Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

Φίλιππος Φιλίππου
Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Ψυχογιός, 2013

Είναι το τρίτο βιβλίο του Φίλιππου Φιλίππου που διαβάζω, στο οποίο ακολουθείται παρόμοια τεχνική. Δηλαδή η μυθιστορηματική μετάπλαση γεγονότων που σχετίζονται με συγκεκριμένα, ιστορικά πρόσωπα. Το πρώτο ήταν το "Οι τελευταίες ημέρες του Κωνσταντίνου Καβάφη" (Πατάκης 2003). Ακολούθησε το "Ερωτευμένος Ελύτης" και τώρα το "Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου".

"Τούτο το βιβλίο το χαρακτηρίζω μυθιστορηματικό χρονικό. "Κι ένα μυθιστορηματικό χρονικό", γράφει η Ρέα Γαλανάκη μιλώντας για το δικό της, το Αμίλητα, βαθιά νερά-Η απαγωγή της Τασούλας, "δεν στηρίζεται τόσο στη μυθοπλασία, όσο στην ποικιλία των εκδοχών, στην αρχιτεκτονική της σύνθεσής του και στις σκέψεις των προσώπων". Ούτε ιστορικό μυθιστόρημα ούτε μυθιστορηματική βιογραφία δηλώνει ο Φίλιππος Φιλίππου.

Παρουσιάζοντας το "Ερωτευμένος Ελύτης" είχα διατυπώσει κάποιες επιφυλάξεις ως προς την ακρίβεια του επιθέτου "μυθιστορηματικός" που συνοδεύει αυτού του τύπου τα βιβλία, στα οποία φαίνεται να έχει ιδιαίτερη προτίμηση ο συγγραφέας. Εξακολουθώ να έχω τις ίδιες επιφυλάξεις και για το παρόν βιβλίο. Αφενός πολύ λίγα είναι τα μυθιστορηματικά στοιχεία, που, χωρίς να προδίδουν την ιστορική αλήθεια, πηγάζουν  από τη φαντασία, όπως τα συναισθήματα ή οι σκέψεις των ηρώων, αφετέρου δεν βρίσκω να εξυπηρετούν κανένα ιδιαίτερο σκοπό όταν πρόκειται για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, στηριγμένα σε πληθώρα βιβλιογραφίας, όπως αυτή παρατίθεται από τον Φιλίππου.  Θα προτιμούσα το χρονικό χωρίς τις παρεμβολές της φαντασίας του συγγραφέα, θα προτιμούσα αυτές  να αφήνονταν στη φαντασία του αναγνώστη. Να ένα τέτοιο παράδειγμα μυθιστορηματικής παρεμβολής: "Φαντάζομαι πως η ατμόσφαιρα ήταν θλιβερή. από κάποιο δωμάτιο ακούγονταν μουσικές, κάποιος έπαιζε λύρα, άλλος αυλό, τρίτος κιθάρα (...) Κι ενώ τα τύμπανα των Τούρκων χτυπούσαν, τα κανόνια βροντούσαν κι οι σάλιγγες ούρλιαζαν, τα φώτα του στρατοπέδου τους καταύγαζαν τα τείχη και οι φλόγες από τις φωτιές ανέβαιναν στον ουρανό, τον πήραν τα κλάματα. Συγκινήθηκαν κι εκείνοι κι έκλαψαν μαζί του".

Οπωσδήποτε όμως, παρά τις επιφυλάξεις μου, διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον το βιβλίο για την ηρωική, αν και ενίοτε αμφισβητούμενη, μορφή του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορα. Ποίηση, μυθιστόρημα, παραδόσεις, καημοί κι ελπίδες του Έθνους έχουν δημιουργήσει το θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά που εξακολουθεί ακόμα να μας συγκινεί.

Ο Φίλιππος Φιλίππου δεν ακολουθεί μια ευθύγραμμη χρονολογική πορεία, ούτε εξετάζει λεπτομερώς τη ζωή του Παλαιολόγου από τη στιγμή της γέννησης ως την ύστατη στιγμή του θανάτου. Επιμερισμένο σε έξι μέρη το βιβλίο, με περιεχόμενο του καθενός αποτελούμενο από σύντομα κεφάλαια με υποσημειώσεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου, επικεντρώνεται σε καίριες στιγμές της ζωής του αυτοκράτορα. Την καταγωγή του, την παραμονή του στο Μυστρά, τις δυο συζύγους του που πέθαναν, την πολιτική κατάσταση και προπάντων τον ηρωικό του θάνατο που, κατά το συγγραφέα, καθιστούσε τον Κωνσταντίνο πιο άξιο από τον άλλο Κωνσταντίνο, τον Μεγάλο, να αγιοποιηθεί.

"Δεν γράφω βιογραφία", αναφέρει κάπου. "Θέλω απλώς να μιλήσω για την αυτοθυσία ενός ανθρώπου. Διότι ο Κωνσταντίνος μπορούσε να γλιτώσει τη ζωή του αν δεχόταν τους όρους του Μωάμεθ".

Οι τέσσερις συγγραφείς της Αλώσεως, Φραντζής, Δούκας, Χαλκοκονδύλης, Κριτόβουλος, βασικές ιστορικές πηγές του βιβλίου, μ' έφεραν χρόνια πίσω, τότε που τους διδασκόμαστε (και τους εξεταζόμαστε) στο Πανεπιστήμιο από τον αείμνηστο Ν. Τωμαδάκη.

Ένα ακόμα βιβλίο για τον Κωνσταντίνο Πλαιολόγο. Ιστορία, μνήμες, συγκίνηση, σκέψεις πικρές για τον Ελληνισμό του άλλοτε και του τώρα μας πλημμυρίζουν διαβάζοντάς το.