Άρνηση μαρτυρίας

Δεν είναι μυθιστόρημα, δεν είναι χρονικό, δεν είναι άλλη μια εβραϊκή προπαγάνδα. Ίσα-ίσα ο τίτλος δηλώνει ότι η συγγραφέας αρνείται να μαρτυρήσει, δεν θέλει το βιβλίο της να είναι άλλη μια καταγγελία των ναζί. Τι είναι λοιπόν;

Η Ruth Kluger είναι βεβαίως Εβραία. Γεννήθηκε το 1931 κι έζησε ως τα 12 της χρόνια στη Βιέννη. Μαζί με τη μητέρα της στάληκαν στο στρατόπεδο Τερέζιενστατ, από κεί στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου και αργότερα στο Κρίστιανστατ. Το 1945 κατόρθωσαν να αποδράσουν κι έφτασαν σε μια μικρή πόλη της Βαυαρίας, το Στράουμπινγκ. Μετανάστευσαν ύστερα στην Αμερική, η Ρουθ σπούδασε, δίδαξε σε Πανεπιστήμια. Τα γεγονότα αυτά της ζωής της εξιστορεί στο βιβλίο "Άρνηση μαρτυρίας" (Θεμέλιο, 2008, μετ. Σοφία Γεωργοπούλου, α΄ έκδ. στα Γερμανικά 1992). Δεν είναι όμως μια συνηθισμένη αυτοβιογραφία, δεν ακολουθεί αυστηρά χρονολογική σειρά και όπου υπάρχει τη σπάζει με πολλές παρεκβάσεις. Για παράδειγμα, αρχίζει με την ανάμνηση μιας επίκεψης σ΄ένα ξάδελφο της μητέρας της στην Αγγλία και τελειώνει μ' ένα σοβαρό δυστύχημα που είχε, μεγάλη πια, στο Γκαίτιγκεν της Γερμανίας, το οποίο και στάθηκε αφορμή να ξυπνήσουν μέσα της όλες αυτές οι αναμνήσεις.

Η γραφή της, πέραν του να είναι συνειρμική, είναι ταυτόχρονα φιλοσοφική, θα έλεγα. Όσα της συνέβησαν είναι η βάση για να στοχαστεί, να προβάλει τις σκέψεις της, να προβληματιστεί και να προβληματίσει. Δεν κατηγορεί, δεν χαρακτηρίζει, δεν αιτιάται κανένα. Καταγράφει. Καταγράφει και συλλογίζεται.

Μεγάλωσε στη Βιέννη, μια πόλη που ήταν "σκυθρωπή, δίχως χαρά, και εχθρική στα παιδιά. Ως το μεδούλι μισούσε τα παιδιά των Εβραίων"), σ΄ένα αυστηρό, καθαρά εβραϊκό περιβάλλον, όπου εκτός από τις εξωτερικές διακρίσεις (για παράδειγμα δεν επιτρεπόταν να πάει, ως Εβραία, στο σινεμά, στο λεωφορείο έπρεπε να ταξιδεύει όρθια κ.λπ.) υφίστατο και τις διακρίσεις του φύλου της που ίσχυαν στην οικογένειά της. Ο πατέρας της, γιατρός, εκτοπίζεται από τη Βιέννη. Τόσο αυτός όσο και ο αδελφός της θα χαθούν και πολύ αργότερα θα μάθουν το θάνατό τους. Εκείνη και η μητέρα της στέλλονται στα διάφορα στρατόπεδα. Ασφαλώς έχει σχετικές αναφορές Στις απάνθρωπες συνθήκες μεταφοράς κρατουμένων, στο στοίβαγμα στους κοιτώνες, στην πείνα, τη δίψα, το κρύο, στις εκτελέσεις. Δεν στέκεται όμως σ' αυτά. Με αφορμή αυτά η σκέψη της απλώνεται πιο πέρα. Όταν στο χέρι της χαράζουν τον ανεξίτηλο αριθμό κρατουμένου στο Άουσβιτς, νιώθει, όπως λέει, κάτι σαν χαρά "βίωνε κάτι για το οποίο άξιζε να ζήσει για να γίνει μάρτυς". Ενοχλέιται αφάνταστα με τη στάση όσων δεν έζησαν τη φρίκη των στρατοπέδων, που δεν μπορούν να καταλάβουν ("Τι κάνατε εσείς τα παιδιά στο Άουσβιτς;", με ρώτησε πρόσφατα κάποιος. " Παίζατε;¨) σημειώνει με ειρωνεία και αγνάκτηση. Αλλού αναλύει τις τύψεις που συχνά αισθάνονται όσοι επέζησαν.

Η σχέση με τη μητέρα της υπήρξε πάντα προβληματική. Διαφορετικοί χαρακτήρες, η μάνα προστατευτική, δυναμική, αλλά με μη σταθερή συμπεριφορά απέναντι στην κόρη, η οποία ευαίσθητη και δειλή, βρίσκει καταφύγιο στο διάβασμα και στην ποίηση.

Παραθέτω ακόμη μερικές σκέψεις της όπου καταγράφει τα συναισθήματά της όταν κατάφεραν να δραπετεύσουν, πράγμα που μπόρεσαν ( προς το τέλος του πολέμου) λόγω του ότι ανήκαν σε ομάδες εργασίας: "Ήταν σαν να ήταν ο κόσμος δικός σου, μόνο και μόνο επειδή περπατούσες στο δρόμο με δική σου πρωτοβουλία. Το ερώτημα δεν ήταν προς τα πού να κινήσω, δε με απασχολούσε. Ελευθερία σήμαινε για μένα μακριά από-μακριά από τη θανατική πορεία, μακριά από τους πολλούς ανθρώπους, μακριά από τη διαρκή απειλή. Ο αέρας μύριζε αλλιώτικα, ήταν πιο ανοιξιάτικος, τώρα που ήταν δικός μας".

Η "Άρνηση μαρτυρίας" είναι ένα βιβλίο που το ενδιαφέρον του έγκειται όχι τόσο στα γεγονότα (γνωστά άλλωστε από τόσες άλλες πηγές) όσο στις σκέψεις και τους προβληματισμούς της συγγραφέως.