Πέμπτη, Ιουλίου 27, 2006

Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ

Θεέ μου, τι βιβλίο! Νομίζω δεν μου έχει ξανασυμβεί να διαβάσω για δεύτερη φορά ένα βιβλίο μέσα σε τρία χρόνια, όχι απλώς με το ίδιο, αλλά πιο έντονο ενδιαφέρον και να το βρω ακόμα πιο συναρπαστικό από την πρώτη φορά. Μου συμβαίνει τώρα με τη "Δασκάλα των γαλλικών" του Πολωνού Άντονι Λιμπέρα (τίτλος πρωτοτύπου "Madame"1998, στα ελληνικά στις εκδόσεις Πατάκη, 2002). Πόσο θα 'θελα να το είχα ξαναδιαβάσει πριν πάω στην Πολωνία. Θα' ψαχνα τότε ίσως να βρω το πάρκο Ζερόμσκι, απ' όπου ο ήρωας τόσες φορές περνά, την οδό Κρακοβίας, τη γαλλική πρεσβεία, το σινεμά όπου παρακολούθησε το "Ένας άντρας μια γυναίκα", το θέατρο όπου είδε την Κομεντί Φρανσέζ να παίζει τη Φαίδρα του Ρακίνα...Ένα βιβλίο για ένα έφηβο που γίνεται άντρας (μου θύμισε λίγο τον Κάστορπ του Τόμας Μαν στο "Μαγικό Βουνό"), τη δεκαετία του '60, στην κομμουνιστική Πολωνία. Μαθητής, στην τελευταία τάξη του σχολείου, με πάθος για την ποίηση και τη λογοτεχνία γενικά, με γνώσεις που ξεπερνούν την ηλικία του, κυριεύεται από ένα πάθος για την καινούργια διευθύντρια του σχολείου, που είναι ταυτόχρονα και η δασκάλα των γαλλικών της τάξης του. Εκείνη ωραία, απόμακρη, ψυχρή, ικανότατη στη δουλειά της, δεν αφήνει τίποτα από τα προσωπικά της να φανούν. Ο νεαρός, του οποίου το όνομα δεν ξέρουμε, μια και μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, ρίχνεται σ' ένα αγώνα όχι μόνο να μάθει όσο πιο πολλά μπορεί γι' αυτή τη μυστηριώδη γυνακεία μορφή, αλλά και να της προσελκύσει το ενδιαφέρον. Σ' αυτή την προσπάθεια, σ' αυτό το ψάξιμο, ο ίδιος ωριμάζει ως άτομο, περνά από την εφηβεία στην ωριμότητα. Τι πλούτος λογοτεχνικών αναφορών, τι συγγραφείς περνούν μέσα από την αφήγηση! Από τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς, στον Κόνραντ, του οποίου το μυθιστόρημα "Νίκη" διαπερνά ολόκληρο το βιβλίο, στον Μπέκετ, στον Σαίξπηρ, στον Χέντερλιν, στον Σοπενάουερ και άλλους ακόμα. Αναφορές στη ζωγραφική (Πικάσο), στη μουσική, στον κινηματογράφο, στο θέατρο, αλλά και στον Ισπανικό εμφύλιο και διάχυτη μέσα στο μυθιστόρημα περνά η ατμόσφαιρα του βαριού πέλματος του κομμουνιστικού καθεστώτος πάνω στην Πολωνία. Ένα μυθιστόρημα "χορταστικό", ένα μυθιστόρημα που σου ανανεώνει σε κάθε κεφάλαιο το ενδιαφέρον, βιάζεσαι να δεις πού θα καταλήξει, γι' αυτό ίσως τη δεύτερη φορά διαβάζεται καλύτερα, γιατί τώρα ξέρεις και δεν βιάζεσαι, απολαμβάνεις τις λεπτομέρειες, τους έξυπνους διαλόγους, τις λογοτεχνικές αναφορές. Τα μόνα αρνητικά σχόλια που έχω διαβάσει για τη "Δασκάλα" είναι ότι πολλά θέματα (όπως ο Ισπανικός εμφύλιος για παράδειγμα) πολύ χαλαρά συνδέονται με το κυρίως θέμα. Ομολογώ όμως ότι προσωπικά δεν με ενόχλησε, όπως δεν με ενόχλησε και το ότι όλες αυτές οι γνώσεις δεν προσιδιάζουν σ΄ενα έφηβο. Είδα σ' αυτά τη συμβατικότητα της λογοτεχνίας που όταν είναι υψηλή, μας κάνει να δεχόμαστε τα πάντα.

