Συνεσταλμένος δολοφόνος

Έχω την εντύπωση ότι σήμερα το διήγημα είναι ένα κάπως παραμελημένο, περιθωριοποιημένο λογοτεχνικό είδος. Το μυθιστόρημα κυριαρχεί στις αναγνωστικές προτιμήσεις, παρ' όλο ότι πολλοί νέοι λογοτέχνες αρχίζουν την πεζογραφική τους πορεία με την ευσύνοπτη φόρμα του διηγήματος (και καλά κάνουν). Όμως το διήγημα δεν έχει τη δεσπόζουα θέση που κατείχε το 19ο αι. και στις αρχές του 20ου αι., τότε που εύρισκε τη θέση του ακόμη και στις στήλες των εφημερίδων.

Κι όμως συχνά, αν οι συγκυρίες και, σπανιότερα, η συνειδητή επιλογή μας οδηγήσει στην ανάγνωση διηγημάτων, δεν είναι μικρότερη η αναγνωστική απόλαυση που αντλούμε απ' αυτά. Μια τέτοια συλλογή  διάβασα πρόσφατα και ομολογώ ότι, παρά τις εν μέρει επιφυλάξεις μου, τα απόλαυσα.

Πρόκειται για οκτώ διηγήματα του Τάσου Αναστασίου υπό τον τίτλο "Συνεσταλμένος δολοφόνος" (Κουκκίδα, 2011). Θα τα ονόμαζα μάλλον νουβέλες, γιατί η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ των 30-40 σελίδων.

Μου θύμισαν το ευαγγελικό "οίνος νέος εις ασκούς παλαιούς", χωρίς το "παλαιούς" να χρησιμοποιείται απαξιωτικά. Το αντίθετο. Μου άρεσαν. Η σύχρονη ελληνική ζωή, οι νέες ιδέες, τα σύγχρονα προβλήματα εκτίθενται μέσα από την κλασική φόρμα του διηγήματος: Πλοκή, δέση, κορύφωση, λύση. Οι εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν, όμως δεν είναι οι ευτυχέστερες στιγμές. Για παράδειγμα, στο διήγημα "Φελλίνι my ass (ρε!)", όπου γίνεται απόπειρα για μια πρωτοτυπία στη μορφή, βρίσκω το αποτέλεσμα πολύ κατώτερο από άλλα.

Από τα πλεονεκτήματα του βιβλίου ο γλωσσικός πλούτος. Μέσα στη σύγχρονη λεξιπενία που δεν αφήνει ανεπηρέαστη ούτε τη λογοτεχνική γραφή, η γλώσσα του Αναστασίου θυμίζει παλιές, καλές, πλούσιες γλωσσικά εποχές. Αν και ενίοτε φτάνει στη γλωσσική εκζήτηση σε σημείο που να ταιριάζει για τον ίδιο αυτό που διατυπώνει ένας από τους χαρακτήρες του ως κριτική ενός περιοδικού: "Ωραία γλωσσική συσκευασία ελαφρώς ανώτερη του κάποτε γλυκανάλατου περιεχομένου".

Οι ανθρώπινες σχέσεις, η ψυχολογική ανάλυση, ο ενδιάθετος λόγος και προβληματισμός κυριαρχούν στο βιβλίο, ενώ η όλη ατμόσφαιρα τόπου και χρόνου χαρακτηρίζεται από τη ρεαλιστικότητα της γραφής. Σ' ένα από τα καλύτερα διηγήματα της συλλογής, "Το χαμόγελο του Τούρκου", εκτός από τη λεπτή ψυχολογική παρατήρηση, ο αναγνώστης έχει την αίσθηση πως περπατάει μαζί με τους ήρωες του διηγήματος στα δρομάκια της τούρκικης συνοικίας της Κομοτηνής. Και σ' ένα άλλο ωραίο διήγημα, "Το περιστατικό στο χιόνι", η σχολική ατμόσφαιρα φαντάζει τόσο οικεία που ο εκπαιδευτικός-αναγνώστης ταυτίζεται, συμπάσχει, θυμάται.

Μου άρεσε ο τρόπος που κάθε διήγημα τελειώνει. Υπάρχει μια πρωτοτυπία, το θέμα δεν κλείνει οριστικά. Ο συγγραφέας μοιάζει να εισχώρησε για λίγο στη ζωή κάποιων προσώπων, μας περιέγραψε ένα κομμάτι της και σε μια στιγμή αποχώρησε, ενώ τα πρόσωπα συνεχίζουν τη ζωή και την πορεία τους.

Νομίζω πως ο τίτλος της συλλογής είναι εν μέρει παραπλανητικός. Όχι μόνο γιατί παραπέμπει σε αστυνομικό βιβλίο, αλλά και γιατί δεν πιστεύω ότι το ομότιτλο διήγημα είναι το πιο αντιπροσωπευτικό της συλλογής.

Και μια τελευταία παρατήρηση. Στο βιβλίο αφθονεί η χρήση παρενθέσων, κάποτε σε σημείο ενοχλητικό. Συχνά δοκίμαζα να ξαναδιαβάσω μια φράση χωρίς την παρένθεση και το νόημα δεν άλλαζε. Δεν ξέρω γιατί αυτή η κατάχρηση ακόμη και σε σημεία που δεν είναι απαραίτητη.

Ο Τάσος Αναστασίου με το πρώτο του αυτό πεζογράφημα εμφανίζει πολλές δυνατότητες. Ως διηγηματογράφος πιστεύω θα έπρεπε να δώσει πιο συνεπτυγμένη φόρμα στα κείμενά του, αλλά θα ήταν, νομίζω, εξίσου καλός και ως μυθιστοριογράφος.