Μαντάμ Νποβαρύ

Δυο φορές ως τώρα είχα αρχίσει να διαβάζω το περίφημο, κλασικό πια μυθιστόρημα του Γουσταύου Φλωμπέρ "Μαντάμ Μποβαρύ" και τις δυο φορές δεν μπόρεσα να προχωρήσω πέρα από τα πρώτα κεφάλαια. Με αφορμή μια σύγκριση της "Μαντάμ Μποβαρύ" με την "Άννα Καρένινα" (αγαπημένη μου λογοτεχνική ηρωίδα), δημοσιευμένη από τη Λητώ Σεϊζάνη στο Peοple &and Ideas, ξανάπιασα μια παλιά έκδοση που είχα (γράμματα, 1991, μετ. Κωνσταντίνος Θεοτόκης).

Ξεπερνώντας τα πρώτα κεφάλαια, από τη στιγμή που κεντρικό πρόσωπο, ενώ στην αρχή είναι ο γιατρός Κάρολος Μποβαρύ, γίνεται η Έμα Μποβαρύ, δεν μπορούσα πια να το αφήσω. Για να το απολαύσω όμως έπρεπε να μπορέσω να φύγω από την εποχή μου, να βυθιστώ στο 19ο αι., να μπω στον αργό ρυθμό της αφήγησης, που θα 'λεγε κανείς ότι συμβαδίζει με τον αργό ρυθμό του ταξιδιού με άμαξα.
Διερωτώμαι τι μπορώ να προσθέσω στις χιλιάδες σελίδες, στις πλείστες μελέτες και αναλύσεις που έχουν γραφτεί για το έργο αυτό. Δεν νομίζω ότι μπορώ να πω κάτι καινούριο. Απλώς να καταθέσω κάποιες σκέψεις που μου γεννήθηκαν καθώς το διάβαζα. Πραγματικά μένει έκπληκτος ο αναγνώστης, βρίσκοντας σ' ένα έργο γραμμένο το 1856 ανθρώπινους τύπους και καταστάσεις και προπάντων μια γυνακεία μορφή, που άνετα θα μπορούσαν να είναι, τηρουμένων των αναλογιών, σύγχρονοί μας.
Η Έμα Μοβαρύ, κόρη ενός μικροκτηματία στην επαρχία, μεγαλώνει σε μοναστήρι, όπου μαζί με τη θρησκευτικότητα και την καλή μόρφωση, ακούει από τις ηλικιωμένες μοναχές παλιές ρομαντικές ιστορίες. Αργότερα τα διαβάσματά της από γυναικεία περιοδικά και μυθιστορήματα της δημιουργούν πολύ διαφορετικές προσδοκίες απ' αυτές που βρίσκει στο πλάι του επαρχιακού γιατρού Κάρολου Μποβαρύ. Ερωτεύεται ένα νεαρό γραφιά, τον Λεόν, αλλά τελικά ο μεγάλος της έρωτας γίνεται ένας άλλος, ο Ροδόλφος Μπουλανζέ. Συναντιούνται κρυφά, άλλοτε στην εξοχή, άλλοτε πίσω από το σπίτι της όταν ο άντρας της έχει κοιμηθεί, άλλοτε τρέχει η ίδια χαράματα να τον βρει στο σπίτι του. Παρ' όλο ότι η Έμα έχει ήδη μια κόρη, ο έρωτάς της για το Ροδόλφο δεν σβήνει. Τον ικετεύει να φύγουν μακριά και να ζήσουν μαζί, παίρνοντας και την κορούλα της. Εκείνος υπόσχεται. Πόσο τυφλωμένες όμως πρέπει να είναι συχνά οι γυναίκες, ώστε να μην καταλαβαίνουν τους δισταγμούς, τις αμφιταλαντεύσεις, την απροθυμία του άντρα, την ετοιμότητά του να τις εγκαταλείψει!. Ενώ εκείνη κάνει όλες τις σχετικές ετοιμασίες της φυγής, εκείνος της στέλλει το γράμμα του αποχωρισμού. Η σωματική αρρώστια στην οποία περιπίπτει είναι αποτέλεσμα του ψυχολογικού σοκ που έχει υποστεί. Ο άντρας της δεν έχει υποπτευθεί τίποτα, δεν θα υποπτευθεί ούτε αργότερα, όταν εκείνη θα δημιουργήσει ένα καινούριο δεσμό με το πρώτο της φλερτ, τον Λεόν, ενώ ένα σωρό σημάδια προδίδουν την απιστία της. Αντίθετα, το τργικό της τέλος θα βυθίσει τον συμπαθή γιατρό σε μια απελπισία που σύντομα θα τον οδηγήσει στο θάνατο.
Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει κατά πόσο η "Μαντάμ Μποβαρύ" είναι ρεαλιστικό ή ρομαντικό έργο. Πιστεύω πως είναι συνδυασμός των δύο. Η λεπτομερής απεικόνιση και περιγραφή χώρων, εκδηλώσεων, προσώπων κ.λπ. είναι ασφαλώς στοιχεία ρεαλισμού. Όμως η εξιδανίκευση του έρωτα, η αναζήτηση του ιδανικού έξω και πέρα από την πεζή καθημερινότητα, καθιστούν την Έμα Μποβαρύ μια ρομαντική ηρωίδα. Είναι αξιοθαύμαστη η ικανότητα του Φλωμπέρ στην απόδοση λεπτών, ψυχολογικών παρατηρήσεων: "Ήταν ερωτευμένη με τον Λεόν και ζητούσε τη μοναξιά για να μπορεί με περισσότερη ησυχία να απολαμβάνει την εικόνα του. Η θέα του τάραζε την ηδονή αυτής της μελέτης. Η Έμα αισθανόταν χτυποκάρδι, όταν άκουγε τα βήματά του. Κατόπι με την παρουσία του η συγκίνηση έπεφτε και δεν της άφηνε έπειτα παρά μια άπειρη κατάπληξη που τέλειωνε σε λύπη".
Μια ολόκληρη εποχή αναπαριστάται μέσα από το συγκλονιστικό αυτό μυθιστόρημα που δεν χάνει την επικαιρότητά του ενάμισυ αιώνα μετά τη συγγραφή του. Η ηρωίδα του ασφυκτιά μέσα στα στενά επαρχιακά πλαίσια, προκαλεί τους γύρω της όχι μόνο με την απιστία της αλλά και με τη συμπεριφορά της γενικά: "Έκαμε μάλιστα την απρέπεια να περπατήσει με τον κύριο Ροδόλφο, έχονταςς ένα τσιγάρο στο στόμα, έτσι, για να περιφρονήσει τον κόσμο".
Η θρησκεία, που εκπροσωπεί ο ιερέας, συγκρούεται με το ορθολογιστικό πνεύμα που εκπροσωπεί ο φαρμακοποιός. Πώς να μην είναι επίκαιρο ένα μυθιστόρημα, όταν τέτοιες συγκρούσεις παρατηρούντια ακόμα στην εποχή μας;
Ο Φλωμπέρ για το μυθιστόρημά του αυτό κατηγορήθηκε για προσβολή των ηθών και της θρησκείας. Στο δικαστήριο αθωώθηκε. Η ηρωίδα του, η Έμα Μποβαρύ, θα πορεύεται για πάντα πλάι σε τόσες άλλες τραγικές λογοτεχνικές ηρωίδες, από τη Μήδεια ως τη Διδώ,  την Άννα Καρένινα και τόσες άλλες...