Τρίτη, Οκτωβρίου 13, 2009

Η κλέφτρα των βιβλίων

Μόλις έκλεισα την 612η σελίδα του μυθιστορήματος του Μάρκους Ζούσακ "Η κλέφτρα των βιβλίων" (Ψυχογιός, 2008, μετ. Κώστια Κοντολέων), αισθάνθηκα την ανάγκη να γυρίσω και να ξαναδιαβάσω τις πρώτες σελίδες. Ένιωθα ότι στην αρχή υπήρχε μια αοριστία, μια ασάφεια, που μόνο όταν τελειώσεις το μυθιστόρημα γίνεται πλήρως κατανοητή. Ένα μυθιστόρημα με ιδιαίτερη πρωτοτυπία τόσο στην τεχνική όσο και στο περιεχόμενο, αν και το χρονικό περιβάλλον (Γερμανία Β΄ Παγκόσμιος) το έχουμε βιώσει σε πλήθος άλλων βιβλίων.
Αφηγητής της ιστορίας είναι ο θάνατος, πράγμα που ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Μια ιδέα πρωτότυπη αλλά και συμβολική. Ποιος θα μπορούσε να είναι καταλληλότερος αφηγητής από τον παντεπόπτη θάνατο που εκείνη ειδικά την περίοδο ήταν πανταχού παρών, έβλεπε επομένως τα πάντα; Ως πρωτοπρόσωπος αφηγητής ο θάνατος παρακολουθεί τις τύχες των χαρακτήρων του βιβλίου, μας τις αφηγείται, συχνά παρεμβαίνει με σχόλια. Δεν είναι όμως ο φοβερός και τρομερός με το δρεπάνι στο χέρι, όπως συνήθως τον φαντάζονται οι άνθρωποι. Ο θάνατος του Ζούσακ είναι ευαίσθητος, λυπάται γι' αυτούς που αναγκάζεται να μεταφέρει, συχνά τους παίρνει με θλίψη στοργικά στην αγκαλιά του. Λέει μετά το βομβαρδισμό της Κολονίας: "Πεντακόσιες ψυχές. Άλλες τις κουβάλησα με τα χέρια μου, σαν να κουβαλούσα βαλίτσες. Άλλες τις κουβάλησα στον ώμο μου. Μόνο τα παιδιά κουβαλούσα στην αγκαλιά μου". Κι έρχεται μια στγμή, όταν πρόκειται να κουβαλήσει τον Ρούντι Στάινερ, το πιο προσφιλές του από τα πρόσωπα του έργου, που κι αυτός ακόμα ο θάνατος κλαίει. "Κάτι παθαίνω μ' αυτό το αγόρι. Κάθε φορά που το βλέπω. Είναι η μοναδική αρνητική επίδρασή του πάνω μου. Με κάνει και κλαίω".
Ο παντογνώστης θάνατος γνωρίζει και τα μέλλοντα (που κατά τον Καβάφη "γνωρίζουν οι θεοί"). Αυτή του η ιδιότητα συμβάλλει σε μια άλλη πρωτοτυπία του Ζούσακ. Συχνά η πρόβλεψη προτρέχει των γεγονότων, με άλλα λόγια προλέγει αυτά που πρόκειται να συμβούν, αόριστα και υπαινικτικά, όμως αυτό καθόλου δεν μειώνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ίσα-ίσα το εντείνει, θέλεις να διαβάσεις παρακάτω, να δεις πώς θα οδηγηθούν τα πράγματα ως εκεί που με υπαινιγμούς ο συγγραφέας-θάνατος άφησε να διαφανούν.
Κεντρική ηρωίδα του βιβλίου είναι η Λίζελ Μέμινγκερ, ένα δεκάχρονο κορίτσι το 1939, όταν αρχίζει το έργο. Στο ταξίδι για το Μόλχινγκ, μια μικρή πόλη στα περίχωρα του Μονάχου, όπου πάει για να συναντήσει τους θετούς γονείς της, ο μικρός εξάχρονος αδελφός της πεθαίνει. Στο νεκροταφείο κλέβει το πρώτο της βιβλίο, "Το εγχειρίδιο του νεκροθάφτη", χωρίς να ξέρει ακόμη ανάγνωση. Είναι μια έμφυτη αγάπη για το βιβλίο, όχι μόνο ως περιεχόμενο, αλλά και για το βιβλίο ως αντικείμενο, μια αγάπη που θα τη συνοδεύει σ' ολόκληρη τη ζωή της, όταν η ίδια θα γράψει ένα βιβλίο.
Η μικρή Λίζελ, μόνη πια, καταλήγει στην φτωχική οικογένεια των Χούμπερμαν. Σύντομα ένας δυνατός συναισθηματικός δεσμός δημιουργείται με τους θετούς γονείς. Η μητέρα, η Ρόζα, είναι μια δυναμική, φαινομενικά σκληρή γυναίκα, που κρύβει την αγάπη και την ευαισθησία της κάτω από τις υβριστικές προσφωνήσεις. Ο πατέρας, ο Χανς, συνδέεται ιδιαίτερα με το κοριτσάκι και τα βράδια, όταν εκείνη ξυπνάει από εφιάλτες, κατεβαίνουν στο υπόγειο και της μαθαίνει ανάγνωση από το πρώτο της κλεμμένο βιβλίο.
