Οι γενιές της σιωπής

Φαίνεται ότι όσο και να θέλουμε να αποφύγουμε μερικά βιβλία, εκείνα μας καταδιώκουν και δεν ησυχάζουν ώσπου να 'ρθει η ώρα να ασχοληθούμε μαζί τους. Πρωτάκουσα για τις "Γενιές της σιωπής" της Άντρης Πολυδώρου (εκδ. Επιφανίου, Στ΄ έκδ. 2008) πριν από μερικά χρόνια. Μια φίλη, της οποίας το αναγνωστικό γούστο εμπιστεύομαι, μου μίλησε με ενθουσιασμό γι' αυτό το βιβλίο. Μου είπε ότι το βιβλίο αυτό απεικόνιζε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή στα χωριά της Κύπρου, όπως ήταν τις πρώτες δεκαετίες του 2ου αι., έτσι όπως και η ίδια η φίλη μου τη γνώριζε μέσα από τις αφηγήσεις του πατέρα της. Το αναζήτησα λοιπόν στο βιβλιοπωλείο, αλλά οι διάλογοι, γραμμένοι στο κυπριακό ιδίωμα με ενόχλησαν και με απέτρεψαν από την αγορά του. Όσο και να μιλώ στην καθημερινότητά μου την κυπριακή διάλεκτο, στο γραπτό λόγο δεν μπορώ να την αντέξω.

Πέρσι το ίδιο βιβλίο, γυρισμένο σε σίριαλ, συζητιόταν σαν μια πολύ καλή σειρά της κυπριακής τηλεόρασης. Και πάλι, ούτε τη σειρά είδα ούτε το βιβλίο διάβασα. Ε, τώρα, κατά κάποιο περίεργο τρόπο μου επιβλήθηκε και το διάβασα. Οι κυπριακοί διάλογοι στην αρχή, ομολογώ, με δυσκόλεψαν, στη συνέχεια όμως τους συνήθισα και δεν έδινα σημασία. Πραγματικά είναι ένα αξιόλογο βιβλίο και διαβάζεται με ενδιαφέρον, παρά τα τρωτά που του βρήκα.

Η ιστορία αρχίζει γύρω στα 1910 σ' ένα μικρό χωριό στην επαρχία της Πάφου, χωμένο κάπου ανάμεσα στα βουνά και επικεντρώνεται στη ζωή τεσσάρων γενιών γυναικών. Σκληρή ζωή, φτώχια, ήθη αυστηρά. Ο άντρας αφέντης, η γυναίκα υποταγμένη, βασανισμένη, σιωπηλή μάρτυρας. Σκληρή ζωή στα χωράφια, πενιχρό εισόδημα, έλλειψη ιατρικής φροντίδας, θάνατοι. Μια λεχώνα πεθαίνει στη γέννα της (εξαιρετική η δύναμη της περιγραφής του δύσκολου τοκετού), παιδάκια πεθαίνουν από άγνωστες αιτίες, μεγάλοι πεθαίνουν από μολύνσεις στις οποίες δεν έδιναν σημασία. Μια ζωή σκληρή και βασανισμένη, που κάνει σκληρούς και τους ίδιους τους ανθρώπους.

Η συγγραφέας επικεντρώνεται κυρίως στους γυνακείους χαρακτήρες. Ξεκινά από την ηλικιωμένη γιαγιά Αναστασία που τη διακρίνει η σοφία της ηλικίας και που έχει μια ιδιαίτερη, συμπαθητική σχέση με την συνονόματη εγγονή της. Η εγγονή, έχοντας ζήσει μια αρμονική ζωή με το σύζυγό της, έστω κι αν παντρεύτηκε με συνοικέσιο, πεθαίνει στη γέννα, ενώ θα επιζήσει το κοριτσάκι, η Άννα. Κι έτσι προχωρούν οι γενιές από Αναστασία σε Άννα και από Άννα σε Αναστασία ως την τελευταία απόγονο που, συμβολικά σπάζοντας τις γενιές της σιωπής, ονομάζεται Κασάνδρα.

Από τις αρετές του πολυσέλιδου μυθιστορήματος (600 σελίδες) είναι και ο συνδυασμός του ρεαλισμού με το εξωλογικό στοιχείο. Μια ωραία φυσιογνωμία είναι ο Άρκος (κυπριακή προφορά του "Άγριος"). Είναι ένα είδος μάγου που ζει απομονωμένος έξω από το χωριό, με διαισθητικές και θεραπευτικές ικανότητες. Άλλοι τον φοβούνταν και άλλοι καταφεύγουν σ' αυτόν. Θα αποδειχτεί κάποια στιγμή η σχέση του με τις γυναίκες του έργου και μια απ' αυτές θα κληρονομήσει αυτές τις ιδιότητες, οι οποίες όμως θα ατονίσουν με τα χρόνια.

Τα αυστηρά ήθη της εποχής δεν θα εμποδίσουν τους παράνομους έρωτες. Μια από τις γυναίκες του έργου θα ερωτευτεί ένα μοναχό, έρωτας που θα έχει ως αποτέλεσμα ένα νόθο παιδί και μια τραγική κατάληξη για τον μοναχό. Μια δολοφονία θα μείνει ανεξιχνίαστη και ατιμώρητη και μια μάνα θα φανεί τόσο σκληρή με την κόρη της που την αντιμετωπίζει με ξυλοδαρμούς μέχρι αιματώματος, με ύβρεις και κατάρες σε βαθμό που ξεπερνά τα όρια της πειστικότητας.

Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του βιβλίου πιστεύω είναι το ότι μοιάζει να διαδραματίζεται στο κενό, εκτός χρόνου. Από το 1910 περνούν πάνω από επτά δεκαετίες κι όμως τίποτα από το κοινωνικό και ιστορικό περιβάλλον δεν φαίνεται να έχει αλλάξει. Τι γινόταν στην Κύπρο όλα αυτά τα χρόνια; Αναφέρεται ότι ένας από τους ήρωες πήγε στον πόλεμο. Ποιος πόλεμος ήταν αυτός; Στην Κύπρο έγινε μια εξέγερση το 1931 και μια πολύ μεγαλύτερη και σημαντικότερη το 1955. Καμιά νύξη δεν γίνεται. Δεν επηρέασαν καθόλου τη ζωή των ηρώων της; Μοιάζουν όλα σαν να διαδραματίζονται σ' ένα κλειστό χώρο, πλήρως απομονωμένο από το υπόλοιπο περιβάλλον. Ακόμα κι όταν μια από τις ηρωίδες της μετακινείται στην πόλη, στο Βαρώσι και μετά στη Λευκωσία, ελάχιστα φαίνεται να διαφοροποιούνται οι εξωτερικές συνθήκες.

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι είναι ένα αξιόλογο μυθιστόρημα που σίγουρα μπορεί να διαβαστεί με μεγάλο ενδιαφέρον από τον Κύπριο αναγνώστη, παρ' όλο που κι αυτός, προπάντων αν ανήκει στις νεότερες γενιές, θα συναντήσει άγνωστες λέξεις της κυπριακής διαλέκτου. Αλλά ο ελλαδίτης αναγνώστης σίγουρα θα βρει μεγάλη δυσκολία.