Απόψε δεν έχουμε φίλους

Βρίσκω το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου "Απόψε δεν έχουμε φίλους" (Μεταίχμιο 2010) σαφώς ανώτερο από το προηγούμενό της "Ο μωβ μαέστρος" αν και δεν συμμερίζομαι τον ενθουσιασμό του γνωστού κριτικού των "Νέων" Κούρτοβικ.

Είναι ένα μυθιστόρημα που κινείται ανάμεσα στο ιστορικό και το campus novel. Μεταξύ ενός προλογικού και ενός επιλογικού κεφαλαίου που τοποθετούνται χρονικά στο 2008 και τις σχετικές στο τέλος αυτού του χρόνου διαδηλώσεις και καταστροφές, περιλαμβάνονται επτά κεφάλαια που καλύπτουν την περίοδο 1944-1989, όχι όμως με ευθεία χρονολογική σειρά. Πιο συγκεκριμένα, τα κεφάλαια (στα οποία ως μότο χρησιμοποιούνται στίχοι από το γνωστό τραγούδι "Των εχθρών τα φουσάτα περάσαν", ειρωνικά φαντάζομαι) ακολουθούν την εξής σειρά: 1981, 1934-1943, 1985, 1941-1944, 1985-1989, 1944, 1944-1969. Αυτό το συνεχές πήγαινε-έλα δυσχεραίνει τον αναγνώστη, καθώς είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί τους ήρωες της Νικολαΐδου πηγαινοερχόμενος σε ποικίλες εποχές.

Κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Σιουκιούρογλου, νεαρός φοιτητής, που υποβάλλει ως θέμα της διατριβής που θέλει να εκπονήσει, τη δράση των δωσίλογων τον καιρό της Κατοχής, στηριζόμενος όχι μόνο σε πηγές, αλλά και σε ζωντανές μαρτυρίες. Ως επιβλέποντα καθηγητή έχει τον Αστερίου, ένα αυστηρό και δύστροπο χαρακτήρα. "Είχε τη φήμη του δύσκολου, φήμη που ταίριαζε με την ειρωνεία του στο μάθημα και τη τσεκουράτη βαθμολογία του, που έφερνε τους φοιτητές σε απόγνωση".

Πολλοί άλλοι τύποι εμπλέκονται στο μυθιστόρημα. Ο ηλικιωμένος καθηγητής Εξάγγελος, φανατικός  από ιδεολογία εθνικοσοσιαλιστής, ο μαυραγορίτης Σκίρπας, ο ωραίος τύπος της αμόρφωτης αλλά προικισμένης με τη λαΐκή σοφία γιαγιάς Νίνας που μεγαλώνει τον ορφανό Σιουκιούρογλου, ο Στράτος, πρότυπο του συνδικαλιστή φοιτητή, η Φανή, κόρη του Ντόκου, ενός φοιτητή που αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να βολευτεί σε μια δημόσια υπηρεσία και άλλοι. Η διατριβή του Σιουκιούρογλου βαθμολογείται με "καλώς", πράγμα που τον εμποδίζει να σταδιοδρομήσει ως ακαδημαΐκός και καταλήγει καθηγητής σε φροντιστήριο. Η Φανή εγκαταλείπει κι αυτή τις σπουδές της και γίνεται τραγουδίστρια.

Η συγγραφέας έδωσε με επιτυχία το κλίμα της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη. Δωσίλογοι, άλλοι από ιδεολογία και άλλοι από συμφέρον, μαυραγορίτες, Εβραίοι, η οργάνωση "Ζωή" και τα κατηχητικά, οι νέοι με τα όνειρα και τη διάψευσή τους, οι πανεπιστημιακές ίντρικες, παρελαύνουν μέσα από το μυθιστόρημα. Δεν λείπει όμως και η ατμόσφαιρα της δεκαετίας του '80 με τις ελπίδες που δημιουργούσε η καινούρια εποχή. Ελπίδες που φαίνεται να διαψεύδονται μέσα από τη ματαίωση που βιώνουν οι πιο "θετικοί" χαρακτήρες. Με αποκορύφωμα τις λεηλασίες, την καταστροφή, το κάψιμο των βιβλίων και την κραυγή (του Σιουκιούρογλου;) "Απόψε δεν έχουμε φίλους".