Δευτέρα, Οκτωβρίου 18, 2010

Περί τυφλότητος

Ομολογώ (όχι χωρίς κάποιο δισταγμό ντροπής) ότι είναι το πρώτο βιβλίο του Πορτογάλου νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου που διαβάζω. Δεν ξέρω αν θα επιδιώξω να διαβάσω άλλο, καμιά φορά έρχονται από μόνα τους τα βιβλία και μας βρίσκουν. Ασφαλώς όχι γιατί δεν μου άρεσε το "Περί τυφλότητος" (Καστανιώτης, 1998, μετ. Αθηνά Ψύλλια). Αντιθέτως, μου άρεσε και πολύ μάλιστα, αλλά είναι τόσο εφιαλτικό που δεν θα ήθελα να ξαναζήσω παρόμοια αναγνωστική φρίκη, αν είναι και τα άλλα του βιβλία  παρόμοια.
Σε μια πόλη που δεν κατονομάζεται (όπως και όλα τα πρόσωπα είναι ανώνυμα) κάποιος, ενώ οδηγεί το αυτοκίνητό του, περιμένοντας μπροστά στο φανάρι ν' ανάψει πράσινο, ξαφνικά τυφλώνεται. Ένας περαστικός φροντίζει να τον οδηγήσει στο σπίτι του, βρίσκει όμως και την ευκαιρία να του κλέψει το αυτοκίνητο. Μαζί με τη γυναίκα του ο πρώτος αυτός τυφλός επισκέπτεται έναν οφθαλμίατρο, ο οποίος δεν του βρίσκει τίποτα παθολογικό. Όμως, τόσο ο οφθαλμίατρος όσο και οι άλλοι που βρίσκονταν στην αίθουσα αναμονής και ήρθαν, σε οπτική έστω, επαφή με τον πρώτο τυφλό, αρχίζουν να τυφλώνονται. Πρόκειται για μια επιδημία τύφλωσης! Η πολιτεία, όταν διαπιστώνει τη μεταδοτικότητα της τύφλωσης, για να εμποδίσει την εξάπλωσή της, απομονώνει τους τυφλούς σ' ένα δαιδαλώδες παλιό ψυχιατρείο. Στρατιώτες φρουρούν την είσοδο με εντολή να πυροβολούν όποιον δοκιμάσει να βγει και παρακολουθούμε τέτοιες εκτελέσεις. Οι τυφλοί αυξάνονται ραγδαία. Οι έγκλειστοι περιέρχονται σταδιακά σε απελπιστική κατάσταση. Η τροφοδοσία τους που γίνεται με προμήθειες που αφήνονται στην είσοδο ολοένα και δυσχεραίνεται, καθώς η τυφλότητα κυριεύει σιγά-σιγά όλη την πόλη. Τα πιο άγρια ένστικτα ξυπνούν. Το ένστικτο της επιβίωσης, το σεξουαλικό ένστικτο καταδυναστεύουν την κοινότητα των εγκλείστων.
Ο Σαραμάγκου ρίχνει το φως του συγγραφικού του προβολέα κυρίως σε μια ομάδα, την πρώτη ομάδα τυφλών που γνωρίσαμε. Είναι ο πρώτος τυφλός, η γυναίκα του, μια κοπέλα με σκούρα γυαλιά, ένα παιδί με στραβισμό, ένας γέρος με μια καλύπτρα στο μάτι, ο γιατρός και η γυναίκα του, που όλως παραδόξως δεν έχει τυφλωθεί. Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς τους αναφέρει σ' όλο το βιβλίο, ονόματα δεν υπάρχουν πουθενά. Παρ' όλη τη στέρηση της τροφής, τη βρωμιά, την κακοποίηση και τον εξευτελισμό, ίσως χάρις στη γυναίκα του γιατρού που βλέπει (πράγμα που φροντίζει να κρατάει κρυφό από όλους εκτός από τον άντρα της) η ομάδα επιβιώνει και κάποια στιγμή βγαίνει από τον εγκλεισμό. Όμως η κατάσταση στην πόλη είναι ακόμη χειρότερη. Τίποτα δεν λειτουργεί πια. Ούτε ύδρευση υπάρχει, ούτε ηλεκτρισμός, ούτε τρόφιμα. Όλοι έχουν τυφλωθεί. Όλος ο κόσμος έχει ως μόνη επιδίωξη την επιβίωση. "Ο θάνατός σου η ζωή μου", μοιάζει να μας λέει ο συγγραφέας. Σκηνές αποτροπιασμού, σκύλοι που τρώνε πτώματα, ωμοφαγία από ανθρώπους, αποπνικτική βρωμιά παντού. Όταν μια μέρα δέχονται την ευεργετική καθαριότητα που τους προσφέρει η βροχή, αισθανόμαστε σαν να μας καθαρίζει κι εμάς από όλη τη βρωμιά που μαζεύτηκε μέσα μας από την τόσο δυνατή, ρεαλιστική γραφή του Σαραμάγκου. Το τέλος αισιόδοξο. Ας μην το προδώσω.
Εντυπωσιάζει η ιδιαίτερη τεχνική του συγγραφέα. Όχι μόνο η απουσία ονομάτων, σύνηθες άλλωστε και σε πολλά άλλα έργα, αλλά και η ιδιόμορφη χρήση των σημείων στίξης. Απουσιάζει το ερωτηματικό καθώς και τα εισαγωγικά στους διαλόγους. Επιπλέον οι διάλογοι είναι ενσωματωμένοι στην αφήγηση και το μόνο που ξεχωρίζει την αλλαγή του προσώπου που μιλά είναι η χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων στη μέση της πρότασης. Το εντυπωσιακό είναι πως δεν δημιουργείται καμιά δυσκολία στην ανάγνωση.
Πολύ συχνά ο Σαραμάγκου παρεμβάλλει σύντομες σκέψεις, ένα είδος συμπύκνωσης, ένα δικό του σχόλιο, που σε σταματά, λειτουργώντας αποφθεγματικά.
Δεν προσπάθησα να βρω κανένα αλληγορικό νόημα στο έργο, που μπορεί και να υπάρχει. Το είδα σαν ένα έργο επιστημονικής φαντασίας, τι θα μπορούσε να συμβεί αν όλοι τυφλωνόμαστε, πόσο το ένστικτο μπορεί να κυριαρχήσει, αφαιρώντας μας όλο αυτό το περίβλημα που ονομάζουμε πολιτισμό. Μου θύμισε ανάλογες (αν και πολύ διαφορετικές ) εφιαλτικές καταστάσεις όπως το "1984" ή τη "Δίκη".

