Δευτέρα, Φεβρουαρίου 08, 2016

Βερονάλ

Τάκης Θεοδωρόπουλος
Βερονάλ
Μεταίχμιο, 2015
(ebook)
Αν και πέθανε πριν εγώ γεννηθώ, πολλά είναι τα αόρατα νήματα που νιώθω να με συνδέουν με τον Ιωάννη Συκουτρή, τον διακεκριμένο φιλόλογο που αυτοκτόνησε το 1937, σε ηλικία μόλις 36 χρονών. Τον φαντάζομαι ως υφηγητή να περπατά στους πανεπιστημιακούς διαδρόμους της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τους ίδιους που κι εγώ περπάτησα χρόνια αργότερα. Τον σκέφτομαι να έχει ανάμεσα στους φοιτητές του τον Ν. Τωμαδάκη, που υπήρξε της δικής μου γενιάς καθηγητής (φοβερός και τρομερός!). Τον βλέπω να διδάσκει σ' ένα σχολείο της Κύπρου (1922-1924), τον ακούω να μεταφράζει το "Συμπόσιο" του Πλάτωνα ( έργο που υπήρξε ίσως και αφορμή, ή ένας από τους λόγους της αυτοκτονίας του) κι είναι σαν ν' ακούω την ανεπανάληπτη διδασκαλία του Θεοδωρακόπουλου των φοιτητικών μου χρόνων.
Γι' αυτό, αλλά και για τον προβληματισμό που μου δημιουργεί πάντα η αυτοκτονία, έσπευσα να διαβάσω το "Βερονάλ" του Τάκη Θεοδωρόπουλου, ένα ακόμα κείμενο κοντά σε πολλά άλλα που γράφτηκαν για τον Συκουτρή. "Στόχος του παρόντος αφηγήματος", γράφει ο Θεοδωρόπουλος, "δεν είναι η αποτίμηση του φιλολογικού έργου του πρωταγωνιστή του. Άλλοι, αρμοδιότεροι εμού το έχουν κρίνει επαρκώς. Στόχος είναι η περιγραφή μιας προσωπικότητας η οποία ανέδειξε σε υπαρξιακή περιπέτεια το πνευματικό δράμα του νέου ελληνισμού, τους δεσμούς του με τον κλασικό πολιτισμό σε όλα τα επίπεδα, δράμα το οποίο αποτέλεσε και τον κεντρικό πυρήνα των δεσμών του με το ευρωπαϊκό πνεύμα. Στόχος είναι η καταγραφή των εσωτερικών του αντιφάσεων, οι προσπάθειές του να ισορροπήσει ανάμεσα στην επιθυμία του να διαπρέψει ως επιστήμονας για να βρει την αξιοπρέπεια που του στερούσε η βιολογική του ζωή, και την επιθυμία του να υπερβεί τα όρια της επιστημονικής του δραστηριότητας-να βγει από τον περίκλειστο χώρο του φιλολογικού εργαστηρίου για να μεταμορφωθεί σε ρήτορα, αναμορφωτή της πνευματικής ζωής, άγγελο της νέας αναγέννησης".
Ούτε ακόμα, θα πρόσθετα, είναι βιογραφία το έργο αυτό, αν και στοιχεία της ζωής του δίνονται βέβαια. Γεννημένος στη Σμύρνη, παιδί μιας πολυμελούς, φτωχής οικογένειας, πρόσφυγας στην Αθήνα, παθιασμένος με τη μελέτη ήδη από την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης στην οποία είχε φοιτήσει, με φιλολογικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαίδευση στη Γερμανία, έφερνε ένα καινούριο πνεύμα στην πανεπιστημιακή κοινότητα, η οποία "διαθέτει συνοριοφύλακες που επιβάλλουν φόρους και δασμούς σε όσους προσπαθούν να περάσουν στα εδάφη της".
Του αρνούνται τη θέση του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο, παρ' όλα τα προσόντα, την αγάπη και την αποδοχή που απολαμβάνει από τους φοιτητές του, τις δημοσιεύσεις, το πλήθος που γεμίζει τις αίθουσες όταν δίνει διαλέξεις. Αλλά η σφοδρότερη δίωξη που του ασκείται είναι για την εισαγωγή του στη μετάφραση του "Συμποσίου", έργο που του ανέθεσε η Ακαδημία Αθηνών. Συντεχνίες κουλουροπωλών, φθαρτοπωλών, θρησκευτικές οργανώσεις αλλά και ομότεχνοι ξεσηκώθηκαν διαμαρτυρόμενοι ότι με τον πρόλογό του στο "Συμπόσιο" προάγει την ομοφυλοφιλία και ειδικά την παιδεραστία.
Την 21η Σεπτεμβρίου 1937 ο Συκουτρής φτάνει στην Κόρινθο. Με κάθε λεπτομέρεια ο Θεοδωρόπουλος καταγράφει τις κινήσεις του την τελευταία αυτή μέρα της ζωής του. Ο Συκουτρής ανεβαίνει στον Ακροκόρινθο. Γράφει δυο σημειώματα. Στο ένα αναφέρεται στα έργα που δεν μπόρεσε να τελειώσει, στο άλλο δίνει οδηγίες σ' ένα φίλο του για πρακτικά ζητήματα. Κι ανάμεσα στο κείμενο προβάλλει η φράση: "ο έρως του θανάτου είναι ισχυρότερος από κάθε έρωτα: έρωτα ανθρώπων, έρωτα παιδείας, έρωτα γης και φωτός". Την επομένη βρίσκεται νεκρός στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, στο οποίο είχε καταλύσει. Πλάι του ένα άδειο μπουκαλάκι του βαρβιτουρικού σκευάσματος Βερονάλ (εξού και ο τίτλος του βιβλίου), που συνήθιζε να παίρνει για να αντιμετωπίζει τις βασανιστικές του αϋπνίες.
Σ' ένα τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας προσπαθεί να ανιχνεύσει τις αιτίες της αυτοκτονίας του Συκουτρή. Όμως, όσες υποθέσεις κι αν έχουν διατυπωθεί "δεν μπορούν", λέει ο Θεοδωρόπουλος, "να ερμηνεύσουν τον "έρωτα θανάτου", με τον οποίο ο ίδιος κλείνει το τελευταίο κείμενο της ζωής του".
Η αυτοκτονία ήταν και εξακολουθεί να είναι (εκτός βεβαίως των παθολογικών περιπτώσεων) ένα μεγάλο φιλοσοφικό πρόβλημα.
Σημ. Με το θέμα της αυτοκτονίας ασχολείται και ο Πέτρος Χαρτοκόλλης στο βιβλίο του "Ιδανικοί αυτόχειρες" (Εστία, 2003), στο οποίο εξετάζονται οι αυτοκτονίες πέντε νεοελλήνων λογοτεχνών. Ανάμεσά τους βέβαια και ο Συκουτρής.

