Ουρανόπετρα

Γιάννης Καλπούζος
Ουρανόπετρα
Μεταίχμιο 2012 (ψηφιακή έκδ. 2013)

Παρουσιάζοντας το προηγούμενο βιβλίο του Γιάννη Καλπούζου "Άγιοι και δαίμονες" είχα εκφρασστεί με ενθουσιασμό, πράγμα που οδήγησε σε μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή απόψεων γύρω από το ιστορικό μυθιστόρημα στην παρουσίασή του από τον Πατριάρχη Φώτιο στο Βιβλιοκαφέ.

Τελειώνοντας τώρα το μυθιστόρημα "Ουρανόπετρα" δεν διακατέχομαι από τον ίδιο ενθουσιασμό, παρ' όλο που το βιβλίο αναφέρεται στην Κύπρο και την ιστορία της. Πιθανόν γιατί ο τρόπος γραφής του Καλπούζου έγινε πια μανιέρα που κουράζει, ή γιατί το μυθιστορηματικό στοιχείο διαδραματίζει τώρα μικρότερο ρόλο από το ιστορικό.

Πολύ ορθά ο συγγραφέας τιτλοφορεί το πρώτο μέρος του βιβλίου "Το μικρό χρονικό" και το δεύτερο (και πολύ εκτενέστερο) "Το μεγάλο χρονικό". Αν το όλο έργο χαρακτηριζόταν χρονικό αντί μυθιστόρημα, θα ήταν ίσως πιο ακριβής όρος. Βρήκα το βιβλίο σημαντικό ως προς τη χρησιμότητά του όχι όμως και ως προς τη λογοτεχνική απόλαυση. Με άλλα λόγια διαβάζεις την ιστορία δυο πολύ σημαντικών περιόδων της Κύπρου, οι τύχες όμως των ηρώων ελάχιστα ενδιαφέρουν. Είναι απλώς το μέσον για να γραφτεί η ιστορία.

"Το μικρό χρονικό" τοποθετείται χρονικά στην ενετική εποχή, λίγο πριν το 1570, όταν οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το νησί. Τοπικά αρχίζει από ένα χωριό, τα Λεύκαρα, και την οικογένεια του Γερόλεμου, που θα ζήσει τις μάχες για κατάληψη της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου, οι οποίες και περιγράφονται με πολλές λεπτομέρειες. Είναι τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας, οι κοινωνικές τάξεις αυστηρά διακριτές, η ορθοδοξία σε διωγμό, γι' αυτό και δεν ήταν λίγοι αυτοί που πίστεψαν ότι η έλευση των Τούρκων θα δημιουργούσε καλύτερες συνθήκες από την ενετική δουλοπαροικία, για να διαψευστούν βέβαια οικτρά. Δεν είναι χωρίς σημασία ο πανομοιότυπος τρόπος με τον οποίο αρχίζουν τα δυο μέρη του βιβλίου: "Άστραφτε στο σώσμα του Αυγούστου του 1569 (του 1892 στο δεύτερο μέρος) το αλάτι ωσάν το χιόνι στην αλυκή του Λάρνακα, αντιπαλεύοντας τον ήλιο που εκτόξευε την κάψη του αδιάφορος για τον τόπο και τον κάματο των ανθρώπων".

Αιώνες έχουν περάσει, ο τόπος είναι ο ίδιος, οι άνθρωποι το ίδιο παλεύουν για την επιβίωσή τους, τότε ήταν ο Γερόλεμος τώρα ο Αδάμος, μακρινός απόγονος της δωδέκατης γενιάς. Βρισκόμαστε στο 1892, τους Τούρκους έχουν διαδεχτεί οι Άγγλοι, οι ελπίδες των Κυπρίων για άλλη μια φορά αναπτερώθηκαν για να διαψευστούν και πάλι.

Η κυπριακή κοινωνία ζωγραφίζεται από τον συγγραφέα με  κάθε λεπτομέρεια. Τα επαγγέλματα, το ντύσιμο, ο τρόπος διασκέδασης, οι απόκριες και οι γιορτές του Κατακλυσμού, τα σπίτια, οι πληθυσμοί των πόλεων, οι δρόμοι, οι γειτονιές, οι ανθρώπινες σχέσεις, τα καφενεία, οι εφημερίδες, οι φόροι, η τοκογλυφία, ο αγώνας των απλών ανθρώπων για επιβίωση. Τοπικά η ιστορία επικεντρώνεται στη Λάρνακα (στο βιβλίο είναι γένους αρσενικού, ο Λάρνακας), την πιο κοντινή στα Λεύκαρα πόλη, αλλά δεν λείπουν οι αναφορές σε άλλες πόλεις και χωριά της Κύπρου.

Ο Αδάμος, ο βασικός ήρωας του έργου, θα πάρει μέρος ως εθελοντής μαζί με πολλούς άλλους Κυπρίους στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 κι έτσι η δράση μετατοπίζεται και στην Ελλάδα και στην περιγραφή της Αθήνας της εποχής. Θα ξαναπολεμήσει το 1912, θέλοντας να ξεπλύνει την ντροπή του '97.

Παράλληλα με τα ιστορικά στοιχεία ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι κοινωνικές αλλαγές, τόσο της Κύπρου όσο και της Αθήνας στην οποία μεταφέρεται η δράση, όπως π.χ. η κατασκευή του σιδηροδρόμου, το ιππήλατο τραμ στην Αθήνα και η αντικατάστασή του από το ηλεκτρικό, η άφιξη του πρώτου αυτοκινήτου στην Κύπρο, οι προϋποθέσεις εγγραφής στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και πλήθος άλλα στοιχεία, ενώ πλάι στους μυθιστορηματικούς ήρωες παρελαύνει πλήθος ιστορικών προσώπων.

Το έργο τελειώνει το 1917, με τον Αδάμο να έχει παντρευτεί την αγαπημένη του και να ονομάζει το γιο του Γερόλεμο. Οι γενιές συνεχίζονται. Ο τίτλος του έργου "Ουρανόπετρα" αναφέρεται σε ένα τυχερό μεταλλικό σβόλο που ο πρώτος Γερόλεμος (του 1570) είχε επεξεργαστεί σε κύκλο και είχε μοιράσει από ένα τέταρτο του κύκλου στα τέσσερα παιδιά του. Αυτά θα σκορπίσουν αλλά τα κομμάτια της ουρανόπετρας θα συναντηθούν στους απογόνους τρεισήμιση αιώνες μετά.

Αξίζει ιδιαίτερης μνείας η γλώσσα των διαλόγων που ακολουθεί το γλωσσικό ιδίωμα της εποχής, που ο συγγραφέας φαίνεται να γνωρίζει καλά.

Πολλή μελέτη, πολλή έρευνα αλλά και πολλή αγάπη για την Κύπρο και τον ελληνισμό γενικότερα οδήγησαν στη συγγραφή της "Ουρανόπετρας, που πιστεύω αξίζει περισσότερο ως ιστορικό βιβλί ο παρά ως λογοτεχνικό.