Ανήκουστος βλάβη (Deaf Sentence)

Μόλις έχω τελειώσει το έκτο (από τα οχτώ μεταφρασμένα στα Ελληνικά) βιβλίο του David Lodge. Τίτλος, "Ανήκουστος βλάβη" (Bell, 2009, μετ. Έφη Τσιρώνη), κάπως προβληματική απόδοση του τίτλου του πρωτοτύπου "Deaf Sentence". Τι είναι αυτό, αλήθεια, που με γοητεύει σ΄όλα τα βιβλία του Lodge, επίτιμου τώρα καθηγητή στην έδρα της Σύγχρονης Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ;

Με γοητεύει πρώτα-πρώτα το είδος του μυθιστορήματος που καλλιεργεί, το campus novel, αυτό που σχετίζεται με την πανεπιστημιακή ατμόσφαιρα, όπως με συναρπάζει οτιδήποτε έχει να κάνει με εκπαίδευση και διδασκαλία. Μου αρέσει το χιούμορ του που ξεπετάγεται ακόμα και μέσα σε δύσκολες ή τραγικές καταστάσεις. Θαυμάζω την ικανότητά του να αποδίδει τη λεπτομέρεια χωρίς να γίνεται κουραστικός ή βαρετός. Ένα κουμπί που λείπει, ένας λεκές στη γραβάτα, ένας μορφασμός, η μοκέτα ή οι κουρτίνες, ο θόρυβος του τρένου, το κρεβάτι του νοσοκομείου, όλα τα μικρά κι ασήμαντα που μας τριγυρίζουν παίρνουν στη γραφή του Lodge μια ιδιαίτερη θέση. Κι ανάμεσα σ' όλα αυτά που αποδίδουν το χώρο, τα πρόσωπα και τις καταστάσεις καλύτερα κι εποπτικότερα, θα έλεγα, ακόμη κι από την κινηματογραφική ή τηλεοπτική μεταφορά τους, πλείστες λογοτεχνικές αναφορές, συγγραφείς και ποίηση και μουσική ενσπείρονται στα μυθιστορήματά του.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συναντάμε και στο τελευταίο του βιβλίο. Κεντρικός, πρωτοπρόσωπος αφηγητής και ήρωας είναι ο 64χρονος Ντέσμοντ Μπέιτς, καθηγητής Γλωσσολογίας σε μια πόλη του αγγλικού Βορρά που δεν κατονομάζεται. Ο Ντέσμποντ έχει βγει πρόωρα στη σύνταξη γιατί, λόγω της προϊούσας κώφωσής του, δυσκολεύεται πάρα πολύ στη διδασκαλία. Παντρεμένος σε δεύτερο γάμο με τη Φρεντ (η πρώτη γυναίκα του έχει πεθάνει) έχει δυο μεγάλα παιδιά που δεν ζουν μαζί τους. Η Φρεντ, διαζευγμένη, έχει κι αυτή τρία μεγάλα παιδιά και μόνο τα Χριστούγεννα συναντάμε όλη αυτή την πολυπληθή οικογένεια συγκεντρωμένη.

Ο πρώτος καιρός της συνταξιοδότησης (όπως όλοι ξέρουν) είναι πολύ ευχάριστος. Όσο όμως περνάει ο καιρός ο Ντέσμοντ νιώθει ολοένα και πιο "άχρηστος", συναίσθημα που επιτείνεται από την εμπορική δραστηριότητα της συζύγου του, που διατηρεί συνεταιρικά μια πολύ καλή επιχείρηση διακόσμησης. Κι ακόμα περισσότερο αισθάνεται άχρηστος λόγω της κουφότητάς του που τον κάνει συχνά να νιώθει απομονωμένος, να ακούει τα μισά απ' ό,τι του λένε, να ζητά συνεχώς να του επαναλαμβάνουν, να αντιμετωπίζει προβλήματα με τα ακουστικά βοηθήματα.

Η κουφότητα διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στο μυθιστόρημα, συμβάλλει όμως και στην προώθηση του μύθου. Σε μια έκθεση φωτογραφίας "συνομιλώντας" με μια άγνωστη νεαρή, συγκατανεύοντας σε ό,τι του λέει χωρίς στην πραγματικότητα να τα ακούει, βρίσκεται μπλεγμένος σε μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση.

Παράλληλα εξελίσσεται η σχέση με τον πατέρα του, σχεδόν 89 χρονών, που ζει μόνος σε μια υποβαθμισμένη περιοχή του Λονδίνου, που αρνείται να εγκαταλέιψει το παραμελημένο σπίτι του και να μετακινηθεί στο Βορρά, που ο Ντέσμοντ χρειάζεται να διανύσει μια απόσταση τεσσάρων ωρών για να τον επισκέπτεται κάθε τόσο και που η έντονη παρουσία του και ο ρόλος του στο μυθιστόρημα, γίνονται αφορμή για τον συγγραφέα να αναφερθεί στα γηρατειά, στην αρρώστια, στο θάνατο. Άλλωστε, όπως διαβάζουμε στο σημείωμα της ελληνικής έκδοσης, " Ο τίτλος του πρωτοτύπου "deaf sentence" (καταδίκη σε κώφωση), αποτελεί λογοπαίγνιο με το σχεδον ομόηχο death sentence (καταδίκη σε θάνατο). Η φωνολογική ομοιότητα των λέξεων deaf (κωφός) και death (θάνατος), τόσο διαφορετικών στο νόημα, αποτελεί δομικό στοιχείο αυτού του βιβλίου. Ωστόσο, όπως διευκρινίζει ο συγγραφέας σε σχετική συνέντευξή του, ο τίτλος έχει και μια δεύτερη έννοια: "Η λέξη sentence σημαίνει επίσης άποψη, θεώρηση...Αυτό το βιβλίο είναι οι απόψεις, τα συναισθήματα, η γνώμη, η φιλοσοφία ενός κωφού".

Τα λογοπαίγνια, η αναφορά σε κωμικές καταστάσεις που μπορεί να δημιουργήσει η κώφωση ("Η κωφότητα είναι κωμική όσο η τυφλότητα είναι τραγική", λέει), η αναφορά σε διάσημους κωφούς όπως ο Μπετόβεν ή ο Γκόγια, οι λογοτεχνικοί υπαινιγμοί, π.χ. στην Τζέιν Όστιν, στον Τζον Κιτς κ. ά. εμπλουτίζουν το βιβλίο. Η σύγχρονη Αγγλία με τα καλά και τα κακά της, γεγονότα πέρα από τα ατομικά και οικογενειακά, όπως η βομβιστική επίθεση στον υπόγειο του Λονδίνου, μια παλαιότερη απεργία αναθρακωρύχων, μια επίσκεψη του Ντέσμοντ και μια περιγραφή του Άουσβιτς, προσδίδουν στο μυθιστόρημα μια ευρύτερη διάσταση από το στενά ατομικό.

Με λίγα λόγια, ένας ακόμη γοητευτικός Lodge, μ' ένα μυθιστόρημα συγκινητικό αλλά και αστείο, ρεαλιστικό αλλά και φιλοσοφικό ταυτόχρονα.