Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!

Irvin Yalom
Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!
(Αναμνήσεις ενός ψυχίατρου)
Μετ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου
Άγρα, 2018

Αναρωτιέμαι συχνά τι είναι εκείνο που μας γοητεύει, που μας κάνει να προτιμούμε ένα βιβλίο που γράφτηκε από ένα συγγραφέα άλλης εθνικότητας, που έζησε σε μια άλλη χώρα, με ένα διαφορετικό πολιτισμό, από ένα βιβλίο που αναφέρεται στη δική μας χώρα, στον δικό μας πολιτισμό, στα δικά μας πάθη; Ναι, η λογοτεχνική γραφή είναι το πρώτιστο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι, νομίζω, και η ευρύτητα της ματιάς του συγγραφέα που ζει σε μια μεγάλη χώρα. Οι πιο πολλοί από μας περνάμε όλη μας τη ζωή εκεί που γεννηθήκαμε, κάνουμε το ίδιο επάγγελμα, έχουμε τον ίδιο περιορισμένο κύκλο γνωστών, εμπειριών, εντυπώσεων. Γι' αυτό, πιστεύω, όσο καλός λογοτέχνης κι αν είναι κάποιος που γεννιέται σ' ένα μικρό νησί όπως η Κύπρος δεν μπορεί ποτέ να γίνει συγγραφέας μεγάλου μεγέθους.

Κάνω ακόμα μια φορά τις σκέψεις αυτές καθώς τελειώνω το τελευταίο βιβλίο του Ίρβιν Γιάλομ, την αυτοβιογραφία του, γραμμένη στα ογδόντα πέντε του χρόνια (γενν. το 1931, είναι τώρα 87). Με συνάρπασε. Κι ας είναι η εξιστόρηση της ζωής ενός εβραιόπουλου που οι βιοπαλαιστές, αμόρφωτοι γονείς του έφτασαν στην Αμερική πρόσφυγες από τη Ρωσία. Όμως η μεγάλη χώρα του δίνει την ευκαιρία για μόρφωση, για την επιλογή πανεπιστημίου, για την επιστημονική, κοινωνική και οικονομική πρόοδο. Μια ξαφνική αρρώστια του πατέρα του όταν ο Ίρβιν ήταν 14 χρονών και η ανακουφιστική παρηγοριά του γιατρού τον κάνουν να θέλει να γίνει γιατρός, να βοηθάει κι αυτός τον κόσμο. Μετά από σκληρή μελέτη κατορθώνει να μπει στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Τζωρτζ Ουάσιγκτον, από εκεί στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και τελικά στο Τζωνς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, όπου παίρνει την ειδικότητα του ψυχοθεραπευτή.

Με ύφος απλό αλλά γλαφυρό, συχνά με χιούμορ μας μεταφέρει στον κόσμο της ψυχιατρικής αλλά και στον κόσμο της καθημερινότητάς του. Γνώρισε τη γυναίκα του Μαίρυλιν όταν ήταν 15 χρονών, την παντρεύτηκε και ζουν μαζί μέχρι σήμερα! Κι εκείνη πανεπιστημιακός, με ειδικότητα στη λογοτεχνία κι εκείνη συγγραφέας αρκετών βιβλίων. Τα ενδιαφέροντά τους, αν και διαφορετικά ως προς το είδος, συμπίπτουν ως προς το αέναο διάβασμα και τη διαρκή προσπάθεια για ανέλιξη. Παρ' όλο που αποκτούν τέσσερα παιδιά (σήμερα και οχτώ εγγόνια) δεν διστάζουν να μετακινούνται, να ζουν με επιστημονικές ανταλλαγές σε άλλες χώρες ή απλώς να ταξιδεύουν. Πότε στο Παρίσι, που η Μαίρυλιν ιδιαιτέρως αγαπά, στο Λονδίνο, στη Βιέννη, στην Ιταλία, στην Ιαπωνία και αλλού. Κάποτε ο Ίρβιν πάει μόνος για ένα σεμινάριο διαλογισμού στην Ινδία, αλλά οι εμπειρίες του από εκεί δεν είναι και οι καλύτερες. "Πώς έγινα Έλληνας" τιτλοφορεί ένα κεφάλαιο του βιβλίου του, όπου περιγράφει πώς γνώρισε την Ελλάδα, πώς νιώθει όταν την επισκέπτεται, αλλά και τη μεγάλη αγάπη των Ελλήνων αναγνωστών για τα βιβλία του.

