Η κυρία με τα μαύρα

Μίτση Πικραμένου

Η κυρία με τα μαύρα

Τετράγωνο, 2012

Με τα βιβλία της μεγαλώσαμε. Τα έργα της μας συντρόφεψαν μια ζωή. Μαζί της αγαπήσαμε την Πατρίδα, γνωρίσαμε τους αγώνες του Έθνους, τη φιλοπατρία μέχρι αυτοθυσίας, τον αγνό έρωτα, τη ζωή όπως ήταν σε εποχές περασμένες. Θυμάμαι πόσο ζήλευα στην παιδική μου ηλικία την ευτυχισμένη οικογένεια του "Τρελαντώνη", το μεγάλο σπιτικό με τον κήπο, τα παιδιά με τις γκουβερνάντες και τη γνωριμία με την ίδια τη βασίλισσα, εγώ που ζούσα σε μια μικροαστική οικογένεια, σε μια απομακρυσμένη τοπικά και κοινωνικά πόλη.

Τα χρόνια πέρασαν, οι συνθήκες άλλαξαν, αλλά η αγάπη μου για τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα δεν άλλαξε ποτέ. Αγάπη όχι μόνο για τα βιβλία της αλλά και για την ίδια, γιατί η ίδια η ζωή της είναι ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα. Έχοντας διαβάσει τόσα και τόσα, εκτός απ' τα βιβλία της, τα ημερολόγιά της, τις δικές της καταγραφές με τις αναμνήσεις της, δεν υπάρχει νομίζω πια πτυχή της ζωής της άγνωστη. Κι όμως, κάθε τι που βλέπει το φως της δημοσιότητας και την αφορά εξακολουθεί να με ενδιαφέρει.

Το βιβλίο της Μίτσης Πικραμένου "Η κυρία με τα μαύρα" δεν μου πρόσθεσε σχεδόν τίποτα σ' αυτά που ήξερα για τη Δέλτα. Όμως το διάβασα με εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον, σαν να τα μάθαινα για πρώτη φορά. Αγάπη, εκτίμηση, θαυμασμός, πλημμύρισαν για ακόμα μια φορά τη σκέψη μου γι' αυτή τη μυθιστορηματική γυναίκα.

 Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αλεξάνδρεια το 1874, σε μια πλούσια και αυστηρή οικογένεια, με δασκάλες στο σπίτι και ταξίδια στην Ευρώπη τότε που πιθανόν οι πλείστοι δεν είχαν βγει από τα σύνορα του χωριού ή της πόλης τους, πέρασε τη σύντομη, σχετικά, ζωή της θλιμμένη, με πόνους σωματικούς και ψυχικούς αλλά πάντα δημιουργική. Η γνωριμία και ο ανεκπλήρωτος έρωτας προς τον Ίωνα Δραγούμη θα κρατήσει μια ζωή. Αν δυο ιδέες τη διακατέχουν μονίμως, όπως τουλάχιστον φαίνεται στο βιβλίο, είναι η σκέψη του Ίωνα και η ιδέα του θανάτου. Πάνω από μια οι απόπειρες αυτοκτονίας της ως την τελευταία και επιτυχημένη το 1941.

Η βιογραφία της Δέλτα είναι ταυτόχρονα και μια ιστορία της Ελλάδας των αρχών του 20ου αι. με όλες τις αναταραχές και ανακατάξεις. Με το Μακεδονικό αγώνα, την εμφάνιση του Βενιζέλου, τους Βαλκανικούς, τον Α΄ Παγκόσμιο, το διχασμό, τη Μικρασιατική καταστροφή. Ζώντας σ' ένα  έντονα πολιτικοποιημένο περιβάλλον, με τον πατέρα της Εμμανουήλ Μπενάκη, πότε Δήμαρχο και πότε Υπουργό του Βενιζέλου, με επικοινωνία με τη βασιλική οικογένεια αλλά αργότερα φανατική Βενιζελική, διαμορφώνει η Δέλτα την προσωπικότητά της και εμπνέεται τη λογοτεχνική της δημιουργία.

Μήπως όμως υστερούσε ο πνευματικός της περίγυρος; Όλη η παρέα των δημοτικιστών, ο Γληνός, ο Βλαστός, ο Δελμούζος, ο Μανώλης Τριαταφυλλίδης (που είχε ενίοτε και τη γλωσσική επιμέλεια των βιβλίων της), αλληλογραφία με τον Ψυχάρη και τον Παλαμά, συνεργασία με το περιοδικό "Νουμάς" φαντάζουν στα μάτια μας σαν ένας πολύτιμος πνευματικός κύκλος που ανάμεσά του κινείται και η Δέλτα.

Κι όλα αυτά ενώ είναι άρρωστη, ψυχολογικά πρώτα και νοσηλεύεται σε κλινική στη Βιέννη, αργότερα και σωματικά, με αφόρητους πόνους στα κάτω άκρα που παραλύουν. Κι όμως η συνεισφορά της δεν τελειώνει εδώ. Γράφει η Μίτση Πικραμένου μιλώντας με το στόμα της Δέλτα: "Ήμουνα λοιπόν κάτι περισσότερο από μια συγγραφέας παιδικού μυθιστορήματος. Περισσότερο κι από ένας πνευματικός άνθρωπος με απόψεις. Παρόλο που ήμουνα γυναίκα, παρόλο που η υγεία μου ήταν εύθραυστη, παρόλο που οι εξωτερικές συνθήκες ήταν αντίξοες, άφησα το σπίτι μου, τη βολή μου, τη ζεστασιά μου και πήγα στην ανατολική Μακεδονία για να βοηθήσω τους Έλληνες που επέστρεφαν στον τόπο καταγωγής τους. Η ψυχική μου δύναμη ήταν μεγάλη".

Αν έχω κάποια επιφύλαξη για την"Κυρία με τα μαύρα", είναι η πρωτοπρόσωπη γραφή. Δεν καταλαβαίνω γιατί έπρεπε να μιλά η ίδια η Δέλτα, να χαρακτηρίζει η ίδια τα έργα της, να μιλά για τους μελλοντικούς της μελετητές, να περιγράφει ακόμα και το θάνατό της(!). Νομίζω μια τριτοπρόσωπη αφήγηση θα προσέδιδε μεγαλύτερη αξιοπιστία και κύρος στη βιογραφία που είναι προϊόν πολλής μελέτης  όλων των πηγών γύρω από τη ζωή και το έργο, αλλά και πολλής αγάπης για τη Δέλτα.