Το Τέρας της Πετρούπολης

"Τρία σε ένα" θα μπορούσε να ονομαστεί το εξαιρετικό αυτό βιβλίο, ένα χορταστικό ανάγνωσμα 550 σελίδων, που είναι βέβαιο ότι θα γοητεύσει τους λάτρεις των ιστορικών μυθιστορημάτων. Τρεις διαφορετικές εποχές, τρία διαφορετικά ζευγάρια κεντρικών προσώπων, που η Ουκρανή συγγραφέας Εκατερίνα Γκραφ (γεν. 1956) κατορθώνει να συνδέσει στο συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα, "Το Τέρας της Πετρούπολης" (Γκοβόστη, 2009, μετ. Αντώνης Ξανθόπουλος), τίτλος που νομίζω δεν είναι τόσο ελκυστικός, ούτε αντιπροσωπευτικός του περιεχομένου.

Ο επονομαζόμενος "Τέρας της Πετρούπολης", το πρόσωπο που συνδέει τα τρία μέρη του βιβλίου, είναι ο 46χρονος Αρκάντυ Στάσωφ, καθηγητής στη Σχολή Ρωσικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, που "δικαιολογούσε το προσωνύμιό του όχι μόνο γιατί ήταν ασταθής και, μάλιστα, δόλιος με τις ερωμένες του, αλλά και γιατί εξέφραζε μπροστά σε πολυπληθή ακροατήρια τερατώδεις σκέψεις". Μια τυχαία συνάντηση με τη νεαρή φοιτήτρια Τατιάνα Αμπρικόσοβα, φτωχή, μαζεμένη, καθόλου όμορφη, εμπνέει στον Αρκάντυ ένα τέτοιο έρωτα, που τον κάνει να απαρνηθεί όλη την προηγούμενη ζωή του και να ετοιμάζεται να την παντρευτεί. Με την ιστορία των φανταστικών αυτών προσώπων αρχίζει και τελειώνει το βιβλίο, αφού στο μεταξύ κατά διαστήματα επανέρχονται στην αφήγηση, με την όμορφη σχέση τους, με τις συναντήσεις τους, με σκέψεις πότε του ενός και πότε του άλλου, καθώς και με τις διαλέξεις του Αρκάντυ που παρεμβάλλονται.

Μια εκτενέστατη (100 σελίδες) διάλεξη-σεμινάριο του καθηγητή προς τους φοιτητές του αφορά τον Λεβ Νικολάγιεβιτς Τολστόι, που εμείς ξέρουμε ως Λέων Τολστόι. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν ένα εκτενές, αυτοτελές δοκίμιο για τη ζωή και το έργο του μεγάλου συγγραφέα. Παρ' όλο που παρουσιάζεται σαν σεμινάριο του καθηγητή Αρκάντυ, βρίσκω ότι συνδέεται με το υπόλοιπο μυθιστόρημα πολύ χαλαρά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ίσα-ίσα, στηριγμένο στα ημερολόγια, στις επιστολές και στο έργο του Τολστόι, μας δίνει μια εικόνα διαφορετική από τη σχεδόν αγιοποιημένη μορφή που ξέρουμε. Φτάνει μάλιστα στο σημείο ο Αρκάντυ να διατυπώσει την άποψη ότι τα δυο σπουδαιότερα έργα του Τολστόι, το "Πόλεμος και ειρήνη" και "Άννα Καρένινα", δεν ανήκουν ή τουλάχιστον δεν ανήκουν εξ ολοκλήρου σ' αυτόν!