Κυριακή, Ιουλίου 23, 2006

ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΛΟΜΕΝ..."

Νομίζω πως, όπως οι αρχαίοι Αθηναίοι τιμώρησαν τον Φρύνιχο με πρόστιμο γιατί με το έργο του ¨Μιλήτου άλωσις" τους θύμισε "οικεία κακά", έτσι θα 'πρεπε να τιμωρηθεί και ο Άντης Ροδίτης για το βιβλίο του "Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγωμεν πέτρες" (εκδ. Εστία, 2006). Με υπότιτλο "Ύλη Ιστορίας για μιαν αγγλική αποικία της Ελλάδος", μας γύρισε χρόνια πίσω. Δεν ξέρω τι θα έχει να πει αυτό το βιβλίο για όσους δεν έζησαν τα γεγονότα, για τους νεότερους ή τους εκτός Κύπρου Έλληνες. Για όλους εμάς όμως, που μπορούμε να έχουμε μνήμες βιωμάτων αρκετών δεκαετιών, είναι ένα βιβλίο πικρό. Το διάβασα με πόνο ψυχής, σε πολλά κομμάτια του θέλω να ξαναγυρίσω, έτσι όπως σκαλίζουμε ξανά και ξανά ένα πονεμένο δόντι. Μας φέρνει στο νου την έλλειψη δημοκρατίας, την υποκρισία, τη λογοκρισία, την έλλειψη πολιτικής διορατικότητας, την εγκατάλειψη του ονείρου της Ένωσης. Πολλά πρόσωπα της κυπριακής κοινωνίας που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις αναφέρονται με το όνομά τους ή σαφώς υπονοούνται. Ιστορία και αυτοβιογραφία, δοκίμιο και λογοτεχνία, με αναδημοσιευμένα πολλά παλαιότερα κείμενα του συγγραφέα, αλλού μελαχγολικό, αλλού ειρωνικό και σατιρικό, το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Θα προτιμούσα λιγότερες αναφορές σε προσωπικές αδικίες και παράπονα, που πιθανόν να δώσουν αφορμή σε κάποιους να αμφισβητήσουν την αντικειμενικότητα του βιβλίου.

Πέμπτη, Ιουλίου 20, 2006

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΩΝΙΑ

Χτες γύρισα από την Πολωνία, το καθιερωμένο εδώ και 15 χρόνια καλοκαιρινό ταξίδι με τον Σύνδεσμο Φιλολόγων, που μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, αλλά και κάποιους μακρινότερους προορισμούς. Οι εντυπώσεις πολλές και ποικίλες, θέλουν το χρόνο τους να κατασταλάξουν, να αφομοιωθούν, να επιλεγούν από τη μνήμη ποιες θα μείνουν, ποιες θα καταποντιστούν στο πέλαγος της ανυπαρξίας. Πρώτο συναίσθημα βέβαια η κούραση, σωματική και ψυχική, που σου παίρνει κάπου δυο μέρες για να σε ξαναβάλει στη ρουτίνα της εντόπιας καθημερινότητας. Και μια ελαφριά μελαγχολία που αναπόφευκτα συνοδεύει την εκπλήρωση κάθε προσδοκίας. Όσο περιμένεις, σχεδιάζεις, ονειρεύεσαι, είσαι γεμάτος απ' τη λαχτάρα της προσμονής του καινούργιου, της φυγής, της χαράς της περιπλάνησης. Όταν όμως επανακάμπτεις, σε κυριεύει η μελαγχολία του τέλους, ώσπου ν' αρχίσεις (αν αρχίσεις) να ονειρεύεσαι και πάλι. Πολωνία. Μια χώρα που ως πριν από λίγα χρόνια την ξέραμε λίγο από την ιστορία και το μοίρασμά της μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας, από τον Λεχ Βαλέσα, τον προηγούμενο Πάπα και την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ταυτόχρονα με μας. Η επισκεψή μας μάς γνώρισε μια όμορφη χώρα με ευγενικούς κατοίκους, με πολιτισμό που φαίνεται να κρατάει από τους παλιούς ευγενείς της, αλλά και με βάσανα που την έχουν κάνει "πρωταθλήτρια στη δυστυχία". Θα γράψω πολύ εκτενέστερα τις εντυπώσεις μου, ελπίζω σύντομα.

