Το παλιό σχολείο

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! Γύρισα από το καθιερωμένο πασχαλινό προσκύνημα στην Ελλάδα (φέτος Βόλος-Σκιάθος-Πήλιο) με μια αγκαλιά βιβλία (δυο απ' αυτά δώρο φίλης αγαπητής) και, όπως ένας καλοφαγάς μπροστά σ' ένα κατάφορτο με λιχουδιές μπουφέ δεν ξέρει τι να πρωτοδιαλέξει, έτσι κι εγώ δεν ήξερα από πού να αρχίσω. Ο τίτλος όμως "Το παλιό σχολείο" (Old school, Πόλις, 2008, μετ. Παντελής Κοντογιάννης) ήταν πόλος έλξης ακατανίκητος. Συγγραφέας ο σύγχρονος Αμερικανός Tobias Wolff. Ένα βιβλίο για ένα αμερικανικό σχολείο του 1960, ο τύπος του οποίου δεν ξέρω αν ακόμα υπάρχει (Άραγε γι' αυτό ο τίτλος "Παλιό";). ένα σχολείο, όπου, παράλληλα με τους αθλητές, τους μουσικούς, τους θεατρίνους του, όλα δηλαδή τα εκκολαπτόμενα νέα ταλέντα, είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση και τους επίδοξους λογοτέχνες του. Η λογοτεχνία άλλωστε είχε μια ξεχωριστή θέση στα μαθήματα του σχολείου και ο νεαρός πρωτοπρόσωπος αφηγητής, πέρα από την αγάπη του γι' αυτήν, πέρα από τα διαβάσματά του, αγωνίζεται και ο ίδιος να γράψει. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βιβλίο είναι η διαδικασία του πώς γίνεται ένας συγγραφέας, αν και ο ίδιος θα ομολογήσει:"Καμιά ακριβής αναφορά δεν μπορεί να δοθεί για το πώς και το γιατί έγινες συγγραφέας, ούτε υπάρχει κάποια στιγμή για την οποία να μπορείς να πεις: Ναι, τότε έγινα συγγραφέας".

Στο αυστηρό, αριστοκρατικό αυτό σχολείο ο νεαρός πρωταγωνιστής, που ποτέ δεν μαθαίνουμε το όνομά του, φοιτά με υποτροφία, αποκρύβοντας από τους συμμαθητές του την ταπεινή του προέλευση και την εβραϊκή, από την πλευρά του πατέρα του, καταγωγή. Οι τύποι των συμμαθητών, των καθηγητών, οι χοροεσπερίδες με το γειτονικό σχολείο θηλέων έχουν θέση στην αφήγησή του, αλλά τον κεντρικό ρόλο κατέχει η λογοτεχνία και η συγγραφή. "Πολλοί απ' αυτούς (τους μαθητές) ήθελαν να γίνουν συγγραφείς. Ίσως νόμιζαν, όπως κι εγώ, ότι με το να γίνεις συγγραφέας, αποφεύγεις τα προβλήματα που έχουν να κάνουν με την κοινωνική τάξη και την καταγωγή."

Χαρακτηριστικό της έμφασης που δινόταν στη λογοτεχνία ήταν και η συνήθεια του σχολείου να καλεί τρεις φορές το χρόνο καταξιωμένους συγγραφείς να μιλήσουν στους μαθητές, ενώ παράλληλα έδινε την ευκαιρία σε ένα από τους μαθητές, που θα έγραφε το καλύτερο ποίημα, αν ο προσκεκλημένος ήταν ποιητής, ή πεζό, αν ήταν πεζογράφος, να έχει μια ιδιαίτερη συνάντηση με το λογοτέχνη.

Τη χρονιά της αφήγησης οι προσκεκλημένοι ήταν ο ποιητής Ρόμπερτ Φροστ, η πεζογράφος Έιν Ραντ (στις ελληνικές μεταφράσεις των έργων της την ξέρουμε ως Άιν Ραντ) και προπάντων ο πασίγνωστος και ίνδαλμα των μαθητών, ο μεγάλος Έρνεστ Χέμινγκουεϊ. Ο συγγραφέας-αφηγητής περιγράφοντας αυτές τις επισκέψεις παίρνει αφορμή για μια κριτική θεώρηση του έργου τους, αλλά και για γενικότερη θεώρηση της αμερικανική λογοτεχνίας. Παρουσιάζει τον Φροστ αντίθετο με τη μοντέρνα ποίηση, αλλά εκεί που απορρίπτει εντελώς, "κατατεμαχίζει", θα λέγαμε, είναι την Έιν Ραντ. Την παρουσιάζει σαν ένα εγωιστικό πλάσμα, που δεν αποδέχεται κανένα άλλο συγγραφέα εκτός από τον εαυτό της, που κηρύττει τον άκρατο ατομικισμό. Κι ενώ πριν από τη συνάντηση ο αφηγητής λάτρευε το έργο της "Νερομάνα" (στα ελληνικά μεταφράστηκε ως "Κοντά στον ουρανό", Ωκεανίδα, 1997), τώρα δεν θέλει πια να το ξαναδεί. (Περίεργο, δεν γίνεται καθόλου λόγος για το άλλο της μεταφρασμένο "Εμείς οι ζωντανοί" που το διάβασα πριν από χρόνια και μου άρεσε πολύ, καθώς βεβαίως και το "Κοντά στον ουρανό").

Όταν αναγγέλλεται η επίσκεψη του Χέμινγκουέϊ, όλο το σχολείο βρίσκεται σε αναβρασμό. Όλοι προσπαθούν να γράψουν κάτι κι ο νεαρός αφηγητής βάζει στόχο να γράψει το καλύτερο διήγημα. Όμως φτάνει το τελευταίο βράδυ χωρίς να έχει έμπνευση "κι εγώ ήμουν τόσο εξουθενωμένος, περιμένοντας με το χέρι απλωμένο να με ελεήσουν οι λέξεις", λέει. Τελικά θα γράψει το διήγημα, θα επιλεγεί από το μεγάλο συγγραφέα, αλλά ο νεαρός θα παραβεί ένα κώδικα τιμής και θα αποβληθεί για πάντα από το σχολείο.

Σε δυο σύντομα κεφάλαια στο τέλος, δίνεται η ζωή του ήρωα, που επιτυγχάνει ως συγγραφέας και καλείται με αυτή την ιδιότητα στο παλιό του σχολείο, πρόσκληση την οποία απορρίπτει για να την αποδεχτεί ταλικά, όταν συναντά ένα παλιό του καθηγητή. Εντύπωση και απορία προκαλεί το γεγονός ότι το βιβλίο δεν τελειώνει με τον αφηγητή, αλλά με την ιστορία του κοσμήτορα του σχολείου, που είχε φύγει ξαφνικά τότε που αποβλήθηκε ο αφηγητής.

Από την κριτική έχει γραφτεί ότι "Το παλιό σχολείο" είναι μια διασταύρωση του "Κύκλου των χαμένων ποιητών" και του "Φύλακα στη σίκαλη". Χωρίς αμφιβολία είναι ένα σημαντικό έργο, το οποίο όμως δεν μπορεί κάποιος να απολαύσει πλήρως, αν δεν ξέρει τους συγγραφείς για τους οποίους γίνεται λόγος, καθώς και τα συγκεκριμένα έργα τους.

Για το ίδιο βιβλίο:

http://www.tanea.gr//Article.aspx?d=20080503&nid=8378881&sn=&spid=1363

http://www.diavasame.gr/book.cfm?itemID=236