Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς

Όταν, πριν από λίγους μήνες, τελειώνοντας το μυθιστόρημα του Θοδωρή Παπαθεοδώρου "Οι κόρες της λησμονιάς", διάβαζα στην τελευταία σελίδα "Τέλος του πρώτου μέρους", άρχισα να ανυπομονώ πότε θα κυκλοφούρούσε το δεύτερο μέρος. Οι ημιτελείς ιστορίες των τριών γυναικών, της Μέλπως από τη Θεσσαλονίκη, της Αγγέλας από το Μυριόφυλλο, της Αριάδνης από την Αθήνα, ζητούσαν επιτακτικά τη συνέχεια. Κι ας ήταν ό,τι περίμενα να βρω και στο δεύτερο αυτό τόμο σελίδες τραγικές, σελίδες γεμάτες τρόμο, θλίψη, αίμα και δάκρυ, σελίδες άκρως ρεαλιστικές του πικρού εμφυλίου σπαραγμού.

Η ιστορία των τριών γυναικών και τα παράλληλα ιστορικά γεγονότα σταματούσαν στο 1945. Από εκεί παίρνει τη σκυτάλη ο δεύτερος τόμος, "Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς" (Ψυχογιός, 2010) και φτάνει ως το 1948. Τα πιο άγρια χρόνια του εμφυλίου, εικόνες φρίκης, εγκλήματα που σε κάνουν να διερωτάσαι πώς ήταν δυνατό να διαπραχθούν από Έλληνες εναντίον Ελλήνων.

Παράλληλα με τα μυθιστορηματικά πρόσωπα, κυρίως τις τρεις γυναίκες που η κάθε μια με διαφορετικό τρόπο έχει χάσει και αναζητεί την κόρη της, πορεύονται τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, τεκμηριωμένα επεισόδια του εμφυλίου, πρόσωπα-πρωταγωνιστές των σκοτεινών εκείνων χρόνων. Ο φανατισμός και από τις δύο πλευρές στην ύψιστή του μορφή. Ο συγγραφέας εξακολουθεί κι εδώ να ισοζυγιάζεται ανάμεσα στις αντιμαχόμενες παρατάξεις. Δεν παίρνει το μέρος καμιάς, καταγράφει μόνο γεγονότα, με πόνο ψυχής για τα αθώα θύματα, σ' όποια πλευρά κι αν ανήκουν. Από τις δεκάδες σκηνές και επεισόδια  επιλέγω δυο χαρακτηριστικές:

"Εκείνο το βράδυ και όλη την επόμενη μέρα, η Καλαμάτα έζησε ένα όργιο ακροδεξιάς βίας. Το μεσημέρι εκείνης της Κυριακής, 20 Ιανουαρίου 1946, περίπου χίλιοι οργανωμένοι ακροδεξιοί από όλη την Πελοπόννησο, αριθμός εκπληκτικός ακόμη και για τα δεδομένα της ευρύτερης περιοχής, συγκεντρώθηκαν στο χωριό Θουρία και με μία άμεση και αιφνίδια κίνηση μπήκαν στην πόλη από όλες τις διευθύνσεις. Μέσα σε μόλις λίγες ώρες, κατέλυσαν τις Αρχές και βύθισαν την πρωτεύουσα της Μεσσηνίας στο χάος και στην αναρχία. Σπίτια παραδόθηκαν στις φλόγες, καταστήματα αριστερών πολιτών λεηλατήθηκαν (...)Αργά το βράδυ της 21ης Ιανουαρίου οι ένοπλοι ακροδεξιοί αποχώρησαν από την Καλαμάτα έχοντας εκτελέσει μέσα στην πόλη έξι πολίτες και σέρνοντας μαζί τους άλλους εκατό σαν ομήρους".

"Ο καπετάνιος των ανταρτών, ο επονομαζόμενος και καπετάν Βροντάς, έβαλε τους τέσσερις άντρες να γονατίσουν με τα χέρια σταυρωμένα πίσω από τον αυχένα κι έπειτα όπλισε το πιστόλι του και τους εκτέλεσε έναν προς έναν χωρίς δεύτερη κουβέντα. Πρώτα τους τρεις συνοδούς και τελευταίο τον άντρα με το κοστούμι. Ένα δευτερόλεπτο πριν τον στείλει στον Άλλο Κόσμο, ένα θριαμβευτικό χαμόγελο σχηματίστηκε στα σφιχτά χείλια του καπετάν Βροντά (...) Ο καπετάνιος έκανε ένα νεύμα στο πρωτοπαλίκαρό του, που προχώρησε προς τον μικρό, έβγαλε το δικό του πιστόλι και τραβώντας τη σκανδάλη φύτεψε μια σφαίρα ανάμεσα στα δυο πελώρια από τρόμο και θλίψη παιδικά μάτια- "Ένα μοναρχοφασιστικό σκουπίδι λιγότερο", μουρμούρισε ικανοποιημένος"

Όπως και στον πρώτο τόμο, οι "Σημειώσεις του συγγραφέα" στο τέλος του βιβλίου, παρέχουν με συντομία και σαφήνεια ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες για την εποχή. Τι ήταν η Συμφωνία της Βάρκιζας, το Ε.Α.Μ., ο Ο.Π.Λ.Α., ο Ε.Δ.Ε.Σ. η Εξαρχία, η Οργάνωση Χ, το "Σύμφωνο Πετριτσίου", το διαβόητο Μπούλκες, ποιος ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο Άρης Βελουχιώτης, ο Μάρκος Βαφειάδης, κ.λπ., κ.λπ. Βρήκα το μέρος αυτό του βιβλίου εξίσου ενδιαφέρον με το υπόλοιπο πολυσέλιδο βιβλίο. Είναι πληροφορίες όχι μόνο κατατοπιστικές για την εποχή αλλά και ενισχυτικές της αξιοπιστίας της μυθιστορίας.

Δεν υπάρχει ίσως συντομότερος και καταλληλότερος τρόπος να συνοψιστεί το περιεχόμενο του βιβλίου απ' αυτή την έξοχη παράγραφο: "Δόλια πατρίδα, δόλιε λαέ, εύπιστε και αφελή, έρμαιο παθιασμένο κάθε άκαπνου ήρωα Ζαχαριάδη και κάθε φευγατισμένου στα Λονδίνα βασιλιά, τραγουδιστή και υμνωδέ της κομμουνιστικής διεθνούς ή των βασιλικών παιάνων, λαέ που σκέφτεσαι με την καρδιά κι όχι με το μυαλό, δόλιε λαέ, άξιος της μοίρας και της σκέψης σου".

Τώρα δεν απομένει παρά να περιμένουμε το τρίτο μέρος αυτής της εξαιρετικής τριλογίας, που, όπως προαναγγέλλει ο συγγραφέας, θα κυκλοφορήσει τον Απρίλιο του 2011, με τίτλο "Τα δάκρυα των αγγέλων".