Νυχτερινό τρένο για τη Λισαβόνα

Ω θεέ μου, τι βιβλίο! Απ' αυτά που αν συναντήσεις κι ένα μόνο κάθε 50 που διαβάζεις, πρέπει να θεωρείς τον εαυτό σου τυχερό. Χρωστώ ευγνωμοσύνη στον Librofilo από τον οποίο πληροφορήθηκα γι' αυτό το βιβλίο, καθώς και στη Χριστίνα που ενίσχυσε την επιθυμία μου να το βρω. Το τέλειωσα πριν από μέρες, αλλά δεν τολμούσα να γράψω γι' αυτό. Ήθελα να το αφήσω να κατασταλάξει μέσα μου, ήθελα να ξαναγυρίσω τις σελίδες του, να ξαναδιαβάσω σκέψεις που με είχαν σταματήσει στην πρώτη ανάγνωση. Και νομίζω πως, ό,τι κι αν γράψω, δεν θα μπορέσω να αποδώσω τα έντονα συναισθήματα που μου δημιούργησε το "Νυχτερινό τρένο για τη Λισαβόνα" του Ελβετού Πασκάλ Μερσιέ (Ψυχογιός, 2006).

Ένας κλασικός φιλόλογος σε Λύκειο της Βέρνης (και μόνο αυτή η ιδιότητα ήταν αρκετή για να με γοητεύσει από την αρχή), ο Ράιμουντ Γκρεγκόριους, ενώ πηγαίνει ένα πρωί στο σχολείο, συναντά μια άγνωστη γυναίκα που φαίνεται έτοιμη να πέσει στο ποτάμι. Η μοναδική πορτογαλική λέξη που εκείνη προφέρει ασκεί μια παράξενη γοητεία στον μονήρη, ενδοστρεφή, σχολαστικό καθηγητή. Πάει στο σχολείο, αρχίζει το μάθημα, αλλά σε μια ξαφνική παρόρμηση εγκαταλείπει τα πάντα, φεύγει από το μάθημα, τριγυρίζει για λίγο στην πόλη, μπαίνει σ' ένα ισπανικό βιβλιοπωλείο κι εκεί ο βιβλιοπώλης του χαρίζει ένα βιβλίο γραμμένο στα Πορτογαλικά, μεταφράζοντάς του την εισαγωγή. Ο Γκρεγκόριους αγοράζει μια μέθοδο εκμάθησης Πορτογαλικών κι ένα λεξικό και αρχίζει με κόπο να μεταφράζει. Σε μια καινούργια παρόρμηση, παίρνει ένα νυχτερινό τρένο και φεύγει για τη Λισαβόνα, όπου και αρχίζει να αναζητά τον συγγραφέα του πορτογαλικού βιβλίου, κάποιον Αμαντέου ντε Πράντου, ενώ συνεχίζει να μεταφράζει και να διαβάζει το παράξενο βιβλίο που τον μάγεψε.

Από τον ένα στον άλλο, από μια οφθαλμίατρο σ' ένα γέρο βιβλιοπώλη, από έναν υπερήλικα ιερέα που υπήρξε καθηγητής του Αμαντέου σ' ένα παλιό φίλο, από έναν αγωνιστή κατά της δικτατορίας του Σαλαζάρ στην αφοσιωμένη αδελφή του Πράντου, από τη μικρότερη αδελφή σε μια παιδική φίλη και τελευταία στη μοιραία γυναίκα της ζωής του νεκρού πια γιατρού και συγγραφέα, ανασυνθέτει λίγο-λίγο τη ζωή και την προσωπικότητά του. Παράλληλα με το βιβλίο που εξακολουθεί κατά διαστήματα να μεταφράζει, και άλλα κείμενα που άφησε ο γιατρός, φιλόσοφος και ποιητής Αμαντέου, ολοκληρώνουν την αναπαράσταση της ζωής και της εξαιρετικής προσωπικότητάς του. Έχουμε ουσιαστικά ένα βιβλίο γεμάτο φιλοσοφικούς στοχασμούς, εγκιβωτισμένο σ' ένα άλλο βιβλίο, αυτό της αναζήτησης, καθώς ο Γκρεγκόριους τριγυρίζει στη Λισαβόνα. Σκέψεις για το πέρασμα του χρόνου, για τη δύναμη των λέξεων, για τη σημασία των συμπτώσεων που καθορίζουν τη ζωή μας, για την επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος (η επίδραση του άρρωστου αλλά άτεγκτου δικαστικού που υπήρξε ο πατέρας του Αμαντέου ήταν καθοριστική για τη ζωή του), σκέψεις για το χρόνο, για τη μοναξιά, για το θάνατο, προπάντων για το θάνατο, συμφύρονται με ό,τι υπήρξε στη ζωή ο εξαιρετικός εκείνος άνθρωπος: ένα λαμπρό πνεύμα, μια ιδιοφυΐα που αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενά του αλλά και από τις αφηγήσεις όσων τον γνώρισαν.

Υποτίθεται ότι πρωταγωνιστής στο βιβλίο του Μερσιέ είναι ο καθηγητής Γκρεγκόριους. Μ' αυτόν αρχίζει το βιβλίο, μ' αυτόν τελειώνει, αυτού την πορεία παρακολουθούμε στη Λισαβόνα. Στην ουσία όμως πωταγωνιστής αναδεικνύεται η μοναδική προσωπικότητα του νεκρού πια γιατρού Αμαντέου ντε Πράντου. Πλήθος οι πορτογαλικές λέξεις και φράσεις που άλλοτε ερμηνεύονται μέσα στο ίδιο το κείμενο, άλλοτε τις καταλαβαίνουμε από τα συμφραζόμενα, αποτελούν ακόμα ένα στοιχείο της γοητείας του βιβλίου. Κι ακόμα κάτι που λειτούργησε ως παράγων προσωπικής για μένα γοητείας. Έχοντας πριν από δύο χρόνια επισκεφθεί την Πορτογαλία, μπορούσα να φανταστώ το περιβάλλον μέσα στο οποίο τριγύριζε ο Γκρεγκόριους για τόσες μέρες. Μπορούσα να δω τον Τάγο ν' απλώνει τα ήρεμα νερά του καθώς ο καθηγητής τον διαπλέει, μπορούσα να φανταστώ τα στενά δρομάκια της Αλφάμα, να τριγυρίσω στην πλατεία Ρόσσιου, να διασχίσω την Αβενίτα ντα Λιμπερτάδε, να γοητευτώ ξανά από την ομορφιά της Κοΐμπρα στην οποία είχε σπουδάσει ο Πράντου. Κρίμα μόνο που δεν είχα διαβάσει το βιβλίο πριν πάω στην Πορτογαλία. Θα 'ψαχνα τότε ίσως να βρω τη ρούα Αουγκούστα "τον ωραιότερο δρόμο του κόσμου", κατά τον Αμαντέου.

Με δυο λέξεις:ένα εξαιρετικό βιβλίο.