Ακολουθούν σκηνές από την ήσυχη ακόμα ζωή στη μικρή πόλη, γνωριμία με άλλα παιδιά, στενή φιλία της Λίζελ με τον Ρούντι, αυτόν που θα γίνει αχώριστος σύντροφός της στις περιπέτειές της, ενώ η οργάνωση της Χιτλερικής Νεολαίας, ο φανατισμός και η σκληρότητα των μελών της μας εισάγει σταδιακά στο κλίμα της εποχής. Μιας εποχής που, μεταξύ άλλων, διακρίνεται και για τις πυρκαγιές της, όπου καίνε ό,τι θεωρείται εβραϊκό ή ανατρεπτικό στο ναζιστικό καθεστώς. Από μια τέτοια πυρκαγιά η μικρή Λίζελ σώζει και κλέβει, με κίνδυνο της ζωής της, ένα δεύτερο βιβλίο.
Η κλοπή των βιβλίων θα γίνει σχεδόν εθισμός, όταν, βοηθώντας τη μητέρα της που ξενοπλένει, η Λίζελ μεταφέρει τα πλυμένα και σιδερωμένα ρούχα στο σπίτι του δημάρχου κι εκεί βλέπει τη βιβλιοθήκη. Η έκπληξη και η χαρά της δεν περιγράφονται "Υπήρχαν βιβλία παντού! Ράφια φίσκα στα βιβλία στόλιζαν τους τοίχους από πάνω ως κάτω. Ήταν σχεδόν αδύνατο να ξεχωρίσεις το χρώμα των τοίχων. Υπήρχαν βιβλία όλων των ειδών και των μεγεθών, μαύρα, κόκκινα, γκρίζα, βιβλία σε όλες τις αποχρώσεις, με περίτεχνα γράμματα στις ράχες τους. Δεν είχε δει πιο όμορφο πράγμα στη ζωή της η Λίζελ Μέμινγκερ. (...) Διέτρεξε με την ανάστροφη του χεριού της το πρώτο ράφι σε όλο του το μήκος, ακούγοντας το σούρσιμο των χεριών της να γλιστράει στη ράχη κάθε βιβλίου σαν μουσικό όργανο. Χρησιμοποίησε και τα δυο της χέρια. Αγγίζοντας το ένα ράφι μετά το άλλο. Και ύστερα γέλασε. Η φωνή της ανέβηκε τσιριχτή στο λαιμό της, και όταν σταδιακά σταμάτησε να γελάει και στάθηκε στη μέση του δωματίου, πέρασε πολλά λεπτά κοιτάζοντας πότε τα ράφια και πότε τα δάχτυλά της".
Η κυρία δημάρχου, μια θλιμμένη γυναίκα που είχε χάσει το γιο της στον πόλεμο, αφήνει τη μικρή να κάθεται στη βιβλιοθήκη και να διαβάζει. Όμως ο πειρασμός είναι μεγάλος. Με τη βοήθεια του Ρούντι η Λίζελ αρχίζει να μπαίνει κρυφά από το ανοιχτό παράθυρο της βιβλιοθήκης και να κλέβει βιβλία (παράθυρο που θα αποδειχτεί πως ξεπίτηδες αφηνόταν ανοιχτό!).
Μια μέρα στο σπίτι των Χούμπερμαν φτάνει ο Μαξ Φάντεμπουργκ, κρατώντας για καμουφλάζ το Mein Kampf. Είναι Εβραίος, γιος ενός παλιού συμπολεμιστή του Χανς στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε σώσει τότε τη ζωή του Χανς. Έτσι τώρα αυτός το ανταποδίδει κρύβοντας τον Μαξ. Τα βιβλία θα ενώσουν τη Λίζελ και με τον Μαξ, που θα μείνει για δυο χρόνια κρυμμένος στο υπόγειο.
Η αγάπη για τα βιβλία μπλέκεται μέσα στο μυθιστόρημα με την όλη ατμόσφαιρα της εποχής. Είναι ο πόλεμος, οι βομβαρδισμοί, είναι οι νέοι που χάνονται, είναι οι πατέρες που επιστρατεύονται, είναι η πείνα και οι διωγμοί των Εβραίων. Καθίσταται επομένως αφάνταστα δύσκολη η παρουσίαση ενός τέτοιου βιβλίου. Πώς να μιλήσεις για ένα βιβλίο, χωρίς να το προδώσεις, που πλάι στη φρίκη του πολέμου τοποθετεί την ευαισθησία του θανάτου; Που πλάι στην πείνα και τους βομβαρδισμούς βάζει την αγάπη για τα βιβλία; Που πλάι στη φιλοσοφική σκέψη ρίχνει όμορφες ποιητικές εικόνες;
Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο που χωρίς μεγαλόφωνα κηρύγματα υποβάλλει την αγάπη για τα βιβλία, την ειρήνη, τον άνθρωπο.