22 σχόλια:

  1. Και για μένα ήταν το πρώτο βιβλίο του Σαραμάγκου που διάβαζα... και μία από τις πρώτες μου αναρτήσεις. Πάντως το Περί φωτίσεως συνεχίζει λένε με τους ίδιους ήρωες!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Το "Περί Φωτίσεως", αγαπητέ Ναυτίλε, δυστυχώς δεν πιάνει μια μπρος στο "Περί Τυφλώσεως". Έτσι είναι πάντα νικάει το σκοτάδι....

    Κι εγώ με αυτό το βιβλίο άρχισα και μετά δεν άφησα κανένα. Είναι επιδημία ο Σαραμαγκου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αγαπητέ ναυτίλε, ανέτρεξα στο ιστολόγιό σου και διάβασα την εξαιρετική σου ανάρτηση. Δεν ξέρω αν θα αναζητήσω το "Περί φωτίσεως".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αγαπητή Κατερίνα, φοβάμαι να διαβάσω άλλο του Σαραμάγκου. Νομίζω δεν θα αντέξω ξανά αυτή τη φρίκη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ανώνυμος9:25 π.μ.

    συγκλονιστικό όσο και φρικιαστικό, με σόκαρε θα μπορούσα να πω, ίσως η τυφλότητα αποκαλύπτει τα ενδότερα της ανθρώπινης ψυχής...
    ίσως απ' τα πιο "δυνατά" βιβλία που έχω διαβάσει

