Ο κίτρινος στρατιώτης

Μου το είχε δανείσει μια φίλη μου. Για μέρες κειτόταν σ' ένα έπιπλο στην είσοδο του σπιτιού. Το έβλεπα μπαίνοντας, το έβλεπα βγαίνοντας, αλλά καθόλου δεν με ενέπνεε για να το αρχίσω. Αφενός γιατί το μοναδικό άλλο βιβλίο του Ανδρέα Μήτσου που είχα διαβάσει, "Ο κύριος Επισκοπάκης", κάθε άλλο παρά με είχε ενθουσιάσει. Και αφετέρου, γιατί η πρώτη φράση του οπισθοφύλλου "Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος", λειτουργούσε αποτρεπτικά. Πόσα βιβλία γι' αυτό τον πόλεμο, φτάνει πια, σκεφτόμουν.

Και ξαφνικά, μια μέρα βιβλιοστέρησης, το άρχισα. Και δεν μπορούσα να το αφήσω. Το τέλειωσα μέσα σε μια μέρα. Μου άρεσε. Μου άρεσε πολύ. Πιο πολύ απ' όλα με τράβηξε το ύφος. Κι άρχισα να αμφιβάλλω για την αξιοπιστία της περίφημης ρήσης του Μπυφόν, "το ύφος είναι ο άνθρωπος". Καμιά σχέση με τον "Κύριο Επισκοπάκη".

Το ύφος του Ανδρέα Μήτσου στον "Κίτρινο στρατιώτη" (Καστανιώτης, 2012) είναι τόσο συνταιριασμένο με τον απλοϊκό ήρωά του που ξεχνάς τον συγγραφέα. Μικροπερίοδος λόγος, παρατακτική σύνταξη, είναι σαν ν' ακούς να σου μιλά ένας ολίγον αφελής, πανέμορφος νεαρός, που από ένα ορεινό χωριό, βρίσκεται νεοσύλλεκτος να υπηρετεί στην παραμεθόριο του Έβρου. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που ξεσπά  σε λίγο, θα τον οδηγήσει μέσω Τουρκίας στην Αίγυπτο, θα πολεμήσει στο Τομπρούκ, στο Ελ Αλαμέιν. Στην Αίγυπτο, στη μέση του πολέμου, θα γνωρίσει την πανέμορφη Τζαμίλα και μαζί της θα ζήσει έναν παράφορο έρωτα. Όμως ο έρωτας δεν θα τον εμποδίσει να φύγει για να συνεχίσει τον πόλεμο. Στην Ιταλία, στο Ρίμινι, θα ανδραγαθήσει, αλλά θα χάσει το ένα χέρι και μεγάλο μέρος του ποδιού του.

Όταν ο πόλεμος τελειώνει και γυρίζει στο χωριό του, βρίσκει τα πάντα αλλαγμένα. Τ' αδέλφια του, όλο το χωριό, τον είχαν για πεθαμένο, του είχαν κάνει τα μνημόσυνα, δεν τον αναγνωρίζουν. Όμως ο Γιάννος νιώθει ο ίδιος άνθρωπος που είχε φύγει πριν από χρόνια. Το ίδιο όμορφος, με τον ίδιο εσωτερικό εαυτό. Αλλά οι άνθρωποι και ο τόπος είχαν αλλάξει."Μόνο όποιος φεύγει, μόνο αυτός μένει γαντζωμένος στον παλιό του εαυτό. Στον παλιό χρόνο. Αυτό λέω σήμερα. Και μονάχα μακριά μένεις ανέγγιχτος. Στον ίδιο τόπο παραλλάσσεσαι, μέρα με τη μέρα. Γερνάς και,  καθώς μεγαλώνεις, σαπίζεις, χάνεις κι εσύ την αθωότητά σου. Την αφέλεια", παρατηρεί πολύ εύστοχα.

Στην Ελλάδα ο εμφύλιος έχει αρχίσει. Ο Γιάννος στέκεται απόμακρα, αν και έμμεσα θα επηρεαστεί και η δική του ζωή. Αυτή η αποστασιοποίηση του επιτρέπει να βλέπει τα πράγματα απ' έξω, πιο αντικειμενικά, σαν ένας ουδέτερος παρατηρητής. Κι έτσι  βλέπει ακόμα και τον πόλεμο στον οποίο συμμετείχε και ο ίδιος. Η φρίκη του πολέμου δίνεται μέσα από μικρές, ανθρώπινες στιγμές από τις οποίες κάποτε δεν λείπει το χιούμορ. Με την απλοϊκότητα της σκέψης και της έκφρασης, συχνά με ποιητικότητα, διατυπώνει απόψεις που μας σταματούν. "Ξένοι τόποι που τους δίναμε νόημα από τα ονόματα των νεκρών μας. Καρφωμένοι σταυροί μες το νεκροταφείο του μυαλού". ("ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας"-Σεφέρης).