Κινούμενος μεταξύ της αναπόλησης της παιδικής του ηλικίας, των σχέσεων με τους γονείς του, προσωπικών οικογενειακών στιγμών και βιωμάτων, των σπουδών του, της επαγγελματικής ανέλιξης, των ονείρων του, φίλων με τους οποίους συνδέθηκε, την παράθεση συγκεκριμένων περιστατικών ψυχοθεραπείας με θεραπευομένους του, αφιερώνει μεγάλο μέρος της αυτοβιογραφίας του στο πώς αφορμήθηκε να στραφεί, εκτός από τα καθαρά ψυχιατρικά βιβλία και στη λογοτεχνική γραφή. Κι αυτό είναι το μέρος, ομολογώ, που με γοήτευσε περισσότερο. Ο Δήμιος του έρωτα, Όταν έκλαψε ο Νίτσε, Στο ντιβάνι, Η μάνα και το νόημα της ζωής, Η θεραπεία του Σοπενάουερ, Στον κήπο του Επίκουρου, Το πρόβλημα Σπινόζα, Πλάσματα μιας μέρας, είναι βιβλία του μεταφρασμένα και στα Ελληνικά, τα πλείστα ευπώλητα. Με ποια αφορμή τα έγραψε, σκέψεις πάνω στο περιεχόμενό τους, ανάλυση που τα φέρνει πιο κοντά μας.

Στάθηκα ιδιαίτερα στα λογοτεχνικά του διαβάσματα. Τζων Στάινμπεκ, Τόμας Γουλφ, Γιόζεφ Ροτ, Κάφκα, Καμύ, Ζαν-Πωλ Σαρτρ είναι μερικοί μόνο από τους αγαπημένους του συγγραφείς. Με εντυπωσίασε η παραδοχή του ότι "πολλά από τα ζητήματα που βασάνιζαν τους θεραπευόμενούς μου-τα γηρατειά, η απώλεια, ο θάνατος, οι μεγάλες αποφάσεις ζωής, ποιο επάγγελμα ν' ακολουθήσω ή ποιον να παντρευτώ-είχαν συχνά δουλευτεί με πολύ πειστικότερο τρόπο από μυθιστοριογράφους και φιλοσόφους παρά από μέλη της ψυχιατρικής κοινότητας". Σαν τέτοιους συγγραφείς αναφέρει τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, τον Μπέκετ, τον Κούντερα κ.ά., ο ίδιος δε ομολογεί ότι δεν μπορούσε να κοιμηθεί αν δεν διάβαζε λίγες έστω λογοτεχνικές σελίδες.

Ο Ίρβιν Γιάλομ έζησε μια μακρά ζωή,  δύσκολη και γεμάτη μειονεκτικά συναισθήματα στην αρχή της (παιδί φτωχών μεταναστών, λευκός σε μια συνοικία μαύρων, Εβραίος όταν όλοι γύρω του ήταν χριστιανοί) κι όμως με τον προσωπικό του αγώνα καταλήγει στον επίλογο της αυτοβιογραφίας του: "Κοιτάζοντας τη ζωή μου προς τα πίσω, λίγες πικρίες έχω. Έχω σύντροφο ζωής μια πολύ ξεχωριστή γυναίκα. Έχω παιδιά κι εγγόνια που μ'αγαπούν. Έχω ζήσει σ' ένα προνομιούχο μέρος του κόσμου με ιδανικό κλίμα, όμορφα πάρκα, πολύ λίγη φτάχεια και βία και στο οποίο βρίσκεται το Στάνφορντ, ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο. Και κάθε μέρα λαβαίνω γράμματα που μου υπενθυμίζουν ότι έχω βοηθήσει κάποιον σε κάποια μακρινή χώρα. Έτσι λοιπόν τα λόγια που είπε ο Ζαρατούστρα του Νίτσε ισχύουν για μένα:

"Αυτή ήταν η ζωή; Ε, τότε άλλη μια φορά!"-