    καλή σου μέρα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Χαίρομαι που σου άρεσε το βιβλίο. Παραδόξως σε μένα δεν προκάλεσε τόσο ... φρικιαστικά συναισθήματα! Περισσότερο με σοκάρουν οι ειδήσεις στη τηλεόραση, όπως π.χ. τα εγκλήματα του εμφυλίου πολέμου, ή τα σχετικά με φυσικές καταστροφές με αμέτρητους νεκρούς, ή τα περί παιδοφίλων κλπ. Επίσης πολλές ταινίες με πολλή βία πάσης φύσεως. Του Σαραμάγκου διάβασα και τα: "Η Πέτρινη Σχεδία", "Μικρές Αναμνήσεις", που μου άρεσαν επίσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. (λάθος έκανα στην φράση "... οι ειδήσεις στη τηλεόραση..." χρησιμοποιώντας μετά το " όπως π.χ." αντί του διαζευτικού ή)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Σας προτείνω να διαβάσετε το "Όλα τα ονόματα"...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Κι εγώ το διάβασα σχετικά πρόσφατα και με άφησε με τις καλύτερες εντυπώσεις! Ομολογώ πως ξεκίνησα την ανάγνωση με μια επιθετική διάθεση,δεν ξέρω γιατί μου είχε δημιουργηθεί μια αρνητική προκατάληψη εναντίον του Σαραμάγκου...Ειδικά την υπόθεση του "περί τυφλότητος" την έβρισκα αφελώς αλληγορική και σχηματική.Αλλά όπως είπες,αναγνώστρια,μπορεί να διαβαστεί και ρεαλιστικά,όπως π.χ. και η Πανούκλα του Καμύ.Και ευτυχώς έβλεπα και ένιωθα την έννοια του συγγραφέα για τη γλώσσα,για το ύφος,για την άρθρωση ενός Λόγου προσωπικού πάνω σ'ένα ζήτημα καθολικό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @Roadartist, Silena, Johnny Panic
    Μετά από αυτή τη θερμή υποδοχή στο "Περί τυφλότητος" νομίζω θα ανακαλέσω την πρόθεσή μου να μη διαβάσω άλλο Σαραμάγκου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. @Mike Θα διαφωνήσω μαζί σου, αγαπητέ Μike. Οι εικόνες της τηλεόρασης περνούν και φεύγουν, σου προκαλούν ένα στιγμιαίο αποτροπιασμό. Οι εικόνες της λογοτεχνίας δοσμένες από ένα ικανό λογοτέχνη δεν σβήνονται. Παρ' ολίγο να κάνω εμετό διαβάζοντας την περιγραφή του σκύλου που ξέσχιζε ένα πτώμα ή της γυναίκας που έτρωγε την ωμή κότα, ή όταν πατάνε στα σκ... ή σε άλλες βρωμιές. Δεν ξέρω, ίσως να έχω πολύ ζωηρή φαντασία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Το "Περί Τυφλότητος" το θεωρώ ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει στη ζωή μου. Μου άρεσε και το "Περί φωτίσεως" αλλά δεν το θεωρώ εξίσου καλό. Πράγματι από ένα σημείο και μετά οι ήρωες του πρώτου βιβλίου αναλαμβάνουν δράση στο δεύτερο. Και μάλλον αυτό με χάλασε κάπως στο βιβλίο. Διαφωνώ πάντως ότι η απουσία σημείων στίξεως δε δυσκολεύει την ανάγνωση. Επειδή τη συνηθίζει μάλλον σε όλα του τα βιβλία (διάβασα και το "Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο") θέλεις περίπου καμιά εικοσαριά σελίδες να τη συνηθίσεις και σε αναγκάζει να διαβάζεις με τόσο τεταμένη προσοχή σαν να κεντάς. Ο Σαραμάγκου δε διαβάζεται χαλαρά. Αυτό μπορεί να είναι και καλό και κακό, αναλόγως με τη διάθεση του αναγνώστη εκείνη τη στιγμή.
    Υγιαίνετε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Η δική μου (καλή) αρχή με τον Σαραμάνγκου ήταν το "Η Ιστορία της Αγνώστου Νήσου" - επτά διηγήματα που διαβάζονται μονορούφι και δίχως να είναι τόσο "αποτρόπαια" όσο το "Περί τυφλότητος".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Εκείνο που ήθελα να πω, είναι πως , παρά τη ρεαλιστικότητα των σκηνών και την όποια (παροδική) αποστροφή, εκείνο που μου έμεινε από τη ... Τυφλότητα, είναι ο πρωτότυπος τρόπος γραφής, η μαγική γλώσσα - πλοκή τέτοια που να μή θέλω να αφήσω το βιβλίο, ο τρόπος περιγραφής, η άνετη ανάγνωση παρά την έλλειψη σημείων στίξεως κλπ κλπ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Έχεις δίκαιο, αγαπητέ Δημήτρη. Ο Σαραμάγκου δεν σηκώνει επιπόλαιο διάβασμα. Και σ' αυτό ασφαλώς συμβάλλει και ο ιδιότυπος τρόπος γραφής.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Από τα αγαπημένα μου βιβλία το "Περί τυφλότητος". Και από άποψη πλοκής και από άποψη γραφής.
    Έχει δίκιο η Κατερίνα που λέει ότι είναι επιδημία ο Σαραμάγκου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Εγώ έκανα το λάθος και το πρώτο βιβλίο του Σαραμάγκου που διάβασα ήταν το Περί φωτίσεως! Το έπιασα ανάποδα δλδ το θέμα! Αλλά ανυπομονώ να ξεκινήσω το Περι τυφλότητος. Το δε περί φωτίσεως ταιριάζει τόσο μα τόσο πολύ στις σημερινές καταστάσεις που ζούμε...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. Κάπως καθυστερημένα ανακαλύπτοντας την ανάρτηση θά'θελα απλώς να δηλώσω κι εγώ φαν του Σαραμάγκου αν και συμφωνώ ότι δεν είναι εύκολη η ανάγνωσή του. Πάντως να πω ότι παρόλ'αυτά το κείμενο άρεσε πολύ σε μια λέσχη ανάγνωσης που είχαμε με 17χρονα παιδιά Λυκείου, τα οποία μάλιστα το σύγκριναν με τη βασισμένη σ'αυτό ταινία διαπιστώνοντας τις καταπληκτικές δυνατότητες του λόγου του έναντι της μονοσήμαντης κινηματογραφικής εικόνας. Για άλλες εκδοχές της τέχνης του Σαραμάγκου συστήνω το "Σωσία" και το "Κατά Ιησούν ευαγγέλιο".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Από Σαραμάγκου έχω διαβάσει μόνο το "Κατά Ισησού Ευαγγέλιο" το οποίο ήταν εξαιρετικό αν εξαιρέσεις την αρχή του που μου φάνηκε "δύσκολη"...

