Ο ήχος της σιωπής

"Αυτοί πού έχουν την ακοή τους", είπε η Φράι, "όποτε μας συναντούν ρωτούν πάντα το ίδιο:"Σου λείπει η μουσική;", "Σου λείπει το τραγούδι των πουλιών;" Σαν να μην υπάρχει τίποτα χειρότερο απ' αυτό".

"Η μουσική και τα πουλιά έιναι σημαντικά γι' αυτούς που ακούν".

"Όταν είμαι στις κακές μου λέω:Πώς είναι δυνατό να μου λείπει κάτι που δεν γνωρίζω;"

Η Γκράνια δεν είχε προσπαθήσει ποτέ να εξηγήσει στη Φράι πως πίστευε ή φανταζόταν ότι πίστευε ότι η μουσική και το τραγούδι υπήρχαν παντού. Όχι μόνο στα σύννεφα αλλά και στο πέταγμα των πουλιών, στα φύλλα της βελανιδιάς που χτυπούσαν απαλά στο παράθυρο του κοιτώνα, στα πόδια των παιδιών καθώς έτρεχαν πάνω στο γρασίδι".

Όταν έφτασα στην τελευταία σελίδα (559η) του μυθιστορήματος της Καναδής συγγραφέως Φράνσες Ιτάνι (Λιβάνης, 2007), έκλεισα το βιβλίο μ' ένα αίσθημα ηρεμίας, απαλότητας και αθωότητας κι ας ήταν το μισό σχεδόν βιβλίο γεμάτο από πολεμικές σκηνές του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου. Όμως κι αυτές ακόμα οι σκηνές, οι θάνατοι, οι ακρωτηριασμοί, η φρίκη του πολέμου, δίνονται μ' ένα τρόπο που δεν ενοχλεί, με μια ήρεμη θλίψη για το αναπόφευκτο της συμφοράς.

Το κύριο όμως θέμα του βιβλίου δεν είναι ο πόλεμος, αν και καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του, τόσο από την πρώτη γραμμή του μετώπου στη Γαλλία και στο Βέλγιο, όσο και στα μετόπισθεν, στο πώς βιώνουν τον πόλεμο στον Καναδά. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η κωφότητα, κι έτσι είναι ο αγγλικός τίτλος (Deafening) που μεταφράστηκε στα ελληνικά (επί το εμπορικότερον υποθέτω) ως "Ο ήχος της σιωπής".

Αρχίζει το 1902 σε μια μικρή πόλη του Καναδά. Εκεί ζει η Γκράνια, ένα κωφό, λόγω οστρακιάς, κοριτσάκι, μαζί με τους γονείς, μια αδελφή και δυο αδελφούς. Στενά συνδεδεμένη μαζί της η γιαγιά, η νόνα, προσπαθεί να τη μάθει να διαβάζει τα χείλη αυτών που μιλούν και να μιλά και η ίδια, έστω κι αν δεν ακούει. Στα εννιά της χρόνια η Γκράνια μπαίνει σε ειδική σχολή κωφών για να πάρει πιο συστηματική μόρφωση. Εκεί διδάσκεται τόσο τη νοηματική όσο και την ομιλία. Αποφοιτώντας γίνεται νοσοκόμα και εργάζεται στο σχολικό νοσοκομείο. Τότε γνωρίζει ένα νέο, τον Τζιμ, που δεν είναι κωφός, αλλά την ερωτεύεται και παντρεύονται. Όμως η ευτυχία τους κράτησε πολύ λίγο. Κηρύσσεται ο πόλεμος και ο Τζιμ πρέπει να καταταγεί. Από κει και πέρα παρακολουθούμε τη χωριστή ζωή τους, τη ζωή του Τζιμ στον πόλεμο και τη ζωή της Γκράνια που τον περιμένει πίσω στην πατρίδα. Η αγάπη τους δεν σβήνει με το χωρισμό που κράτησε πάνω από τρία χρόνια. Την κρατάνε ζωντανή τα αραιά γράμματα και η σκέψη του ενός για τον άλλο.

Είναι ένα βιβλίο πολύ αργού ρυθμού, ίσως γιατί έτσι ήταν ο ρυθμός της ίδιας της ζωής τότε. Δεν έχει εντάσεις, ούτε κορυφώσεις, δεν είναι βιβλίο που θέλεις με αγωνία να δεις τι θα γίνει παρακάτω.

Ο φανομενικά αντιφατικός τίτλος αποδίδει με πειστικότητα το περιεχόμενο. Είναι ένα βιβλίο για την κωφότητα κι όμως είναι γεμάτο από ήχους όπως τους αντιλαμβάνονται ή τους φαντάζονται αυτοί που δεν τους γνώρισαν ποτέ. Η Ιτάνι έχει μια ευγένεια και μια λεπτότηα στη γραφή της. Στη μνήμη μου μένει μια σκηνή όπου η Γκράνια και ο Τζιμ (πριν εκείνος πάει στον πόλεμο) βρίσκονται σ' ένα πάρτι. Εκείνος κάποια στιγμή της δείχνει με νοηματική γλώσσα ότι θέλει να φύγουν, όχι απλώς για το σπίτι αλλά και...για το κρεβάτι. Κανένας άλλος δεν καταλαβαίνει βέβαια το νόημα της χειρονομίας του. Κι όμως εκείνη έγινε κατακόκκινη από ντροπή. Πόση απόσταση το λεπτό αυτό υπονοούμενο από την περιγραφή των σεξουαλικών σκηνών στη σύγχρονη λογοτεχνία...