Σάββατο, Ιουλίου 08, 2006

ΜΑΜΑΔΕΣ ΒΟΡΕΙΩΝ ΠΡΟΑΣΤΙΩΝ

Ειλικρινά δεν θυμάμαι τι με έκανε να αγοράσω το βιβλίο αυτό. Διάβασα άραγε κάποια κριτική που το σύστηνε; Με τράβηξε ο τίτλος; Δεν ξέρω. Σημασία έχει ότι το αγόρασα, το διάβασα και πέρασα λίγες ώρες "φυγής". Θα έλεγα ότι ανήκει στην "escape literature", στην οποία, σύμφωνα με ένα ορισμό που βρήκα σε άρθρο του reader's diggest, "ανήκουν βιβλία με ανάλαφρη πλοκή και δράση, που επιτρέπουν στον αναγνώστη να ξεφεύγει χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό" (αν και ο όρος σήμερα έχει διαφορετική σημασία). Πρώτο μυθιστόρημα της Παυλίνας Νάσιουτζικ (εκδ. Μελάνι 2006) σε διασκεδάζει, σε παρασύρει στον νεόπλουτο κόσμο της Αθήνας, τον σατιρίζει τραβώντας στην υπερβολή τη σάτιρά της, αλλά σαν να μην ξέρει ποιος είναι ο στόχος της. Ενώ ξεκινά με την ομάδα των αργόσχολων φίλων της που απαραίτητα έμεναν στο Ψυχικό (Παλαιό, όχι Νέο), Φιλοθέη, (όχι Νέα Φιλοθέη), Εκάλη, Κηφισιά (όχι Κάτω Κηφισιά), που αν δεν έκαναν μπότοξ και λιποαναρρόφηση καθίσταντο ύποπτες, που η μεγαλύτερη δυστυχία ήταν να μην έχεις πισίνα και play room, που οι συζητήσεις τους αφορούσαν τα βάσανα από την υπηρεσία τους, που τα συγκλονιστικότερά τους διλήμματα ήταν "σε ποιο κομμωτήριο κουρεύουν καλύτερα, στο Freestyle ή στο Jonny, πού θα πάμε για μπότες, Character ή Καλογήρου" και άλλα παρόμοια, μπλέκει διάφορες πολύ χαλαρά σχετιζόμενες μεταξύ τους ιστορίες, ενώ κάποια στιγμή το μυθιστόρημα το γυρίζει στο αστυνομικό, με δολοφονημένο τον γκόμενο της αφηγήτριας, ο οποίος σχετιζόταν και με αρκετές άλλες από τις φίλες της. Η γλώσσα της συγγραφέως διανθίζεται με πλήθος αγγλικές φράσεις (έμπρακτο χαρακτηριστικό του νεοπλουτισμού), κάποτε και γαλλικές ή γερμανικές, αλλά και με φράσεις της νεοελληνικής αργκό: Την έκανε, της την πέφτανε, ήρθε καπάκι κ.λπ. Τέλος, θα προτιμούσα λιγότερη επίδειξη γνώσεων , όχι μόνο στα μότο των κεφαλαίων της αλλά και μέσα στο κείμενο. Τι Χένρι Τζέιμς, τι Φλωμπέρ, Σοπενάουερ, Γκόγκολ, Σύλβια Πλαθ, Όσκαρ Ουάϊλντ, Τζέιν Όστεν, Αλαίν Ντε Μποτόν, αλλά και Βιζυηνός και πλήθος άλλοι πετάγονται στη μέση! Σκέφτομια ποιους θα αναφέρει σε επόμενο βιβλίο. Δεν έκανε λίγη οικονομία η ευλογημένη...Οπωσδήποτε, νομίζω έδωσα μια αντικειμενική εικόνα του βιβλίου. Όσοι αρέσκονται σ΄αυτό το είδος δεν έχουν παρά να το δοκιμάσουν.