    Το "Περί Τυφλότητας" δεν το έχω διαβάσει αλλά έχω δει την ταινία η οποία μου άρεσε πολύ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. φυσικά δεν είμαι εγώ αυτός που θα κρίνω τον μεγάλο νομπελίστα Σαραμάγκου. Δεν είναι ότι δεν τον διαβάζω και ότι δεν μου αρέσει. Απλά για εμένα η μυθοπλαστική λογοτεχνία "αν μπορούσα να το πω έτσι" είναι ο τρόπος να επιβεβαιώνω ή να ανατρέπω τον συναισθηματικό μου κόσμο. Είναι όλες αυτές οι καλλιτεχνικές εμμονές του συγγραφέα, η έκφραση, ο λυρισμός και το "ξεγύμνωμα" της ψυχής του που αποτελούν εν τέλει τα δομικά υλικά του δικού μου συναισθηματικού κόσμου. Και σε αυτό το βιβλίο και σε όλα τα άλλα που έχω διαβάσει από τον εν λόγω συγγραφέα, δυστυχώς βρήκα ελάχιστα δομικά υλικά για το δικό μου "σύμπαν". Η σφοδρή ωμότητα του λόγου του Σαραμάγκου μέσα από την οποία εκφράζει το κοφτερό και αδέσμευτο πνεύμα του μου προκαλεί ένα αίσθημα μετεωρισμού που στο τέλος μ αφήνει ξεκρέμαστο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. Αν και δεν ήταν το πρώτο βιβλίο του Σαραμάνγκου που διάβασα, είχα διαβάσει πιο παλιά τον 'Άνθρωπος Αντίγραφο και το 'Όλα τα Ονόματα, με αποτέλεσμα να είμαι εξοικειωμένος με τη γλώσσα, το ύφος και κυρίως το σύμπαν του συγγραφέα, το "Περί Τυφλότητας" με συγκλόνισε.
    Πραγματικά είναι αριστούργημα και όχι άδικα το βιβλίο αυτό είναι στις λίστες των καλύτερων βιβλίων όλων των εποχών. Αλληγορικό, αισχατολογικό, σοκαριστικό, φιλοσοφικό ... αλλά και ανθρώπινο.
    Κορυφαία σκηνή: η συνάντηση της ομάδας των τυφλών με τον ίδιο τον συγγραφέα που έχει καταλάβει το σπίτι του πρώτου τυφλού.
    Η γυναίκα του γιατρού, η μόνη που βλέπει σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η τυφλότητα, νομίζω είναι από τους πιο δυνατούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες που έχουν δημιουργηθεί ποτέ.
    Το καλοκαίρι του 2013 το βιβλίο ήταν εξάντλημενο και έψαξα τουλάχιστον σε καμιά τριανταριά βιβλιοπωλεία (κεντρικά, αλυσίδες, συνοικιακά) για να εντοπίσω το ένα και μοναδικό αντίτυπο που υπήρχε στην Αθήνα και από ότι φαίνεται άξιζε τον κόπο.
    Το συστήνω ανεπιφύλακτα.

    Στράτος Μαραγκός

    ΑπάντησηΔιαγραφή