Πώς είναι δυνατό ένα μυθιστόρημα να συγκεντρώνει όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς και άλλους ακόμη; Κι όμως τέτοιο βρήκα το ογκώδες (830 σελίδες) μυθιστόρημα του Βέλγου Πάουλ Βεράχεν "Omega minor" (Πόλις, 2011, μετ. Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά). Αξιοθαύμαστος και ο συγγραφέας και η μεταφράστρια και ο εκδοτικός οίκος.
Θα προσπαθήσω να δώσω μια ιδέα μόνο του έργου αυτού, γιατί είναι αδύνατο οποιαδήποτε κριτική ή παρουσίαση να το αποδώσει χωρίς να το αδικήσει. Ομολογώ ότι στις πρώτες σελίδες ήθελα να το εγκαταλείψω, δεν είναι και ο πιο ενδιαφέρων τρόπος αυτός με τον οποίο αρχίζει. Όμως πεισματικά προχώρησα θέλοντας να του δώσω μια ευκαιρία. Και από κει και πέρα δεν μπορούσα να το αφήσω.
Δυο είναι οι βασικοί μυθιστορηματικοί ήρωες που τους βρίσκουμε να συναντώνται στο Βερολίνο το 1995. Ένας νέος Βέλγος φυσικός, ο Πάουλ Άντερμανς επεμβαίνει όταν μερικοί σκίνχετς (νεοναζί) επιτίθενται σε κάποιο ξένο με αποτέλεσμα ο Πάουλ να βρεθεί στο νοσοκομείο, όπου και γνωρίζει τον ηλικιωμένο Εβραίο Ντε Χέιρ, που βρισκόταν εκεί μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας. Ο Ντε Χέιρ ζητά από τον Πάουλ να καταγράψει τη ζωή του, την οποία και αφηγείται. Ο Ντε Χέιρ είχε ζήσει έντονα όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, την άνοδο του ναζισμού, τον πόλεμο, τους διωγμούς των Εβραίων, το Άουσβιτς, την ήττα της Γερμανίας, τη δημιουργία των δύο Γερμανιών, την ανέγερση του τείχους, το γκρέμισμά του.
Η αφήγηση του ντε Χέιρ διακόπτεται από πλήθος άλλα γεγονότα που άλλοτε οδηγούν στο παρελθόν και άλλοτε διαδραματίζονται στο παρόν. Εκτενώς αναφέρεται ο Βεράχεν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, όταν δεκάδες επιστήμονες κλεισμένοι στο Λος Άλαμος μυστικά αγωνίζονταν για την κατασκευή της. Ωραία η ατμόσφαιρα των πειραμάτων και οι χαρακτηρισμοί των φυσικών, "...αυτοί οι πιο αγνοί όλων των επιστημόνων, αυτοί οι χοντρέμποροι μοντέλων και εξισώσεων, αυτοί οι έμποροι υποθετικών φιλοσοφιών, αυτoί οι δεξιοτέχνες σε βεβαιότητες που εξ ορισμού είναι αβέβαιες..."
Δυσνόητες, για μένα τουλάχιστον, πολλές από τις επιστημονικές ορολογίες από τις οποίες προκύπτει και ο τίτλος: Omega minor, δηλ. ω μικρό, το τελευταίο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Διάβασα και ξαναδιάβασα τα σημεία όπου γίνεται αναφορά στο ω, αλλά πάλι δυσκολεύομαι να το κατανοήσω πλήρως. "Αυτή η παράμετρος λέγεται Ω-η γνωστή αλλιώς κοσμολογική σταθερά. Ο Αϊνστάιν την πρωτοπαρουσίασε αλλά αργότερα την απέρριψε ως τη μεγαλύτερη ανοησία που είχε προφέρει ποτέ. Έκανε λάθος: Η παράμετρος Ω υπάρχει, και αυτή η παράμετρος είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που υπάρχει. Η παράμετρος Ω καθορίζει τι θα συμβεί στο σύμπαν, τι θα συμβεί σ' εμάς".
Το παρελθόν εκείνο συνδέεται με το παρόν λόγω ενός επιστήμονα, του Γκόλντφαρμπ, που συμμετείχε τότε στην κατασκευή της βόμβας και τώρα, με τη βοήθεια μιας νεαρής φυσικού, της Ντονατέλλα, την οποία ο Άντερμανς συναντά και με την οποία σχετίζεται, καταπιάνεται με νέα πειράματα που αφορούν το μέλλον του σύμπαντος και που θα δώσουν ένα απρόσμενο τέλος στο βιβλίο.
Όμως παράλληλα η ιστορία του Ντε Χέιρ συνεχίζεται. Καταδιωκόμενος, εντάχθηκε σε μια αντιστασιακή οργάνωση, έγινε βοηθός ταχυδακτυλουργού, συνελήφθη, οδηγήθηκε στο Άουσβιτς, επέζησε, ελευθερώθηκε. Αλλά μια μεγάλη ανατροπή σχετικά με τη ζωή και την προσωπικότητα του σκοτεινού αυτού προσώπου περιμένει τον αναγνώστη.
Τα φανταστικά, μυθιστορηματικά πρόσωπα πλαισιώνουν πλήθος ιστορικά. Ο ίδιος ο Χίτλερ πρώτα-πρώτα. Η σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, η περιγραφή των τελευταίων του στιγμών μέσα στο καταφύγιο είναι συναρπαστική και σαφής η προσπάθεια του συγγραφέα να ερμηνεύσει την επιρροή του. "Τι είδαν τα εκατομμύρια που τον υποστήριξαν; Έναν μετεωρίτη που εμφανίστηκε στον ουρανό από το πουθενά μπροστά στα έκπληκτα μάτια τους. Ήταν η εκπλήρωση μιας μυστηριώδους επιθυμίας. Ένα θαύμα θείας φώτισης και πίστης σε έναν κόσμο γεμάτο σκεπτικισμό και απελπισία. Ήταν λες και όλος ο κόσμος περίμενε έναν Σωτήρα που θα τους έσωζε από τον διεφθαρμένο, δυστυχισμένο ντουνιά και τα ντέρτια του". Ο στενός συνεργάτης του Χίτλερ, ο Χίμλερ, ο γιατρός Μέγκελε και τα ανατριχιαστικά πειράματά του, ο Σπέερ, πρωτεργάτης του κτισίματος του τείχους, ο Έριχ Χόνεκερ είναι μερικά μόνο από τα πρόσωπα που ζωντανεύουν στο βιβλίο του Βεράχεν.
Το σεξ κατέχει επίσης κυρίαρχη θέση. Όμως και γι' αυτό υπάρχει εξήγηση. "Ίσως εξηγείται αν λάβεις υπόψη τις υπόλοιπες σωματικές ανάγκες. Το σώμα αντιμετωπίζει ένα σωρό απογοητεύσεις. Θέλεις να φας, αλλά δεν υπάρχει αρκετό φαγητό, θέλεις να κοιμηθείς, αλλά ακόμα και τις σπάνιες νύχτες χωρίς βομβαρδισμούς δεν κοιμάσαι αρκετά βαθιά, από τον φόβο και τον θόρυβο που κάνουν οι αρουραίοι. Θέλεις να ξαπλώσεις στην αγκαλιά του αγαπημένου ή της αγαπημένης σου, αλλά δεν υπάρχει χρόνος για πραγματική αγάπη, μόνο για μια παρωδία αγάπης, εκφρασμένη με πράξεις χυδαίες. Όλα αυτά τα ερωτικά παιγνίδια εκφράζουν απλά την ανάγκη για ένα καταφύγιο".
Ο Βεράχεν ξεπερνά πολύ τα όρια της απλής αφήγησης. Το βιβλίο του βρίθει λογοτεχνικών αναφορών, σκέψεων και προβληματισμών. Για το Άουσβιτς, την Αμερική και τους Αμερικανούς, το Βερολίνο, τον Χίτλερ, την ατομικότητα σε σχέση με την Ιστορία, την επιστήμη, τις ενοχές των Γερμανών, την ελευθερία βουλήσεως. Σελίδες και παράγραφοι που τις υπογραμμίζεις, που θέλεις να επανέλθεις, να τις συζητήσεις με τον εαυτό σου ή με άλλους.
Με πολλή δυσκολία επιλέγω κάποια αποσπάσματα.
-Το Βερολίνο είναι μια πυρά. Το Βερολίνο είναι μια υπερβολική δόση Ιστορίας. Το Βερολίνο είναι ένα παλίμψηστο. Είναι μια πόλη που γνωρίζει καλά το θάνατο του Θ*ού.
-Τι θα πει ο κόσμος μετά τον πόλεμο; Δεν ήμασσταν εμείς αυτοί οι σκοτεινοί Σπαρτιάτες, ήταν άλλοι που μεταμφιέςστηκαν για να μας μοιάσουν; Ή θα πει:δεν το ξέραμε; Μας παραπλάνησαν; Ποντίκια ήμασταν και ακολουθήσαμε απλά τον αυλητή; Ακολουθήσαμε τον αρχηγό, αυτό ήταν το μόνο μας έγκλημα, και μαζικά ριχτήκαμε, χαρούμενοι και πρόθυμοι, πλην εντελώς αθώοι, από τον τελευταίο βράχο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Πιστεύω ότι κανείς δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ μιας πράξης που επετράπη και μιας επιτρεπτής πράξης.
-Η Ιστορία-και αυτή είναι η μόνη αλήθεια σ' ότι αφορά την Ιστορία- η Ιστορία είναι το ψέμα που λέει το παρόν για να δώσει νόημα στο παρελθόν.
Δυσνόητες, για μένα τουλάχιστον, πολλές από τις επιστημονικές ορολογίες από τις οποίες προκύπτει και ο τίτλος: Omega minor, δηλ. ω μικρό, το τελευταίο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Διάβασα και ξαναδιάβασα τα σημεία όπου γίνεται αναφορά στο ω, αλλά πάλι δυσκολεύομαι να το κατανοήσω πλήρως. "Αυτή η παράμετρος λέγεται Ω-η γνωστή αλλιώς κοσμολογική σταθερά. Ο Αϊνστάιν την πρωτοπαρουσίασε αλλά αργότερα την απέρριψε ως τη μεγαλύτερη ανοησία που είχε προφέρει ποτέ. Έκανε λάθος: Η παράμετρος Ω υπάρχει, και αυτή η παράμετρος είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που υπάρχει. Η παράμετρος Ω καθορίζει τι θα συμβεί στο σύμπαν, τι θα συμβεί σ' εμάς".
Το παρελθόν εκείνο συνδέεται με το παρόν λόγω ενός επιστήμονα, του Γκόλντφαρμπ, που συμμετείχε τότε στην κατασκευή της βόμβας και τώρα, με τη βοήθεια μιας νεαρής φυσικού, της Ντονατέλλα, την οποία ο Άντερμανς συναντά και με την οποία σχετίζεται, καταπιάνεται με νέα πειράματα που αφορούν το μέλλον του σύμπαντος και που θα δώσουν ένα απρόσμενο τέλος στο βιβλίο.
Όμως παράλληλα η ιστορία του Ντε Χέιρ συνεχίζεται. Καταδιωκόμενος, εντάχθηκε σε μια αντιστασιακή οργάνωση, έγινε βοηθός ταχυδακτυλουργού, συνελήφθη, οδηγήθηκε στο Άουσβιτς, επέζησε, ελευθερώθηκε. Αλλά μια μεγάλη ανατροπή σχετικά με τη ζωή και την προσωπικότητα του σκοτεινού αυτού προσώπου περιμένει τον αναγνώστη.
Τα φανταστικά, μυθιστορηματικά πρόσωπα πλαισιώνουν πλήθος ιστορικά. Ο ίδιος ο Χίτλερ πρώτα-πρώτα. Η σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, η περιγραφή των τελευταίων του στιγμών μέσα στο καταφύγιο είναι συναρπαστική και σαφής η προσπάθεια του συγγραφέα να ερμηνεύσει την επιρροή του. "Τι είδαν τα εκατομμύρια που τον υποστήριξαν; Έναν μετεωρίτη που εμφανίστηκε στον ουρανό από το πουθενά μπροστά στα έκπληκτα μάτια τους. Ήταν η εκπλήρωση μιας μυστηριώδους επιθυμίας. Ένα θαύμα θείας φώτισης και πίστης σε έναν κόσμο γεμάτο σκεπτικισμό και απελπισία. Ήταν λες και όλος ο κόσμος περίμενε έναν Σωτήρα που θα τους έσωζε από τον διεφθαρμένο, δυστυχισμένο ντουνιά και τα ντέρτια του". Ο στενός συνεργάτης του Χίτλερ, ο Χίμλερ, ο γιατρός Μέγκελε και τα ανατριχιαστικά πειράματά του, ο Σπέερ, πρωτεργάτης του κτισίματος του τείχους, ο Έριχ Χόνεκερ είναι μερικά μόνο από τα πρόσωπα που ζωντανεύουν στο βιβλίο του Βεράχεν.