Πέμπτη, Ιουλίου 06, 2006

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Μ' έπιασε σήμερα μια ανεξήγητη νοσταλγία για τα διαβάσματα των παιδικών και νεανικών μου χρόνων, διαβάσματα που μοιράστηκα με φίλες πολλές και σ' όλες αυτές αφιερώνω το σημερινό post και τούτες τις αναμνήσεις.
Πόσες όμορφες ώρες, αλήθεια, περάσαμε τα χειμωνιάτικα δειλινά μ΄ένα βιβλίο που μας ζέσταινε πιο πολύ αυτό παρά το μαγκάλι που πλάι του καθόμαστε! Πόσες άπειρες φορές η βροχή που μας κρατούσε στο σπίτι συνόδευσε με τον απαλό της ήχο τα διαβάσματά μας, νανούρισε τη σκέψη που αφηνόταν ελεύθερη να διαπεράσει το χώρο, να σπάσει το χρόνο, να ξεχυθεί και ν' αγκαλιάσει τον κόσμο! Πόσες φορές μας άφησαν άγρυπνους εκείνοι οι παράτολμοι και ριψοκίνδυνοι ήρωες του Ιουλίου Βερν, γιατί θέλαμε να φτάσουμε όσο το δυνατό πιο γρήγορα στο τέλος της περιπέτειας, ταξιδεύοντας μαζί τους πότε "Από τη γη στη σελήνη", πότε "Είκοσι χιλιάδες λεύγες υπό τη θάλασσα", πότε κάνοντας το γύρο του κόσμου σε ογδόντα μέρες". Ριχτήκαμε στην περιπέτεια του διαστήματος πολύ πριν από τους αστροναύτες, εξερευνήσαμε τους βυθούς των θαλασσών, γνωρίσαμε χώρες, λαούς και συνήθειες χωρίς να κουνηθούμε από το σπίτι μας.
Και πόσες άλλες φορές νιώσαμε καυτά τα δάκρυα να βρέχουν το παιδικό μας πρόσωπο σαν παρακολουθούσαμε τον ηρωικό κι απελπισμένο αγώνα των ηρώων της Πηνελόπης Δέλτα, πότε "Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου", πότε "Στα μυστικά του βάλτου" μα πάντα "Για την πατρίδα".
Είναι κάποια βιβλία που ξανανοίγοντάς τα γινόμαστε και πάλι οι ανήσυχοι έφηβοι, ψάχνουμε στις σελίδες τους που πρωτοδιαβάσαμε πριν από τόσα χρόνια να ξαναβρούμε τον εαυτό μας εκείνο. Δεν γίνεται, κάτι πρέπει να σώζεται πάνω στις σελίδες εκείνες, κάτι απ' τα όνειρα και τις προσδοκίες της νιότης μας. Είχαμε δοθεί τόσο πολύ τότε σ' αυτές τις σελίδες που δεν μπορεί, κάτι θα κράτησαν από μας, απ' τη λαχτάρα και την ακαταμάχητη επιθυμία να ζήσουμε, να δημιουργήσουμε κι εμείς κάτι μεγάλο σαν αυτό των αγαπημένων μας ηρώων.
