Ο χορός των μυστικών

Ποια οικογένεια δεν έχει τους δικούς της "σκελετούς στη ντουλάπα", ποιο σπίτι δεν κρύβει τα δικά του μυστικά που ποτέ δεν αποκαλύπτονται, που κάποτε οι κάτοχοί τους τα παίρνουν μαζί τους στον τάφο;

Τα μυστικά τεσσάρων γενιών γυναικών μας αποκαλύπτει στο καινούριο της μυθιστόρημα (τρίτο κατά σειρά) η Ελένη Τσαμαδού. Σ' ένα "Χορό των μυστικών" (Ψυχογιός, 2008) η Τσαμαδού εξιστορεί τη ζωή τεσσάρων γενιών, επικεντρώνοντας το θέμα της κυρίως στους γυνακείους χαρακτήρες. Ξεκινώντας από το 1880 φτάνει ως το 1943, ενώ το σύντομο προλογικό και επιλογικό κεφάλαιο τοποθετούνται στο σήμερα του 2000.

Ασφαλώς οι ήρωες και οι ηρωίδες της δεν κινούνται στο κενό. Ζουν και επηρεάζονται από τις ιστορικές περιπέτειες του συνόλου, του τόπου και του καιρού τους. Ο πόλεμος του '97, Βαλκανικοί, Α΄ Παγκόσμιος, Μικρασιατική καταστροφή, Β΄ Παγκόσμιος, εμφύλιος, που για ένα σχεδόν αιώνα ταλανίζουν την κατακαημένη Ελλάδα, είναι ο ιστορικός περίγυρος, που όμως δεν καθιστά το μυθιστόρημα ιστορικό, απλώς "είναι ο κήπος όπου ανθίζει η ζωή και ξετυλίγονται τα έργα των ηρώων", όπως λέει η ίδια η συγγραφέας.

Αυτός είναι ο χρόνος. Ο χώρος είναι κυρίως μια κωμόπολη στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου, η Αμερική, και για λίγο η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη.

Κέντρο βάρους η γυναίκα. Η γυναίκα και η μοίρα της. Υποβαθμισμένη, υποταγμένη στη θέληση του άντρα, είτε αυτός είναι ο πατέρας είτε ο σύζυγος κι όμως αναγκασμένη να φορτωθεί όλα τα βάρη και να μεγαλώσει μόνη τα παιδιά της, μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες, όταν τύχει ο άντρας να λείψει. Πώς να μην αναγκαστεί να αναπτύξει όλες εκέινες τις ιδιότητες του χαρακτήρα για τον οποίο συχνά κατηγορείται, την πονηριά, τη δολιότητα, τα μυστικά που κρύβει...

Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες ξεκινάει τη ζωή της η πρώτη της γενιάς των μυστικών, η Ανέζω, κόρη μιας παμπόνηρης και δυναμικής μαμής, της Βούλας, που ο άντρας της την άφησε χήρα με τέσσερα κορίτσια. Η Ανέζω εξαναγκάζεται να παντρευτεί τον Γιάννη τον Μπούρμπουλη, τριάντα χρόνια μεγαλύτερό της, δυο φορές χήρο, κακό, άσχημο αλλά πλούσιο! Η ζωή πλάι του ήταν ένα μαρτύριο και η ατεκνία του ζεύγους, όπως άλλωστε κατά κανόνα συνέβαινε τότε, αποδιδόταν σε ευθύνη της γυναίκας. "Τι μπορεί να κάνει, τι μέσα πρέπει να μεταχειριστεί μια γυναίκα για να βγάλει από πάνω της το στίγμα της ατεκνίας;" αναρωτιέται η συγγραφέας. Και παρακάτω θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: Και τι πρέπει να κάνει μια γυναίκα όταν νόμος περί κληρονομικής διαδοχής που θεσπίστηκε επί Ιουστινιανού και ίσχυε στην Ελλάδα μέχρι το 1920, της στερούσε το δικαίωμα της διαχείρισης της περιουσίας του αποβιώσαντος συζύγου; Και δικαιολογούμε ή όχι τις πονηριές της Ανέζως και κάθε Ανέζως για να εξασφαλίσει αυτό το δικαίωμα;

Η Ανέζω αποκτά ένα γιο, τον Γιώργη (το πώς είναι μια άλλη ιστορία, από τις πιο ωραίες σκηνές του βιβλίου, σ.38-40). Ο Γιώργης μεγαλώνοντας φεύγει μετανάστης στην Αμερική και μας ανοίγεται έτσι μια άλλη πληγή της Ελλάδας και της φτώχιας της, αυτή της μετανάστευσης. Παντρεύεται μια κοπέλα από τον τόπο του που από καιρό αγαπούσε, την πανέμορφη Σοφούλα, στη ζωή της οποίας άλλες πτυχές της μοίρας της γυναίκας μας αποκαλύπτονται. Η ιστορία της οικογένειας συνεχίζεται με την κόρη της Σοφούλας, την Ανέζω ή Τζούλη, που έρχεται στην Ελλάδα. Ένας καινούριος έρωτας, ένας δυστυχισμένος γάμος, μια μοίρα που σφραγίζεται μέσα στα πάθη του εμφύλιου και μια νέα γενιά γυναικών εκπροσωπείται στο πρόσωπο της κόρης της Τζούλης, της Αναστασίας-Στείσι και τελειώνει με πολύ σύντομη αναφορά στην κόρη της Αναστασίας-Στέισι, όπου ξανασυναντάμε το όνομα Ανέζω-Ανεζίνα.

Γενιές και γενιές γυναικών, βασανισμένες, καταπιεσμένες αλλά και καταπιεστικές, φορτωμένες μ' όλα τα βάρη και τον πόνο που έδινε η υποβαθμισμένη θέση, η φτώχια, ο πόλεμος, πιο τραγικός γι' αυτήν που είναι προορισμένη να δίνει τη ζωή, παρά για τον άντρα. Και να σκεφτεί κανείς πως σε πολλά μέρη του κόσμου η μοίρα της γυναίκας δεν έχει αλλάξει...

Ένα ωραίο ελληνικό μυθιστόρημα μας έδωσε η Τσαμαδού. Έρωτες, πάθη, βάσανα, πόλεμοι, φτώχια, λίγη χαρά και πολύς πόνος, η μοίρα της Ελλάδας και η μοίρα της γυναίκας και μια ευτυχισμένη κατάληξη στο τέλος, σαν για να "καθάρει" τα έντονα συναισθήματα που είχαμε νιώσει.