Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν

 Μπέτυ Σμιθ

Ένα  δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν

γράμματα, 1994

Μετ. Στέλλα Βουρδούμπα

(Πρώτη έκδοση, 1943)

Ποτέ δεν φαντάστηκα πως  θα με κρατούσε ξάγρυπνη ένα βιβλίο που πρωτοδιάβασα πάνω από...εξήντα χρόνια πριν. Τότε που πρωτογνώριζα τη μαγεία της λογοτεχνίας, τότε που ξεμπέρδευα γρήγορα-γρήγορα με τα σχολικά μαθήματα, για να μπορέσω να βυθιστώ σ' έναν άλλο κόσμο, τότε που ταυτιζόμουν με κάθε νεαρή μυθιστορηματική ηρωίδα. Πότε με την Τζέην Έιρ, πότε με την Τόνυ Χούμπερτ (Αύριο όλα θα πάνε καλύτερα) κι άλλοτε με τις ηρωίδες της Πηνελόπης Δέλτα. Ηρωίδες που για μένα ήταν υπαρκτά πρόσωπα κι όχι λογοτεχνικές δημιουργίες. Κι όμως συνέβη. Ξαναγοητεύτηκα με το απλό ύφος της Μπέτυ Σμιθ, ξανάζησα στο Μπρούκλιν των αρχών του 20ου αι.

 Πάνε τόσες δεκαετίες από τότε που πρωτοδιάβασα το τρυφερό αυτό βιβλίο κι όμως είναι σκηνές που δεν έφυγαν ποτέ από τη μνήμη. Θυμάμαι την ταπείνωση της μικρής Φράνσι από τις κοροϊδίες των άλλων παιδιών, θυμάμαι ότι κάθε βράδυ, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, η μητέρα της Φράνσι και του Νήλυ επέμενε να διαβάζουν μια σελίδα από τον Σαίξπηρ και μια από την Αγία Γραφή (κι ας μην καταλάβαιναν τι σήμαιναν), θυμάμαι τον ωραίο, εύθυμο πατέρα, τον Τζόνη, που πέθανε τόσο νέος, θυμάμαι την απογοήτευση της Φράνσι από τη διάψευση του πρώτου εφηβικού της έρωτα. Η φράση της αμόρφωτης, αλλά σοφής μητέρας της "θα ξαναγίνεις ευτυχισμένη αλλά δεν θα ξεχάσεις ποτέ", μένει καρφωμένη στη μνήμη μου.

Ο Τζόνη Νόλαν, ιρλανδικής καταγωγής και η Κέιτι, αυστριακής καταγωγής, δεύτερη γενιά μεταναστών, γνωρίζονται το 1901 και παντρεύονται. Πολύ σύντομα αποκτούν δυο παιδιά. Ο Τζόνη δουλεύει ευκαιριακά ως σερβιτόρος και τραγουδιστής, η μητέρα καθαρίζει σπίτια. Συνθήκες αφάνταστης φτώχειας που γίνονται ακόμα χειρότερες όταν ο πατέρας πεθαίνει νεότατος. Κι όμως μέσα σ' αυτές τις συνθήκες λειτουργούν αρχές, απολαμβάνουν τις μικρές χαρές κι ονειρεύονται. Ακλόνητη η πεποίθηση της Κέιτι ότι τα παιδιά πρέπει να μορφωθούν, η μόρφωση είναι το μόνο μέσο για μια καλύτερη ζωή. Η Φράνσι λατρεύει το διάβασμα. Οι πιο ευτυχισμένες της ώρες είναι όταν, καθισμένη στην πίσω μικρή βεράντα, αχόρταγα διαβάζει βιβλία που δανείζεται από τη βιβλιοθήκη. Διαβάζει κι ονειρεύεται.

Πλήθος άλλα πρόσωπα διαδραματίζουν μικρό ή μεγαλύτερο ρόλο στο βιβλίο: Οι αδελφές της Κέιτι, δάσκαλοι των παιδιών, πρόσωπα της γειτονιάς, καλοί και κακοί χαρακτήρες. Οι απίστευτες λεπτομέρειες των περιγραφών, οι διάλογοι, το πλήθος των προσώπων δεν σε κουράζει. Ίσα-ίσα που σε μεταφέρουν με τόση αληθοφάνεια σ' εκείνο τον μακρινό κόσμο των αρχών του αιώνα. Η απλότητα του ύφους, η αθωότητα, η καλοσύνη, ο αγώνας για τη ζωή και το μέλλον, κυριαρχούν. Ξαναδιαβάζοντάς το δεν ταξίδεψα μόνο στο Μπρούκλιν των αρχών του 20ου αι. Ξανάζησα και τη δική μου παιδική και εφηβική ηλικία. Ένα κόσμο επίσης δύσκολων συνθηκών ζωής, αλλά κι ένα κόσμο αθωότητας και ονείρων.

Η απλότητα του ύφους, η αθωότητα και η καλοσύνη κυριαρχούν. Όχι άδικα το βιβλίο αυτό, γραμμένο το 1943, εξακολουθεί να γοητεύει και σήμερα. Έγινε κινηματογραφική ταινία (1945), θεατρικό έργο και μιούζικαλ στο Μπρόντγουαιη (1951), γνώρισε πολλές ελληνικές εκδόσεις.

Ξαναδιαβάζοντάς το τώρα σ' αυτή την ηλικία, ξαναζώ την εφηβεία και τα όνειρά μου. Αναλογίζομαι πόσο τυχερή στάθηκε η δική μου γενιά που, που παρ' όλες τις δύσκολες συνθήκες της τότε εποχής, τράφηκε πνευματικά με τέτοια αριστουργήματα. Και πραγματικά λυπάμαι για όσους δεν γνώρισαν ποτέ την απόλαυση της καλής λογοτεχνίας.