Πόσο τη ζηλέψαμε την ηρωίδα της Σαγκάν στο "Καλημέρα θλίψη" με την αχαλίνωτη ελευθερία της, τότε, στην αυστηρή μας εφηβεία, πώς ταυτίσαμε τον εαυτό μας με τη Σκάρλετ Ο'Χάρα στο "Όσα παίρνει ο άνεμος" λαχταρώντας να βρεθεί και για μας ένας Ρεντ Μπάτλερ, πόσο ζωντανή κρατάμε μέσα μας την εικόνα της "Ρεβέκκας" να κατεβαίνει πανέμορφη, μέσα στην άσπρη της τουαλέτα, τη σκάλα του πύργου της τη βραδιά του χορού! Πόσο τη δειλή πρωταγωνίστρια του "Αύριο όλα θα πάνε καλύτερα" τη νιώσαμε και την αγαπήσαμε! Κι η Φράνσι Νόλαν, "Το δέντρο που μεγάλωσε στο Μπρούκλιν" ήτανε φίλη παιδική μας. Ήταν η ίδια η νιότη μας που ασφυκτιούσε κι αγωνιζόταν ν' ανοίξει ένα παράθυρο στον κόσμο. Ήταν όλα τα συναισθήματα, οι αμφιβολίες, η χαρά κι η λύπη των δεκαέξι μας χρόνων. Κλάψαμε μαζί της στην πρώτη της ερωτική απογοήτευση κι επιθυμήσαμε μ' όλη τη δύναμη της νεανικής μας καρδιάς να 'χαμε κι εμείς μια μητέρα γεμάτη στοργή και κατανόηση που θα μας ψιθύριζε όπως η μητέρα εκείνης "Θα ξαναείσαι ευτυχισμένη, δε θα ξεχάσεις όμως ποτέ"!
Κι εκείνοι οι Κινέζοι της Περλ Μπακ-αχ, εκείνη η Μάνα- κι εκείνοι οι γιατροί του Κρόνιν, πόσες ώρες μας κράτησαν συντροφιά, πόσο τους νιώθαμε σαν ανθρώπους της γειτονιάς μας!
Κι ήρθαν ύστερα τα βιβλία της ωριμότητας, τα βιβλία των μεγάλων οραματισμών, της βαθιάς ενδοσκόπησης του εαυτού μας μέσω των άλλων. Ήταν ο Τολστόι και ο Ντοστογιέφσκι, ο Ουγκό και ο Σόμερσετ Μομ, ήταν οι πολύ δικοί μας, ο Βενέζης κι ο Καζαντζάκης, ο Μυριβήλης, ο Καραγάτσης...Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς. Τόσες σελίδες, τόσα ονόματα, τόσα αγαπημένα πρόσωπα. Ξεφυλλίζουμε ένα παλίο βιβλίο, βυθιζόμαστε στο μαγικό του κόσμο, μας συναεπαίρνει η ατμόσφαιρά του κι εκεί, σε κάποιο περιθώριο, ανακαλύπτουμε ξαφνικά μια σημείωση, διαβάζουμε πιο προσεκτικά μια υπογραμμισμένη φράση και ξαναβρίσκουμε αμέσως τον εαυτό μας των δέκα, των δεκαπέντε, των είκοσι χρόνων. Ξαναθυμόμαστε τους φίλους που διάβαζαν τα ίδια βιβλία, τις ατέλειωτες συζητήσεις μας γι' αυτά που διαβάζαμε, ξαναφέρνουμε στο νου τα είδωλά μας με νοσταλγία, κάποτε μ' απογοήτευση για τη διάψευση που μας επιφύλαξε ο χρόνος.
Από τότε ως σήμερα εκατοντάδες βιβλία, χιλιάδες σελίδες προστέθηκαν και προστίθενται στα αναγνώσματά μας. Νομίζω όμως πως εκείνη τη γοητεία, εκείνη τη μαγευτική εμπειρία των πρώτων νεανικών διαβασμάτων δεν θα τη ξαναβρούμε ποτέ πια.

