Οι φύλακες της Ανατολίας

Ομολογώ ότι πιο πολύ έμαθα ιστορία διαβάζοντας λογοτεχνία, παρά καθαρά ιστορικά βιβλία, έστω κι αν δίδαξα και ιστορία. Νομίζω από το τελευταίο βιβλίο που διάβασα (Οι φύλακες της Ανατολίας, του Πασχάλη Λαμπαρδή, εκδ. Πατάκη), θα εύρισκα πολλά αποσπάσματα να διαβάσω στους μαθητές μου, αν ακόμα δίδασκα. Μύθος και ιστορία μαζί, ό,τι καλύτερο για να "μάθουμε", ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνουμε. Μια κάπως άγνωστη πτυχή της ιστορίας του Ελληνισμού ξετυλίγεται στις 522 σελίδες του βιβλίου. Είναι η περίπτωση των κρυπτοχριστιανών, αυτών που στην κατακτημένη από τους Τούρκους και διαλυμένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία διατήρησαν τη χριστιανική τους ταυτότητα (αξεδιάλυτα ταυτισμένη με την ελληνική εθνικότητα), κάτω από επιφανειακή μουσουλμανική προσωπικότητα. Πολυπρόσωπο έργο, παρακολουθώντας τρεις γενιές μιας οικογένειας, θα ήταν αδύνατο στον αναγνώστη να συγκρατήσει τόσα ονόματα, όταν μάλιστα εμφανίζονται πότε με το χριστιανικό και πότε με το μουσουλμανικό όνομα, αν δεν φρόντιζε ο συγγραφέας να προτάξει σε πίνακα το γενεαλογικό δέντρο, στο οποίο συχνά κατέφευγα. Χρήσιμος και ο χάρτης στο τέλος του βιβλίου, για να βλέπουμε τα μέρη στα οποία κινήθηκαν οι ήρωές του, μέρη γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα ή στα βάθη της Μικράς Ασίας. Μεγάλο μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται στην Κρώμνη, μια πόλη νότια της Τραπεζούντας, απ' όπου καταγόταν ο γενάρχης της οικογένειας, Σουλεϊμάν Αγάς, ή Γεώργιος Ερυθριάδης. Αλλά η δράση μετατοπίζεται σε πολλά άλλα μέρη. Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Νικόπολη, Βαν, Βατούμ, Σεβαστούπολη, Οδησσός αλλά και Βαγδάτη και Κωνσταντινούπολη είναι μερικά από τα μέρη στα οποία ταξιδεύουμε διασχίζοντας χρονικά ένα σχεδόν αιώνα ιστορίας, από το 1834 μέχρι περίπου το 1930. Ο τρόπος ζωής αυτών των κρυφοχριστιανών, οι σχέσεις με τους Τούρκους, η ζωή στο Σουλτανικό κράτος, οι μεγάλες ανατροπές της ιστορίας, ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877 (που έμμεσα μας επηρέασε κι εμάς εδώ στην Κύπρο, αν και αυτό δεν αναφέρεται στο βιβλίο), η επανάσταση των Νεοτούρκων, οι Βαλκανικοί, ο Α΄ Παγκόσμιος, οι διωγμοί, το ξερίζωμα του Ελληνισμού, η προσφυγιά, ξαναζωντανεμένα μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων του Λαμπαρδή μας γεμίζουν θλίψη και καημό, τον "καημό της Ρωμιοσύνης", που λέει και ο Σεφέρης. Δεν λείπουν βέβαια από το βιβλίο οι έρωτες, οι γάμοι, οι γεννήσεις, οι θάνατοι, όλες οι μικρές καθημερινές χαρές και λύπες των ανθρώπων κάθε εποχής, ούτε και οι σύντομες, αλλά τόσο χαρακτηριστικές περιγραφές της εποχής ή του χώρου. Προϊόν μακρόχρονης έρευνας τόσο επιτόπιας όσο και βιβλιογραφικής, "ΟΙ Φύλακες της Ανατολίας" είναι από τα βιβλία που χαρίζουν γνώση μαζί με τη λογοτεχνική απόλαυση.