Στην άκρη της νύχτας

Καθώς διάβαζα το μυθιστόρημα του Κώστα Μουρσελά "Στην άκρη της νύχτας" (Πατάκης 2011), προπάντων όταν το τέλειωσα, μια λέξη μου τριβέλιζε το μυαλό: ιεροσυλία. Σαν κάποιος να πάτησε πάνω στην Αγία Τράπεζα της λογοτεχνίας μας. Ο Παπαδιαμάντης, αυτός ο ανεκτίμητος θησαυρός, να γίνεται ένα κοινό ερωτικό μυθιστόρημα!

Σκηνές και γεγονότα με ελάχιστη σύνδεση μεταξύ τους, φλυαρία και επαναλήψεις. Ίσως έτσι εξηγείται και το συνήθως διαφημιστικό και δελεαστικό οπισθόφυλλο που δεν αναφέρεται στο κυρίως θέμα του βιβλίου, αλλά εξαντλείται σε μια σειρά ασύνδετων ερωτημάτων.

Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση μιλάει ο Μανολόπουλος, συγγραφέας, πρόσωπο γνωστό από το πασίγνωστο και αξιόλογο "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά". Βρίσκεται στο κρεβάτι με τη σύντροφό του (γιατί άραγε κάθε βιβλίο θα έπρεπε να έχει οπωσδήποτε σκηνές σεξ;) όταν για τρίτο συνεχόμενο βράδυ, στις 2 μετά τα μεσάνυχτα, χτυπάει το τηλέφωνο κι όταν απαντούν αυτός που παίρνει κλείνει αμέσως χωρίς να πει τίποτα. Κάνουν διάφορες υποθέσεις ως προς το ποιος μπορεί να είναι και τι να θέλει και δεν σκέφτονται το πιο απλό, αφού τους ενοχλεί τόσο, να αποσυνδέουν το βράδυ το τηλέφωνο! Τελικά αποδεικνύεται ότι ήταν ένας παλιός γνώριμος του Μανολόπουλου, ο Ρετσίνας, άλλη επίσης persona από τα "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά". Καλεί τον Μανολόπουλο σε συνάντηση στην Αγορά της Αθήνας, του θυμίζει παλιές συζητήσεις και διαφωνίες τους, όταν είχαν πριν από χρόνια πάει στο σπίτι του Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο. Υπόσχεται δε να του αποκαλύψει στοιχεία που δίνουν απάντηση στο ερώτημα που τους είχε απασχολήσει τότε: Γιατί ο Παπαδιαμάντης έδωσε ένα τέτοιο τέλος ή μάλλον γιατί έδωσε ένα κολοβό φινάλε στο διήγημά του "Όνειρο στο κύμα";

Ο Μανολόπουλος, γεμάτος περιέργεια, ξεκινάει μέσα στη νύχτα να συναντήσει τον Ρετσίνα, δεν θυμάται όμως πού έχει παρκάρει το αυτοκίνητό του. Το ψάξιμο κρατάει από τη σελίδα 76 ως την 116! που γεμίζουν με αναμνήσεις από την παλιά σχέση του με τον Ρετσίνα, από ερωτικές περιπέτειες ως λογοτεχνικές συζητήσεις. Κι όταν βρει το αυτοκίνητό του θα ακολουθήσουν άλλες σαράντα περίπου σελίδες ωσότου οι δυο παλιοί φίλοι συναντηθούν στην Αγορά. Κουβεντιάζουν όλο  το βράδυ, ως "την άκρη της νύχτας". Ο Ρετσίνας αποδεικνύει με ντοκουμέντα ότι η Μοσχούλα, η ηρωίδα του "Όνειρο στο κύμα", ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ότι μαζί με τον "θείο" της τον Μόσχο ήρθαν στην Αθήνα όπου και συζούσαν, ότι ο Παπαδιαμάντης που δεν έπαψε ποτέ να τη σκέφτεται, της γράφει, τη συναντάει ένα βράδυ, κουβεντιάζουν, τη συνοδεύει στο σπίτι της, αλλά (ευτυχώς!) δεν ξέρουν αν μπήκε και μέσα.

Η φαντασία μπλέκεται με την παραγματικότητα. Ένα τέλος για το οποίο οι δυο παλιοί φίλοι διαφωνούσαν αν ήταν κολοβό ή όχι, αποδεικνύεται ότι θα μπορούσε να είναι αλλιώτικο. Αλλά κι αυτό πάλι είναι αποτέλεσμα μυθοπλασίας, αφού τα χαρτιά με τα οποία δήθεν αποδεικνυόταν ότι δεν θα έπρεπε να τελειώνει έτσι το διήγημα, όπως το τέλειωνε ο Παπαδιαμάντης, ήταν κείμενα του Μανολόπουλου που είχε γράψει τότε στη Σκιάθο, τα είχε πετάξει και τα είχε μαζέψει ο Ρετσίνας.

Δεν ισχυρίζομαι ότι το μυθιστόρημα του Μουρσελά δεν γεννά προβληματισμούς: Πώς εμπνέεται ο λογοτέχνης; Τι αυτοβιογραφικό ποσοστό υπάρχει σε κάθε λογοτέχνημα; Θα πρέπει να κρίνομε το έργο ανεξάρτητα από το δημιουργό του ή όχι:

Όμως ένιωσα ότι αυτοί οι προβληματισμοί συντελούσαν τόσο στην αποδόμηση του εξαίρετου διηγήματος, ώστε αισθάνθηκα την ανάγκη να  ξαναδιαβάσω τον αυθεντικό Παπαδιαμάντη. Να βυθιστώ στην  ονειρώδη περιγραφή της νυχτερινής κολυμβήτριας: "Έβλεπα την αμαυράν και όμως χρυσίζουσαν αμυδρώς κόμην της, τον τράχηλόν της τον εύγραμμον, τας λευκάς ως γάλα ωμοπλάτας, τους βραχίονας τους τορνευτούς, όλα συγχεόμενα, μελιχρά και ονειρώδη εις το φέγγος της σελήνης (...) Ήτον πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρον επιπλέον εις το κύμα. Ήτον νηρηίς, νύμφη, σειρήν πλέουσα, ως πλέει ναυς μαγική, η ναυς των ονείρων..."

Και να σταθώ συγκινημένη στη  φράση με την οποία κλείνει το διήγημα, φράση που κατά τη γνώμη μου δεν το αφήνει καθόλου κολοβό: "Ω! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη!...