Η Λεία Βιτάλη μας "Παγιδεύει"

"...Στην ιστορία λίγες/γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,/κι έτσι πιο ελεύθερα σ' έπλασα μες στον νου μου./Σ' έπλασα ωραίο κ' αισθηματικό./ Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει/μιαν ονειρώδη συμπαθητική ομορφιά..."

Κλείνοντας το μυθιστόρημα της Λείας Βιτάλη "Ιερή Παγίδα" (Πατάκης 2006), ώρα πολλή στριφογύριζαν στο μυαλό μου οι Καβαφικοί στίχοι. Ένας νεαρός, 14χρονος πρίγκηπας, προορισμένος από τον πατέρα του, τον Λουκά Νοταρά ή Κουρουλούκα, πανίσχυρο πρωθυπουργό του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου να διοικήσει την Πόλη "μετά", μετά δηλ. τη διαφαινόμενη πλέον, αναπόφευκτη κατάληψή της από τον νεαρό Μεχμέτ (αλήθεια, τώρα συνειδητοποίησα ότι ο Μωάμεθ ήταν μόνο 20 χρονών!), αναπλάθεται από τη Λεία Βιτάλη μέσα από αρχεία, ιστορικές πηγές, την παράδοση αλλά και τη δημιουργική της φαντασία. Μαζί του ζωντανεύει κι όλη η αγωνία, ο πόνος και τα πάθη της Άλωσης, καθώς και η φυγή στη Δύση και το ρίζωμα του Ελληνισμού στη Βενετία.

Πλήθος τα πρόσωπα, επώνυμα και ανώνυμα, της ιστορίας και της φαντασίας δημιουργήματα, τα οποία σε εισαγωγικό κατάλογο φροντίζει να μας παραθέσει η συγγραφέας. Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Είναι η αφήγηση της μικρής κόρης του Νοταρά Ιουστίνης, που είχε ένα ιδιαίτερο δεσμό με τον αδελφό της Ιάκωβο, ένα δεσμό στα όρια του υπερφυσικού, με δύναμη που της επιτρέπει να επικοινωνεί μαζί του με τη σκέψη, ευφάνταστο συγγραφικό εύρημα, όχι αταίριαστο με τη μαγεία και τη δεισιδαιμονία της εποχής. Αρχίζει το 1458 στη Βενετία, όπου είχαν φυγαδευτεί οι κόρες του Νοταρά, λίγο πριν την Άλωση. Η αφηγήτρια ανατρέχει στο παρελθόν, στη γέννηση του πανέμορφου αδελφού της, στη λειτουργία στην Αγία Σοφία που επισημοποίησε την Ένωση των εκκλησιών, στο φανατισμό των δυο αντιτιθέμενων παρατάξεων, ενωτικών και ανθενωτικών, στη φοβερή πολιορκία, στις μάχες, στο θάνατο, την καταστροφή. Παρουσιάζει την πτώση χωρίς αναφορά στην Κερκόπορτα κ.λπ. αλλά ως αποτέλεσμα της οικειοθελούς παράδοσης από την πλευρά των ανθενωτικών, που πίστευαν αφενός στην ευρέως κυκλοφορούσα φήμη πως ήταν θέλημα Θεού να τουρκέψει πρώτα η Πόλη και μετά Άγγελος Κυρίου θα εμφανιζόταν να τη σώσει (!) και αφετέρου στην υπόσχεση του Μωάμεθ πως, αν του παραδώσουν την Πόλη, θα τηρούσε τους όρους που του έθεσαν, δηλ. ελευθερία στην ορθόδοξη λατρεία, διοικητική εξουσία στον Πατριάρχη και φορολογική απαλλαγή στην εκκλησιαστική περιουσία. Βεβαίως όλ' αυτά όχι εκ μέρους του Κωνσταντίνου, του τελευταίου αυτοκράτορα, του οποίου περιορισμένη είναι η παρουσία στο βιβλίο και μια αοριστία χαρακτηρίζει το θάνατό του, αλλά εκ μέρους του Νοταρά και του ανθενωτικού ιερατείου. Όμως ο Νοταράς και οι επιζήσαντες από τον πόλεμο γιοι του σφαγιάζονται. Ο μικρότερος, ο πανέμορφος Ιάκωβος, που μια παράδοση θέλει τον Μωάμεθ να παίρνει την Πόλη από πάθος για την ομορφιά του, ευνουχισμένος (φοβερή η σκηνή του ευνουχισμού) ζει για λίγο με τον Σουλτάνο, εμφανίζεται να καταφεύγει στη Βενετία και να οργανώνει την εκεί "Αδελφότητα των Ελλήνων", αλλά είκοσι χρόνια μετά την Άλωση να αφήνεται η υπόνοια ότι πήρε εκδίκηση, ευθυνόμενος για το θάνατο του "κτήνους", του Μωάμεθ δηλαδή.

Μέσα από 11ετή μελέτη των πηγών και 6χρονη συγγραφή η Λεία Βιτάλη, με απαράμιλλη αφηγηματική ικανότητα, κάνει το παρελθόν παρόν. Τα ιστορικά πρόσωπα, απογυμνωμένα από την ιστορική αχλύ, γίνονται με την καθημερινότητά τους, τους έρωτες, τα πάθη, τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, πρόσωπα συγκαιρινά.

"Η μυρωδιά και η φρίκη του πολέμου με έζωσαν", γράφει κάπου η συγγραφέας. Το ίδιο αισθάνεται και ο αναγνώστης του βιβλίου. Και μια ενδόμυχη επιθυμία κι ευχή: Να μπορούσε το παρελθόν να μας διδάξει...να μπορούσαμε ως Ελληνισμός και ως ανθρωπότητα να μην επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος...