Ο θάνατος του Σωκράτη

Όσες φορές και να διαβάσω τις υπέροχες εκείνες σελίδες του "Φαίδωνα", όπου ο Σωκράτης, την ημέρα που πρόκειται να πιει το κώνειο, συζητά με τους φίλους και μαθητές του για τον θάνατο και την αθανασία της ψυχής και προπάντων, όταν διαβάζω την άκρως συγκινητική σκηνή των τελευταίων του στιγμών και του θανάτου του, έτσι όπως ο Πλάτωνας μας τις περιγράφει, αισθάνομαι πάντα την ίδια βαθιά συγκίνηση αλλά και γαλήνη. Κάτι από την ηρεμία και αταραξία του Σωκράτη σαν να μου μεταγγίζεται και ο θάνατος παίρνει μια πιο ήπια μορφή.

Έτσι, δεν ήταν δυνατό να παραβλέψω ένα βιβλίο με τίτλο "Ο θάνατος του Σωκράτη" (Πατάκης 2011, μετ. Δημήτρης Φιλιππουπολίτης και Νεφέλη Χατζηδιάκου). Συγγραφέας η Αμερικανίδα Emily Wilson, καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.

"Γιατί να νοιαζόμαστε ακόμα για κάποιον που έκανε στη ζωή του ελάχιστα πράγματα πέρα από το να μιλάει και να πιει δηλητήριο σε μια φυλακή στην Αθήνα το 399 π.Χ .-σχεδόν πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια¨;", αναρωτιέται η συγγραφέας. Για να σημειώσει πιο κάτω: "Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να εξηγήσει γιατί ο θάνατος του Σωκράτη υπήρξε τόσο σημαντικός για τόσο πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους και επί τόσο πολλούς αιώνες".

Αρχίζει με μια επισκόπηση της διδασκαλίας του. Γιατί θεώρησαν τόσο επικίνδυνες τις απόψεις του οι Αθηναίοι που φημίζονταν για τη δημοκρατικότητά τους; Ποιους ενόχλησαν; Μήπως δεν οδηγήθηκε στο θάνατο μόνο λόγω των πιστεύω του αλλά και για άλλους κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους;

Η συγγραφέας προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, καταφεύγοντας  στις πηγές από τις οποίες μαθαίνουμε για τον Σωκράτη, μια και ο ίδιος δεν έγραψε τίποτα. Τον Ξενοφώντα και, πρωτίστως βεβαίως, τον Πλάτωνα. Δεν παραλείπει όμως και τον Αριστοφάνη, που δίνει μια κωμική και διαστρεβλωμένη, σε σχέση με τον Πλάτωνα, εικόνα του Σωκράτη.

Στη συνέχεια η Wilson εξετάζει την απήχηση που είχε ο θάνατος του Σωκράτη σ' όλους τους αιώνες, ξεκινώντας από τους Ρωμαίους και φτάνοντας ως την εποχή μας. Αναφέρεται σε κάποιους που τον μιμήθηκαν και σε άλλους που τον αντιμετώπισαν επικριτικά. Σταματά ιδιαίτερα στον παραλληλισμό που γίνεται με τον Ιησού και τη διαμάχη μεταξύ χριστιανών και εθνικών ως προς τις ηθικές αξίες. Όπως πάλι η ίδια η συγγραφέας αναφέρει, "Μέσα απ' αυτό το βιβλίο θέλω να ξαναζωντανέψω τις πολυποίκιλες φωνές όλων εκείνων που μίλησαν για τον θάνατο του Σωκράτη-φωνές που τις φαντάζομαι σαν να συμμετέχουν σε νέους σωκρατικούς διαλόγους που δεν έχουν ολοκληρωθεί και ολοένα πληθαίνουν". Φωνές που εκφράστηκαν όχι μόνο μέσα από πληθώρα φιλοσοφικών, λογοτεχνικών και άλλων έργων αλλά και μέσα από πίνακες που με ποικίλους τρόπους απεικονίζουν το θάνατο του Σωκράτη. Αρκετά από αυτά τα έργα παρατίθενται στο βιβλίο. Κρίμα μόνο που τα αδικεί η πολύ σκοτεινή, μαυρόασπρη εκτύπωσή τους.