες μάχες στις οποίες ενεπλάκη η Αυστρία, στο Σολφερίνο και στη Σάντοβα. 
Όμως η Ελισάβετ δεν υπήρξε ευτυχισμένη: "Αναγκάστηκε να παλέψει ενεντίον της πεθεράς της, εναντίον της Αυλής και της εθιμοτυπίας, εναντίον του συντηρητισμού και της θρησκοληψίας, και δεν βρήκε τη δύναμη να ελευθερώσει το ίδιό της το σώμα. Το εξάντλησε με σωματικές ασκήσεις, το δόξασε μέσα σε μια ναρκισσιστική ενατένιση, αλλά δεν το άφησε ποτέ να εκφραστεί κι ακόμα λιγότερο να χορτάσει".
Το αποκορύφωμα της δυστυχίας και του πένθους θα έρθει την Τετάρτη, 30 Ιανουαρίου 1889. Ο μοναχογιός της και διάδοχος της Αυτοκρατορίας, ο Ροδόλφος, βρίσκεται νεκρός στο κυνηγετικό περίπτερο στο Μάγιερλιγκ, λίγο έξω από τη Βιέννη. Αν και παντρεμένος και με ένα παιδί, αυτοκτονεί με την ερωμένη του Μαρία Βετσέρα. Η Ελισάβετ δεν θα βγάλει ποτέ πια τα μαύρα.
Στις 10 Αυγούστου του 1898, στην Ελβετία, στις όχθες της λίμνης Λεμάν, η Ελισάβετ θα βρει τον θάνατο, χτυπημένη από έναν αναρχικό νεαρό, τον Λουίτζι Λουκένι. Ήταν 61 χρονών.
Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ επιζεί 19 χρόνια της αγαπημένης του Ελισάβετ. Πεθαίνει το 1916, μετά την κήρυξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, πριν προλάβει να δει τη διάλυση της Αυτοκρατορίας του. 
Κλείνεις το βιβλίο και αναλογίζεσαι. Σπάνια Ιστορία και Λογοτεχνία συναντούν τόσο αρμονική σύζευξη. Ένας αιώνας (ο 19ος) γεμάτος από πολέμους, κατακερματισμένα κράτη, αιματοχυσίες. Μια Ευρώπη πολύ διαφορετική απ' αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα, που όμως ίσως να μην γινότανε αυτό που είναι χωρίς την Ευρώπη που προηγήθηκε. Και μια πριγκίπισσα, μια Αυτοκράτειρα, που προβάλλει μ' όλη την ομορφιά και τη δυστυχία της. Ένα υπέροχο βιβλίο.