Μηχανές σαν κι εμένα

Ίαν ΜακΓιούαν
Μηχανές σαν κι εμένα
Πατάκης, 2019
Μετ. Κατερίνα Σχινά

Η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας πάντα με γοήτευε. Όχι η φαντασία που αναφέρεται σε εξωγήινους, σε άλλους γαλαξίες και αστερισμούς, αλλά η φαντασία που τοποθετεί τα δημιουργήματά της στη γη μας, αυτόν τον μικρό πλανήτη που ξέρουμε και στον οποίο πολλά απ' αυτά που η φαντασία των λογοτεχνών δημιούργησε έχουν ήδη παραγματοποιηθεί.

Μικρή με συνάρπαζε ο Ιούλιος Βερν, αργότερα το "1984", ο "Θαυμαστός καινούριο κόσμος", το "Φάνεραϊτ 451", το "Μη μ' αφήσεις ποτέ", για ν' αναφέρω πρόχειρα μερικά που θυμάμαι. Με είχε επίσης συναρπάσει το "Εγώ το ρομπότ" του Ισαάκ Ασίμοφ, του οποίου  έχω μια έκδοση του 1974 (Κάκτος). Κατανοητή λοιπόν η ανυπομονησία μου να διαβάσω το "Μηχανές σαν και μένα", όχι μόνο για το θέμα, αλλά και γιατί προέρχεται από έναν ιδιαίτερα αγαπημένο συγγραφέα. Και πραγματικά δεν με απογοήτευσε. 

Πρωτοπρόσωπος αφηγητής, κύριο πρόσωπο του βιβλίου, είναι ένας τριαντάχρονος νέος, ο Τσάρλι, με πτυχίο ανθρωπολογίας και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ηλεκτρονικά, που αφού πέρασε από διάφορες ασχολίες, καταφέρνει να εξασφαλίζει το πενιχρό του εισόδημα παίζοντας στο χρηματιστήριο μέσω υπολογιστή. 

Το έργο τοποθετείται στο 1982, σ' ένα Λονδίνο πιο πολύ όμοιο με το σημερινό παρά με το τότε. Ο συγγραφέας όμως αλλάζει την πραγματικότητα. Ο πόλεμος των Φώκλαντ λήγει με ήττα της Αγγλίας και η Θάτσερ χάνει τις εκλογές που ακολουθούν. Δεν ξέρω τη χρησιμότητα αυτών των αναχρονισμών. Στους οποίους προστίθεται ακόμα ένας, με ιδιαίτερο λόγο παρουσίας: Ο Άλαν Τιούρινγκ. Ιστορικό πρόσωπο, κρυπτογράφος με ξεχωριστή σημασία στο Β΄Π΄Πόλεμο, θεωρούμενος πατέρας των  υπολογιστών και της  τεχνητής νοημοσύνης, που είχε πεθάνει ήδη το 1950, εμφανίζεται στο βιβλίο να ζει, να συναντιέται και να συζητά με τον Τσάρλι, ο οποίος τον εκτιμά, τον θαυμάζει, τον σέβεται, πιθανότατα συναισθήματα του συγγραφέα για τον ξεχωριστό αυτόν επιστήμονα.

Μια κληρονομιά επιτρέπει στον Τσάρλι να αγοράσει έναν από τα 25 πανάκριβα ανθρωποειδή που μόλις έχουν δημιουργηθεί και διατέθηκαν στην αγορά: 12 άνδρες που ονομάζονται Αδάμ και 13 γυναίκες με το όνομα Εύα. Πανομοιότυπα με ανθρώπους, δεν ξεχωρίζουν καθόλου από πραγματικούς. Όχι μόνο στην εμφάνιση, αλλά στην όλη συμπεριφορά, στην ομιλία, στο τι μπορούν να κάνουν. Στις γνώσεις ανώτεροι. Μπορούν όμως να εφοδιαστούν και με συναισθήματα; Μπορεί για παράδειγμα ο Αδάμ να ερωτευτεί τη Μιράντα;

Μα πέρα από τα συναισθήματα είναι πολλά άλλα για τα οποία δημιουργείται προβληματισμός. Μπορούμε να τοποθετήσουμε στο δημιούργημά μας την ικανότητα να παίρνει αποφάσεις σε διλημματικές καταστάσεις; Μπορούμε να του διδάξουμε την ικανότητα να κρύβει τις σκέψεις του; Να λέει ψέματα; Τι κόσμος θα είναι αυτός που ό,τι σκεφτόμαστε θα λέγεται; Ελάχιστοι μόνο από τους προβληματισμούς που μέσα από την ενδιαφέρουσα πλοκή αλλά και τις συζητήσεις Τσάρλι-Ντιούρινγκ ή Τσάρλι-Μιράντα-Αδάμ ή άλλα ακόμα πρόσωπα δημιουργούνται Θα μπορούν τα ανθρωποειδή του μέλλοντος να γράψουν ποίηση; Ο Αδάμ του Τσάρλι μπορεί. Έχει γράψει χιλιάδες χαϊκού. Λίγο πριν το αναπάντεχο τέλος τους απαγγέλλει ακόμα ένα. Τους λέει: "Ελπίζω πως θ' ακούσετε...ένα τελευταίο χαϊκού. Χρωστάει οφειλές στον Φίλιπ Λάρκιν. Αλλά δεν είναι για φύλλα και δέντρα. Είναι για μηχανές σαν κι εμένα και ανθρώπους σαν κι εσάς και για το κοινό μας μέλλον...για τη θλίψη που αναπόφευκτα θα έρθει. Θα συμβεί. Με βελτιώσεις μέσα στο χρόνο...θα σας ξεπεράσουμε...και θα διαρκέσουμε περισσότερο από εσάς...Έστω κι αν σας αγαπάμε. Πιστέψτε με, αυτοί οι στίχοι δεν εκφράζουν θρίαμβο...Μόνο θλίψη και μεταμέλεια.

Πέφτουν τα φύλλα

Βγαίνουν για μας καινούρια.

Μα όχι για σένα.

Το απρόοπτο τέλος δεν λύνει βέβαια τις απορίες μας, δεν απαντά στους προβληματισμούς μας. Πολλά απ' όσα ζούμε σήμερα στον τομέα της τεχνολογίας τα θεωρούσαμε κάποτε μόνο επιστημονική φαντασία. Ποιος ξέρει τι μπορεί να συμβεί όταν εμείς δεν θα είμαστε πια εδώ;

Υ.Γ. "Υπάρχω". Τραγουδά ο Καζαντζίδης. Κι εγώ υπάρχω, νεκραναστημένη ύστερα από δυο μήνες απουσία. Κι αν ξανααπουσιάσω από το blog δεν θα' ναι από δική μου επιλογή. Εύχομαι να είμαι ακόμα για πολύ εδώ.