Νίκη

Χρήστος Χωμενίδης
Νίκη
Πατάκης, 2014

Διερωτήθηκα, καθώς τέλειωνα το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Χρήστου Χωμενίδη "Νίκη", χωρίς να το έχω αφήσει από τα χέρια μου από τη στιγμή που το ξεκίνησα, τι ήταν αυτό που έδινε την ιδιαιτερότητα σ' αυτό το βιβλίο που αντλεί το θέμα του από μια συγγραφική δεξαμενή, απ' την οποία δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες βιβλία νεολληνικής λογοτεχνίας έχουν εμπνευστεί και από τα οποία πάμπολλα έχουμε διαβάσει. Οι ιστορικές περιπέτειες της Ελλάδας τον εικοστό αιώνα, Μικρασιατική καταστροφή, δικτατορίες, Β΄ Παγκόσμιος, Κατοχή, Εμφύλιος (για να σταματήσω στους κυριότερους σταθμούς) έχουν δώσει έμπνευση σε πλήθος έργα. Κι όμως έρχεται ο Χωμενίδης μ' ένα καινούριο βιβλίο να ρίξει μια εντελώς ιδιαίτερη ματιά, μ' ένα ύφος που κάνει τη γραφή του ακαταμάχητη. Πιστεύω ότι η ιδιαιτερότητα του βιβλίου έγκειται κυρίως στο ύφος του. Ένα ύφος που ενώ αναφέρεται σε "βαριά" γεγονότα, έχει μια ελαφράδα, μια ζωντάνια, ένα ρυθμό που τρέχει, αναγκάζοντάς σε να τον ακολουθήσεις σ' αυτό το ζωηρό βήμα.

Το δεύτερο στοιχείο που καθιστά αυτό το βιβλίο τόσο ξεχωριστό πιστεύω είνει το ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση γίνεται (μυθιστορηματική αδεία)  από τη νεκρή πια μητέρα του συγγραφέα. Έτσι τα γεγονότα φαίνονται από μια απόσταση, με την αντικειμενικότητα που χαρίζει ο χρόνος και η ύπαρξη πέρα από τα γήινα. Λέει η ίδια αρχίζοντας την εξιστόρηση της ζωής της: "...τώρα νιώθω πιο ελεύθερη από ποτέ. Ελεύθερη να τριγυρίσω τα εβδομήντα χρόνια της ζωής μου. Να πάω εμπρός και πίσω, να σταθώ σε γεγονότα-σταθμούς, κρίσιμες αποφάσεις που πήρα εγώ ή που έλαβαν άλλοι για μένα, να τα αντικρίσω όλα σφαιρικά και πεντακάθαρα. Να μεγεθύνω επίσης και να εξετάσω τις μικροσκοπικές λεπτομέρειες, να ξεχωρίσω τις πιο αδιόρατες αποχρώσεις, οι οποίες ίσως τελικά και να 'καναν τη διαφορά".

Η αφήγηση αρχίζει με τον παππού της Νίκης (από την πλευρά του πατέρα της), τον Ανέστη Αρμαόυ, από τα Μουδανιά της Μικρασίας. Λίγο πριν την καταστροφή μετακομίζει με την οικογένειά του στην Κωνσταντινούπολη, αλλά κατεστρραμμένος οικονομικά καταλήγει στην Αθήνα. Ένα από τα έξι παιδιά του είναι ο Αντώνης, πατέρας της Νίκης, χωρίς μόρφωση, αλλά ωραίος, έξυπνος, εργατικός, μελετηρός, εντάσσεται στο κομμουνιστικό κόμμα και σε πολύ νεαρή ηλικία εκλέγεται, πριν τη δικτατορία Μεταξά, βουλευτής του Κ.Κ..Ε. Ο συγγραφέας απλώνει την αφήγησή του καλύπτοντας, πάντα με συνοπτικότητα και γοργό ρυθμό, τις ζωές και των υπολοίπων μελών της οικογένειας, καθώς και της πλευράς της μητέρας της Νίκης, της Άννας. Το 1938 γεννιέται η Νίκη. Βρέφος ακόμα θα βρεθεί στην εξορία με τη μητέρα της, ενώ ο πατέρας της στη φυλακή.
Για μεγάλο διάστημα η Νίκη ζει  με τη γιαγιά Σεβαστή, μητέρα του πατέρα της, μια από τις πιο ωραίες μορφές του βιβλίου. Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος καταγράφονται όχι ως ιστορικά γεγονότα αλλά ως το πλαίσιο της ζωής των ηρώων. Πολυπρόσωπο έργο, θείοι και  θείες,  οι γάμοι τους, οι απώλειες στον πόλεμο, κατατρεγμοί, φυλακίσεις, εξορίες αλλά και δωσιλογισμός περνούν μέσα από την αφήγηση. Μέσα όμως σ' όλο αυτό το πλήθος των προσώπων και των γεγονότων ξεχωρίζει η ωραία μορφή του Αντώνη Αρμάου. Πιστός στην ιδεολογία του ακόμα κι όταν το κόμμα τον διαγράφει (ο συγγραφέας δεν επιμένει στους λόγους  της διαγραφής) θα βρεθεί κάποια στιγμή παγιδευμένος. Προς το τέλος του Εμφυλίου, διαγραμμένος από το κόμμα, κυνηγημένος από τις κρατικές δυνάμεις, μη έχοντας οδό διαφυγής, καταφεύγει με τη γυναίκα και την κόρη του, τη Νίκη, μεταμφιεσμένοι, με αλλαγμένα ονόματα, σε μια αυλή στη Νέα Σμύρνη, όπου ζουν πολλές άλλες οικογένειες. Άλλες ιστορίες προστίθενται στο βιβλίο, που φωτίζουν το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της εποχής. Θα μείνουν εκεί επτά χρόνια, με τη μικρή Νίκη να διδάσκεται "κατ' οίκον" από τον πατέρα της. Θα βγουν από την κρυψώνα τους το 1955, με τα πρώτα μέτρα επιείκειας για τους κομμουνιστές. Η Νίκη είναι πια μια ωραία, νεαρή γυναίκα. Ο έρωτας δεν αργεί να χτυπήσει την πόρτα της καρδιάς της. Κι εκεί μας την αφήνει ο συγγραφέας, όταν αποφασίζει να ακολουθήσει τον αγαπημένο της.
Είχα καιρό να διαβάσω ένα τόσο ωραίο βιβλίο ελληνικής λογοτεχνίας. Η ατμόσφαιρα της εποχής, δοσμένη με πειστικότητα και ρεαλισμό, οι ολοζώντανοι χαρακτήρες, συμπαθείς ακόμα και όσων οι πράξεις θα έπρεπε να τους καθιστούν αντιπαθητικούς, η αντικειμενικόττηα στις ιδεολογίες, το χιούμορ και η μόλις διαφαινόμενη ειρωνεία που διανθίζουν το βιβλίο είναι μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά που το καθιστούν ένα καταπληκτικό ανάγνωσμα. Τέτοιο επιτυχημένο συνδυασμό ιστορίας και μυθοπλασίας χωρίς να προδίδεται ούτε η μια ούτε η άλλη, δεν συναντάμε συχνά.
(ebook)