15 σχόλια:

  1. Καλησπέρα! Το είχα διαβάσει και παρουσίασει στο μπλογκ πριν καιρό. Ακόμα έχω όμως τη γλυκιά του γεύση! Το βρήκα πολύ συμπαθητικό.
    Να είσαι καλά που μου το θύμησες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητή Librarian, λυπάμαι που δεν το είχα προσέξει. Τρέχω να το αναζητήσω αμέσως στο μπλογκ σου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μια παρουσίαση του ίδιου βιβλίου μπορείτε να δείτε εδώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Εξαιρετική επιλογή το βιβλίο.
    Το είχα διαβάσει γιατί με παρακίνησε ο τίτλος. Εχεις δίκιο οτι στο ξεκίνημα υπάρχει ασάφεια. Αλλά αυτό το ομορφαίνει, όσο γυρίζουν οι σελίδες, η μια μετά την άλλη....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αγαπητή μου σεβαστή κυρία (με όλη την κυριολεξία και την αγάπη που κρύβουν, η κάθε λέξη),

    διαβάζοντας τις περιγραφές σου, με κάνεις να θέλω να διαβάζω τα βιβλία που προτείνεις, να νοιώθω ένοχη που δεν μπορώ να το κάνω και να φοβάμαι το χρόνο που φεύγει και δεν προλαβαίνω.

    Ένα άλλο κομμάτι του εαυτού μου με καθησυχάζει ότι ήδη διαβάζω αρκετά, απλά επιλεγμένα και με διαφορετική θεματολογία (λόγο δουλειάς) και ότι αυτός είναι ο σκοπός μου σε αυτή τη ζωή.

    Η αιώνια εσωτερική διαμάχη!

    Σ' ευχαριστώ, που έστω και έτσι, παίρνω αίθσηση της απέραντης γνώσης σου που με βοηθά (έστω πλάγια) στο ρόλο μου.

    Να είσαι καλά

    (επιτέλους κατάλαβα πώς να προσθέσω το blog σου στο δικό μου)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Τσίμπησα άλλη μια ιδέα!! Thanks!!! :)

    Τρελοτουρίστρια

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αγαπητή Μαίρη, ονειρώδης ο παραμυθότοπός σου. Σε προσθέτω αμέσως στους συνδέσμους μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Αγαπητή Χριστιάνα, σ' ευχαριστώ για την αγάπη, που είναι βέβαια αμοιβαία. Παρακολουθώ πάντα τα γραφόμενά σου έστω κι αν δεν σου γράφω σχόλια. Να μην νιώθεις καθόλου ένοχη που δεν διαβάζεις αυτά που διαβάζω εγώ. Έχεις τόσα άλλα ενδιαφέροντα, έχεις επιτύχει τόσα πολλά στη ζωή σου που εγώ πρέπει να σε θαυμάζω. Να 'σαι πάντα καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Αγαπητή τρελοτουρίστρια, πάντα, όταν παρουσιάζω ένα βιβλίο και μιλώ εγκωμιαστικά γι' αυτό, φοβάμαι μήπως απογοητεύσω άλλους που θα το διαβάσουν. Διαφέρουν τόσο πολύ οι αναγνωστικές προτιμήσεις. Δεν μπορώ όμως να μην πω με ειλικρίνεια τη γνώμη μου. Αν το διαβάσεις, θα χαρώ να μάθω την άποψή σου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Αγαπητή μου anagnostria,μου άρεσε πολύ η παρουσίασή σου. Το βρήκα πολύ ελκυστικό βιβλίο και με την πρώτη ευκαιρία θέλω να το διαβάσω. Καλό Σαββατοκυρίακο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Σε ευχαριστώ καλή μου αναγνώστρια, που πάντοτε μας φωτίζεις το μονοπάτι προς τις ενδιαφέρουσες σελίδες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Ανώνυμος5:05 μ.μ.

    Πολύ καλή επιλογή θα το έχω υπόψην..!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Αγαπητή Κατερίνα, σε χαιρετώ. Δεν κατάλαβα αν το "Ελαία" είναι δικό σου μπλογκ ή αν απλώς το παρακολουθείς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Ελπίζω να το δεις το σχόλιο, παρ'ότι έχει περάσεις τόσος πολύς καιρός από τότε που έβαλες την ανάρτηση!
    Το βιβλίο το διαβάζω αυτή την περίοδο (είμαι στο τρίτο μέρος...) και μπορώ να πω ότι μέχρι τώρα μ'αρέσει πολύ!!
    Ευχαριστώ για την πρόταση!!

    Τρελοτουρίστρια

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Χαίρεται! Το βιβλίο είναι πράγματι συγκλονιστικό αλλά και η συνοπτική ανάλυσή σας ήταν ακριβής και περιγραφική! Συγχαρητήρια

    ΑπάντησηΔιαγραφή