Σβησμένες ψυχές

Όποιος δεν αντέχει τη βία και τη σκληρότητα ας μη διαβάσει το μυθιστόρημα του Ναντίμ Ασλάμ. Είναι σκηνές που σε κάνουν ν' ανατριχιάζεις, που σε αναγκάζουν να κλείσεις για λίγο το βιβλίο για να μπορέσεις να συνέλθεις και να συνεχίσεις παρακάτω. Αν όμως, παρ' όλ' αυτά, θέλει κανείς να κατανοήσει έστω και αμυδρά την ιστορία και τη νοοτροπία της ταραγμένης αυτής χώρας, του Αφγανιστάν, τον τρόπο σκέψης του φανατικού ισλάμ, τις επεμβάσεις Ρωσίας και Αμερικής, τότε ένα από τα καλύτερα, πιστεύω, σχετικά βιβλία είναι το "Σβησμένες ψυχές" (εκδ. Τόπος, 2009, μετ. Αγγελική Τσιρούνη, τίτλος πρωτοτύπου The wasted vigil) .

Η γραφή του Πακιστανού συγγραφέα Ναντίμ Ασλάμ έχει κάτι από τη διάσπαση και τον κατακερματισμό της ίδιας της χώρας. Χαρακτήρες που εκπροσωπούν τάξεις και νοοτροπίες, πολύ χαλαρά συνδεδεμένοι μεταξύ τους, γεγονότα που θίγονται σε μια σελίδα για να ολοκληρωθούν πολλές σελίδες μετά, επεισόδια που σαν σε ομόκεντρους κύκλους αναφέρονται ξανά και ξανά, με καινούριες λεπτομέρειες να προστίθενται σε κάθε αναφορά, σηματοδοτούν την τεχνική του συγγραφέα.

Το έργο τοποθετείται χρονικά στο 2004, μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αναφέρονται όμως και γεγονότα όλης της περασμένης τριακονταετίας. Βασικό πρόσωπο του έργου, που λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος για τα υπόλοιπα, είναι ο ηλικιωμένος γιατρός Μάρκους. Άγγλος αυτός, είχε ασπαστεί τον Μωαμεθανισμό, για να μπορέσει να παντρευτεί την Αφγανή, επίσης γιατρό, Κατρίνα. Κι όμως, 39 χρόνια γάμου δεν υπήρξαν αρκετά για να μη θεωρηθεί εκείνη από τους Ταλιμπάν μοιχαλίδα και να θανατωθεί με λιθοβολισμό. Στο σπίτι του Μάρκους, ένα σπίτι που στο ταβάνι του έχει καρφωμένα βιβλία και τους τοίχους καλυμμένους με λάσπη για να κρύβονται οι απεικονίσεις, φθάνει η Λάρα. Είναι μια Ρωσίδα που ψάχνει το χαμένο αδερφό της, που 25 χρόνια πριν είχε έρθει στο Αφγανιστάν με την εισβολή των Ρώσων και από τότε αγνοείται. Θα μάθουμε αργότερα πως αυτός είχε βιάσει την κόρη του γιατρού, τη Ζαμίν, εξαφανισμένη τώρα. Ένα παιδί γεννήθηκε απ' αυτό το βιασμό, μα ο Ρώσος Μπενεντίκτ είχε ένα οικτρό τέλος. Αφού του έκοψαν τους τένοντες των ποδιών, τον χρησιμοποίησαν σ' ένα αφγανικό παιγνίδι, όπου δυο έφιππες ομάδες διεκδικούν τραβώντας το ένα ζώο. Στη θέση του ζώου έβαλαν τον Μπενεντίκτ. Μα οι σκηνές αποτρόπαιης βίας δεν έχουν τέλος. Από τις πιο ανατριχιαστικές σκηνές είναι ο ακρωτηριασμός του χεριού του Μάρκους, που υποχρεώνουν την ίδια τη γυναίκα του να τον κάνει.

Ένα άλλο πρόσωπο που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο βιβλίο είναι ο Κάζα, ένας νεαρός Αφγανός, μεγαλωμένος στα ορφανοτροφεία και εκπαιδευμένος στα "στρατόπεδα μαρτύρων" όπως οι ίδιοι θέλουν να τα αποκαλούν και όχι "στρατόπεδα αυτοκτονίας". Με τον Κάζα παρακολουθούμε τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση, στοιχεία του μωμεθανισμού και την εκπαίδευση αυτών που εμείς ονομάζουμε τρομοκράτες κι εκείνοι μάρτυρες. Κι αυτός όμως θα πέσει θύμα των αλληλοπολεμούμενων αφγανικών πολεμάρχων και φατριών που θα τον τυφλώσουν στο ένα του μάτι. Άλλα πρόσωπα είναι ακόμη η Αφγανή δασκάλα Ντούνια, που κι αυτή διωκόμενη βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι του γιατρού, είναι ο Ντέιβιντ, Αμερικανός πράκτορας της CIA που είχε ερωτευτεί τη χαμένη τώρα Ζαμίν, άλλοι πράκτορες, είναι ο νεαρός που οδηγώντας ένα φορτηγό με εκρηκτικά ανατινάσσει ένα σχολείο γιατί το είχαν ιδρύσει οι Αμερικάνοι, είναι ένας ολόκληρος λαός που δεν λέει να γλιτώσει από τη δυστυχία. Οι Ρώσοι το 1979, μετά οι Ταλιμπάν, μετά την 11η Σεπτεμβρίου οι Αμερικανοί.

Εκείνο που σε εντυπωσιάζει στο βιβλίο του Ασλάμ δεν είναι τόσο ο θάνατος, όσο τα βασανιστήρια που οδηγούν στο θάνατο. Άνθρωποι γδέρνονται ζωντανοί, θάβονται ζωντανοί, ακρωτηριάζονται, τυφλώνονται, στα μαγαζιά του Αφγανιστάν "πουλούν μονά παπούτσια"! Κι όμως, το Αφγανιστάν είναι μια όμορφη χώρα, ανάμεσα στη φρίκη ξεπροβάλλουν εικόνες γεμάτες ευαισθησία, κι όμως εδώ διατηρείται ακόμη η ανάμνηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ώστε κάποτε το κεφάλι του Βούδα να έχει τα χαρακτηριστικά ελληνικού αγάλματος. "Ακόμα κι ο αέρας τούτης της χώρας έχει να πει μια ιστορία για τον πόλεμο", θα πει κάπου ο συγγραφέας. Θα τελειώσουν άραγε ποτέ τα δεινά του Αφγανιστάν, τα δεινά των όπου γης Αφγανιστάν;