Ξαναδιαβάζοντας ένα παλιό βιβλίο

Τι αναγνωστική ευδαιμονία, τι ξέπλυμα της ψυχής από την ανία και την κενότητα των prada, versace και λοιπών ανάλογων συνομοταξιών, τι ευφροσύνη να βυθίζεσαι στην ανάγνωση ενός βιβλίου όπως "Το μηδέν και το άπειρο" του Άρθουρ Καίσλερ! Δεν ξέρω γιατί επίμονα μου είχε κολλήσει εδώ και μέρες η ιδέα να ξαναδιαβάσω αυτό το βιβλίο. Την πρώτη φορά που το διάβασα (εδώ και ...μερικές δεκαετίες) το είχα δανειστεί, δεν ήταν δικό μου. Δεν ήξερα καν αν κυκλοφορεί. Κι όμως το βρήκα. Και το ξαναδιάβασα, όχι μόνο πιο ώριμη, αλλά και με εντελώς διαφορετικές συνθήκες, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, Κι όμως, αυτό το βιβλίο, γραμμένο το 1949 και αναφερόμενο στις δίκες της Μόσχας της δεκαετίας του '30, εξακολουθεί να προκαλεί το ίδιο ενδιαφέρον στον αναγνώστη, κι ας έχουν αλλάξει τόσα πράγματα από τότε. Όπως κάθε μορφή αληθινής τέχνης, αγγίζει ερωτήματα και θέτει προβληματισμούς που ανάγονται στη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου. Το έργο τοποθετείται χρονικά στα 1938. Αρχίζει με τη σύλληψη του Ρουμπασόφ, ενός αγωνιστή της "παλιάς φρουράς", απ' αυτούς που έφαγαν τη ζωή τους στους αγώνες, στις φυλακίσεις, στα βασανιστήρια, μιας θρυλικής μορφής της ρωσικής επανάστασης. Είκοσι χρόνια έχουν περάσει από την επανάσταση. Η χώρα δεν αναφέρεται ποτέ με το όνομά της, δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι πρόκειται για τη Ρωσία. Το ίδιο και ο Πρώτος, που ολοφάνερα υποδηλοί τον Στάλιν. Ο Ρουμπασόφ κατηγορείται για αντιπολιτευτική και αντεπαναστατική δραστηριότητα. Πριν από τη δημόσια δίκη του, γίνεται η ανάκριση, με σκοπό να τον κάνουν να ομολογήσει. Αναμνήσεις από το παρελθόν, όταν ο ίδιος συμπεριφερόταν σε συντρόφους του όπως τώρα συμπεριφέρονται σ' αυτόν, τύψεις, αμφιβολίες και προπάντων οι διανοητικοί διαξιφισμοί με τον ανακριτή παρασύρουν τον αναγνώστη. Ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος σε μια επανάσταση; Ήταν αναγκαίες οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για να μπορέσει να επιβληθεί; Ποιο προέχει, το άτομο, ή το σύνολο; Μήπως κάποτε χρειάζεται η θυσία του ατόμου για να προχωρήσει το σύνολο; Δεν ξέρω τι προβληματισμούς θα είχε σήμερα ο Καίσλερ αν ζούσε (αυτοκτόνησε το 1983 μαζί με την τρίτη σύζυγό του). Το βέβαιο είναι ότι το μυθιστόρημα αυτό δεν θα πάψει ποτέ να είναι επίκαιρο, όσο κι αν έχει αλλάξει η ιστορική πραγματικότητα. Θα αναζητήσω και την "Ισπανική διαθήκη", που επίσης είχα διαβάσει πριν από χρόνια. Κάποτε αξίζει νομίζω να ξαναδιαβάζουμε τα παλιά, καλά βιβλία αντί να πειραματιζόμαστε με αμφίβολα καινούργια.