Όμως, κατά τη γνώμη μου, το πιο ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου είναι αυτό που αφορά τη ζωή της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β΄ και τη σχέση της με τον Ποτέμκιν. Ο 18ος αιώνας ζωντανεύει με μοναδικό τρόπο. Οι ήρωες του έργου δεν είναι πια απόμακρα ιστορικά πρόσωπα, δεν είναι εικόνες στα βιβλία της Ιστορίας. Γίνονται ολοζώντανοι χαρακτήρες, σύγχρονοί μας θα έλεγε κανείς. Ο θαυμασμός και η αγάπη της Γκραφ για την Αικατερίνη και τον Ποτέμκιν μεταδίδεται και σε μας. Γράφει: "Η Αικατερίνη βασίλεψε "Πασών των Ρωσιών" για τριαντατέσσερα ολόκληρα χρόνια, διοικώντας με επιτυχία το τεράστιο αυτό κράτος, βγαίνοντας νικήτρια σ' όλους τους πολέμους, τις δολοπλοκίες, τις ίντριγκες, τις εξεγέρσεις του λαού, χαλιναγωγώντας ένα πλήθος ξένων διπλωματών, που κάθε άλλο παρά ανόητοι ήταν, αλληλογραφώντας με τη μισή Ευρώπη, αντιμετωπίζοντας την πανούκλα και την εξέγερση της Μόσχας, χτίζοντας πόλεις και λαμπρά ανάκτορα, συλλέγοντας  ολόκληρα μουσεία από έργα τέχνης".

Μα και ο Ποτέμκιν δεν ήταν λιγότερο ικανός. Νικητής στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους, οργάνωσε την απελευθερωμένη Ταυρίδα, ίδρυσε πόλεις, ανάμεσά τους την Οδησσό και τη Σεβαστούπολη, οργάνωσε το Ρωσικό στόλο (που ως σήμερα σταθμεύει εκεί), ονειρευόταν να ελευθερώσει την Κωνσταντινούπολη.

Αυτές οι δυο ισχυρές προσωπικότητες ερωτεύτηκαν με πάθος η μια την άλλη, αν και εκείνος ήταν δέκα χρόνια μικρότερός της. "Στην αρχή του ρομάντζου τους δεν αρκούσαν στην Αικατερίνη και τον Ποτέμκιν ούτε η μέρα ούτε η νύχτα. Όταν κάθε πρωί χώριζαν, άρχιζαν αμέσως να ανταλλάσσουν τα περίφημα ραβασάκια". Πλήθος από αυτά τα ραβασάκια παρατίθενται στο βιβλίο. Μα η Αικατερίνη δεν είχε μόνο τον Ποτέμκιν. Πριν και μετά από αυτόν, σ' όλη τη ζωή της είχε 22 ευνοούμενους-εραστές, όλους νεότερους απ' αυτήν! "Η Αικατερίνη προπορευόταν της εποχής της και έκανε πάνω απ' όλα μια καθαρά αντρική δουλειά. Κυβερνούσε μια Αυτοκρατορία! Αφού λοιπόν έπρεπε να ήταν έτσι, γιατί να μην ήταν όπως οι άντρες και σε άλλα θέματα; Ένας άνδρας που είναι επιφορτισμένος με την εξουσία, πάντα είχε και έχει και σήμερα, ερωμένες-τις πιο όμορφες και ποθητές γυναίκες. Είναι λοιπόν επιτρεπτό για εκείνους και όχι για εμάς τις γυναίκες;", γράφει η συγγραφέας δικαιολογώντας την.

Η συγγραφέας με δεξιοτεχνία βρίσκει τρόπο να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν. Τη Ρωσία του 18ου αιώνα με την κομμουνιστική και τη σημερινή Ρωσία. Η πολυτέλεια της Αυλής, οι διασκεδάσεις, οι πόλεμοι, τα ανάκτορα, τα ιστορικά πρόσωπα, σκέψεις για τον κομμουνισμό, για την εκκλησία, για τον έρωτα, συνθέτουν αυτό το εξαιρετικό μυθιστόρημα.

Δεν θα 'θελα να προδώσω το τέλος του βιβλίου που κλείνει με τις τύχες των λογοτεχνικών ηρώων. Προτιμώ να παραθέσω μια ακόμη χαρακτηριστική σκέψη της συγγραφέως: "Η διακυβέρνηση της Αικατερίνης δεν μπορεί να θεωρηθεί τέλεια, ούτε από την πλευρά της ηθικής ούτε από την πλευρά της δικαιοσύνης. Από την άλλη όμως ποιανού η διακυβέρνηση, περιλαμβανομένων των σύγχρονών μας προέδρων και πρωθυπουργών, θα μπορούσε να ονομαστεί τέλεια; Δεν υπάρχουν ούτε ιδεώδη βασίλεια ούτε ιδεώδεις κυβερνήσεις."