5 σχόλια:

  1. Διάβασα το "Συμπόσιο" του Πλάτωνα σε μετάφραση και σχόλια του Ιωάννη Συκουτρή. Τι σχόλια κι αυτά, σε κάνουν να νομίζεις πως ζεις την καθημερινότητα των Αρχαίων Ελλήνων!
    Και το βιβλίο "Ιδανικοί Αυτόχειρες" του ψυχαναλυτή Χαρτοκόλλη βασικά για τον Συκουτρή το αγόρασα.
    Η προσωπικότητά του, οι σπουδές του, οι απόψεις του στα ταραγμένα χρόνια του μεσοπολέμου, ο πόλεμος που του εεφύλαξαν σε μικρόψυχους καιρούς, "πάντα μου εξάπτουν το ενδιαφέρον σε σημείο μέγα".

    Το "Βερονάλ" είναι στις άμεσες αναγνώσεις μου. Σας ευχαριστώ που μου το υπενθυμίσατε.

    Ὁ Ἄγγελος Σικελιανός γιά τόν θάνατο τοῦ Ἰωάννη Συκουτρῆ ἔγραψε τό ποίημα:

    ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ

    Στό μυστικὸν ἀνήφορο, τὸν ὕστερο πού ἐπῆρες,
    ψηλὰ στόν Ἀκροκόρινθο, νά ξάστραψαν μπροστά Σου,
    ὥς τὴν κορφὴ τῆς Ἄσκησς, σὰ νἆταν μιά, οἱ τρεῖς Μοῖρες;
    Ἄ, πῶς ἐχτύπαε δυνατά, τὴν ὥρ' αὐτή, ἡ καρδιά Σου!

    Κάτου στόν κάμπο, ταπεινὲς φωνές, πικρὲς καὶ στεῖρες,
    στή χλαλοὴ τους ἔσμιγαν, ἀνόσια, τ' ὄνομά Σου.
    Ἀπάνω ἐκεῖ, σὰ ν' ἄνοιγαν οἱ αἰώνιες τοῦ Πηγάσου
    φτεροῦγες, τοῦ ἀνέμου γλυκά πῶς ἔπαιζαν οἱ λύρες!

    Κι ἄ, πῶς θὰ νἆταν δυνατό, σὰ γύριζες καὶ πάλι
    στόν ὄχλο, γιά τὴν ἄνιση πού Σὲ καρτέραε πάλη,
    ὅλο Σου τὸ αἷμα μονομιὰ ξοπίσω νά μὴ φύγει,

    μὲ τὴν ἱερή πού σ' τὄθρεψε πλατωνικὴ μανία,
    βαθιά, πρὸς τὴν ἀπόκρυφη τοῦ Ἠράκλειτου Ἁρμονία
    πού, ἀπάνω κι ἀπ' τὸ θάνατο, τὴν ἀφουκρώνται οἱ Λίγοι;


    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πραγματικά μια ξεχωριστή προσωπικότητα, λάτρης και μοναδικός μελετητής της κλασικής αρχαιότητας! Και σε τέτοια ηλικία! Όμως εξακολουθεί να με προβληματίζει η αυτοκτονία του, όπως και γενικά η αυτοκτονία. Ποίημα γι' αυτόν έγραψε και ο Παλαμάς

      Διαγραφή
  2. Μετά κι από αυτή την ανάρτηση και τα σχόλιά της, ήρθε νομίζω η στιγμή να διαβάσω το Συμπόσιο. Μπορείτε να μου πείτε από ποιές εκδόσεις κυκλοφορεί με τα σχόλια του Συκουτρή; Την Εστία, μήπως;
    Ευχαριστώ προκαταβολικά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. ΠΛΑΤΩΝΟΣ: ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ

      http://www.politeianet.gr/books/9789600500356-platon-estia-platonos-sumposion-194274

      http://www.protoporia.gr/symposion-p-41348.html

      Διαγραφή
    2. Ναι, υπάρχει έκδοση της Εστίας, υπάρχει όμως και του Κάκτου. Καλή ανάγνωση.

      Διαγραφή