Τρίτη, Ιουλίου 04, 2006

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΠΕΘΑΝΕ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ

Είχα πολλές επιφυλάξεις για το καινούργιο μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου "Η γυναίκα που πέθανε δυο φορές", γιατί το πρώτο του, "Ο καιρός των χρυσανθέμων" αν και βραβευμένο, στέκεται ακόμα μισοδιαβασμένο στη βιβλιοθήκη μου και δεν νομίζω ότι θα το τελειώσω ποτέ. Οι φόβοι μου επαληθεύθηκαν. Παρά την τεράστια προβολή, τη διαφήμιση, την αποδοχή της επίσημης κριτικής, "Η γυναίκα..." είναι κουραστικό, συγχιστικό, ανιαρό, μια ακατανόητη ανάμειξη πραγματικότητας και φαντασίας, με ασαφείς τις προθέσεις του συγγραφέα. Αν ήθελε να αποκαταστήσει την ηρωίδα του, την ηθοποιό Ελένη Παπαδάκη, που εκτελέστηκε από το ΕΑΜ, γιατί δεν την αναφέρει με το όνομά της; Τι εξυπηρετεί το να αλλοιώσει την πραγματικότητα και να τη βάλει να μην πεθαίνει από τις σφαίρες, αλλά σε βαθιά γεράματα; Αν τουλάχιστον μας έδινε την προσωπικότητά της, την ιστορία της ως ηθοποιού, αν μας μιλούσε για τους ρόλους που ερμήνευσε...Μήπως πάλι ήθελε ο συγγραφέας να ζωντανέψει μια εποχή, αυτή τη φρικτή εποχή του εμφυλίου; Υπάρχουν πολύ καλύτερες περιγραφές σε πλήθος άλλα λογοτεχνικά έργα γι' αυτή την περίοδο και μάλιστα όχι τόσο μονόπλευρα ιδωμένη. Και γιατί δηλώνει ότι "τα πρόσωπα και τα γεγονότα του μυθιστορήματος είναι φανταστικά"; Είναι φανταστικά οι Κοτοπούλη, Κυβέλη, Παξινού, Ηλίας Βενέζης, Λιλίκα Νάκου, Βεάκης, Αιμίλιος Χουρμούζιος και δεκάδες άλλα; Αν θεωρήσουμε και τα γεγονότα φανταστικά, τότε τι ρόλο παίζουν τα πρακτικά της δίκης, οι καταθέσεις κ.λπ; Όσο δε για τις καταθέσεις των μαρτύρων, είναι πανομοιότυπες, κουραστικές, ανιαρές. Και γιατί πρέπει ο αναγνώστης να κουράζεται τόσο για να καταλαβαίνει κάθε φορά ποιος μιλά; Όχι γιατί δεν πρέπει να καταβάλλει κόπο ο αναγνώστης, αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν βρίσκω να εξυπηρετεί καμιά σκοπιμότητα. Πολλές φορές χρειάστηκε να γυρίσω πίσω και να ξαναδιαβάσω σελίδες, όχι γιατί με δυσκόλευε το νόημα, αλλά απλώς γιατί δεν διευκρινιζόταν το πρόσωπο που μιλούσε. Διερωτώμαι αν το συγκεκριμένο βιβλίο θα είχε την απήχηση και την κυκλοφορία που έχει αν δεν προβαλλόταν και αν δεν διαφημιζόταν σε τόσο υπερβολικό βαθμό. Πολύ θα ήθελα να ακούσω σχόλια από άλλους που θα είχαν το θάρρος να διαφωνήσουν με την επίσημη κριτική.