Το σεξ κατέχει επίσης κυρίαρχη θέση. Όμως και γι' αυτό υπάρχει εξήγηση. "Ίσως εξηγείται αν λάβεις υπόψη τις υπόλοιπες σωματικές ανάγκες. Το σώμα αντιμετωπίζει ένα σωρό απογοητεύσεις. Θέλεις να φας, αλλά δεν υπάρχει αρκετό φαγητό, θέλεις να κοιμηθείς, αλλά ακόμα και τις σπάνιες νύχτες χωρίς βομβαρδισμούς δεν κοιμάσαι αρκετά βαθιά, από τον φόβο και τον θόρυβο που κάνουν οι αρουραίοι. Θέλεις να ξαπλώσεις στην αγκαλιά του αγαπημένου ή της αγαπημένης σου, αλλά δεν υπάρχει χρόνος για πραγματική αγάπη, μόνο για μια παρωδία αγάπης, εκφρασμένη με πράξεις χυδαίες. Όλα αυτά τα ερωτικά παιγνίδια εκφράζουν απλά την ανάγκη για ένα καταφύγιο".
Ο Βεράχεν ξεπερνά πολύ τα όρια της απλής αφήγησης. Το βιβλίο του βρίθει λογοτεχνικών αναφορών, σκέψεων και προβληματισμών. Για το Άουσβιτς, την Αμερική και τους Αμερικανούς, το Βερολίνο, τον Χίτλερ, την ατομικότητα σε σχέση με την Ιστορία, την επιστήμη, τις ενοχές των Γερμανών, την ελευθερία βουλήσεως. Σελίδες και παράγραφοι που τις υπογραμμίζεις, που θέλεις να επανέλθεις, να τις συζητήσεις με τον εαυτό σου ή με άλλους.
Με πολλή δυσκολία επιλέγω κάποια αποσπάσματα.
-Το Βερολίνο είναι μια πυρά. Το Βερολίνο είναι μια υπερβολική δόση Ιστορίας. Το Βερολίνο είναι ένα παλίμψηστο. Είναι μια πόλη που γνωρίζει καλά το θάνατο του Θ*ού.
-Τι θα πει ο κόσμος μετά τον πόλεμο; Δεν ήμασσταν εμείς αυτοί οι σκοτεινοί Σπαρτιάτες, ήταν άλλοι που μεταμφιέςστηκαν για να μας μοιάσουν; Ή θα πει:δεν το ξέραμε; Μας παραπλάνησαν; Ποντίκια ήμασταν και ακολουθήσαμε απλά τον αυλητή; Ακολουθήσαμε τον αρχηγό, αυτό ήταν το μόνο μας έγκλημα, και μαζικά ριχτήκαμε, χαρούμενοι και πρόθυμοι, πλην εντελώς αθώοι, από τον τελευταίο βράχο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Πιστεύω ότι κανείς δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ μιας πράξης που επετράπη και μιας επιτρεπτής πράξης.
-Η Ιστορία-και αυτή είναι η μόνη αλήθεια σ' ότι αφορά την Ιστορία- η Ιστορία είναι το ψέμα που λέει το παρόν για να δώσει νόημα στο παρελθόν.
Ενδιαφέρον βιβλίο, σύμφωνα με όσα αναφέρεις. Δεν ξέρω αν μπορεί να χαρακτησιστεί "αριστούργημα", αλλά θα πρέπει να το διαβάσω για να δω αν θα μου αρέσει ή όχι.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ θα ήθελα να ακούσω και άλλες γνώμες. Διάβασα βέβαια κάποιες κριτικές σε εφημερίδες (στα Νέα κυρίως) αλλά αυτές κατά τη γνώμη μου δεν μετρούν. Περιμένω να δω πόσοι απλοί αναγνώστες θα...αντέξουν να το διαβάσουν.
ΑπάντησηΔιαγραφήAναγνωστρια και...συνοδοιπορε μου αγαπημένη πόσο χαίρομαι που συναντιομαστε ξανα στον προβληματισμό γι αυτό το αντιφατικό βιβλίο!! Εγώ το ξεκινάω τώρα βλέποντας μετά λύπης μου πως είναι εξαντλημένο.Αν / μόλις το ολοκληρώσω θα χαρωπά το συζητησουμε
ΑπάντησηΔιαγραφή