Μια ωραία ποιητική εικόνα μας δίνει με το ξημέρωμα στην έρημο: "Να χαράζει ο ουρανός πάνω από την άμμο, μικρά ροζ συννεφάκια να φεύγουν βιαστικά, να σκάει απροσδόκητα ένας ήλιος τεράστιος, τόσο, που να θέλεις να σηκώσεις και τα δυο σου χέρια ψηλά να τον αρπάξεις μέσα στις χούφτες σου, και να νιώθεις τότε πανύψηλος, σαν να έχει χαμηλώσει ο ουρανός κι εσύ να φεύγεις, ν' απογειώνεσαι. Όποιος δεν έχει δει αυτή την εικόνα, όποιος δεν έχει ελαφρύνει τόσο, δεν έχει ζήσει, σκέφτηκα, κι αμέσως κοπήκανε τα ποδια μου από την αγωνία. "Θεέ μου, πόσα δεν έχω δει", ψιθύρισα. "Τίποτα δεν έχω δει ακόμα".

Άλλοτε πάλι κάποιες σκηνές έχουν στοιχεία μαγικού ρεαλισμού. Όταν, μικρός, με τον αδελφό του, συναντούν έναν άγνωστο ιερέα να λειτουργεί σε μια άδεια εκκλησία, πιστεύουν ότι είδαν έναν άγιο. Ή πάλι, σε μια άλλη σκηνή, όταν κινδυνεύει να κατασπαραχτεί από ένα κοπάδι λυσσασμένων σκυλιών, γράφει: "Σηκώθηκα όρθιος μπροστά τους κι έλαμπα στο πρώτο φως της αυγής. Ένας άγιος. Έφεγγα με φωτοστέφανο στο κεφάλι, πάνω στα ωραία μαλιά με τις σκάλες. Τα σκυλιά σχημάτισαν γρήγορα έναν κύκλο γύρω μου. Κανένα δεν χύμιξε να με κατασπαράξει. Έβαλαν την ουρά στα σκέλια  και έφυγαν βιαστικά, το ένα κατόπιν του άλλου. Σαν δαρμένα".

Γιατί πολεμάει αυτός ο αγνός, σχεδόν "σαλός", απλοϊκός άνθρωπος; Όταν, ενώ βρισκόταν στο στρατό του Έβρου, ο Μέραρχος τους ανακοινώνει την κατάρρευση του μετώπου και την υποδούλωση της Ελλάδας, λέει: "Επειδή, καθώς είπα, μερικές φορές ήμουνα αργός στη σκέψη και δεν τα καταλάβαινα τα μεγάλα, προσπαθούσα απεγνωσμένα, εκείνη τη στιγμή, να εννοήσω τι συνέβαινε. Τι σήμαινε πατρίδα, η Ελλάδα, για τον καθένα φαντάρο που σπάραζε βουβά γι' αυτήν δίπλα μου. Κι αφού δεν μπορούσα να το αντιληφθώ αυτό, πήρα κι εγώ έναν όρκο μέσα μου. Αυτή την πατρίδα, που δεν μπορώ να καταλάβω τι είναι, δεν θα την εγκαταλείψω ποτέ. Δεν θα την προδώσω". Κι αυτό θα κάνει όλη του τη ζωή. 

Το μόνο που με απογοήτευσε στο μυθιστόρημα του Μήτσου είναι ο επίλογος. Θα προτιμούσα να σταματήσει εκεί που ο ήρωας, χωρίς χέρι και με μισό πόδι, παρουσιάζεται με μια χειροβομβίδα στην επιτροπή που του έχει αρνηθεί τη σύνταξη, επειδή έχει αραβωνιαστεί μια κομμουνίστρια. Δεν θα 'θελα να ξέρω πως όλο αυτό που διάβασα ήταν η εξομολόγηση ενός γέρου κλεισμένου στο ψυχιατρείο.

Όμως, ακόμα κι έτσι, απόλαυσα ένα ωραίο μυθιστόρημα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.