Ο "Μεσσίας" του Γκορ Βιντάλ

Τόσο ο τίτλος όσο και το περιεχόμενο δεν έχουν καμιά σχέση με τη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα των ημερών, εκτός ίσως μόνο για να την ανατρέψουν. Αναζήτησα και διάβασα το βιβλίο του Γκορ Βιντάλ ("Μεσσίας", εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2006, μετ. Δημήτρης Ελευθεράκης), ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς (γεν. 1925), χάρις στον φίλτατο librofilo. Ενδιαφέρον βιβλίο, αλλά θα συμφωνήσω μάλλον με τον Αθήναιο, που σχολιάζοντας την παρουσίαση του librofilo έγραψε: "όχι και να κόψω τις φλέβες μου". Ίσως, αν το διαβάζαμε τότε που πρωτοεκδόθηκε (1954), να μας έκανε άλλη εντύπωση. Από μια άποψη είναι ένα προφητικό βιβλίο, αλλά τίποτα από όσα αναφέρει δεν στηρίζεται σε μελλοντικές ανακαλύψεις ή εφευρέσεις. Η τηλεόραση, στην οποία οφείλεται κυρίως η μεγάλη απάτη που έστησαν οι ήρωές του, ήταν ήδη γνωστή, αν και βέβαια λίγοι μπορούσαν να προβλέψουν τη διάδοση και την απίστευτη δύναμη που θα αποκτούσε στην εποχή μας.

Με συντομία η υπόθεση. Ένας υπέργηρος συγγραφέας και ιστορικός, ο Ευγένιος Λούθερ, ζει με άλλο όνομα στην Αίγυπτο και, γράφοντας τα απομνημονεύματά του, θυμάται τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του πενήντα χρόνια πριν. Αναπολεί μια πρόσκληση από μια πλούσια, ιδιόρρυθμη κυρία, την Κλαρίσα, στο σπίτι της οποίας γνωρίζει κι ερωτεύεται την ΄Αιρις Μόρτιμερ. Εκείνη του κάνει λόγο για ένα νεαρό, υπάλληλο γραφείου κηδειών, που έχει το χάρισμα να γοητεύει με το λόγο του το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται. Λέγεται Τζον Κέιβ (John Cave), αρχικά του οποίου ονόματος (J. C.) ευθέως παραπέμπουν στο Jesus Christ. Πρόκειται για ένα άγνωστης προέλευσης, με ελλιπή μόρφωση νεαρό, που όσοι τον ακούν δεν θυμούνται σχεδόν τίποτε από όσα είπε, παρά μόνο τη γοητεία που ένιωσαν και το κεντρικό μήνυμα της διδασκαλίας του: "Μονάχα ένα μήνυμα έχω να μεταδώσω στους ανθρώπους, κι αυτό έιναι το πώς να πεθαίνουν χωρίς φόβο, με χαρά, πώς να αποδεχτούν το μηδέν γι' αυτό που είναι καθεαυτό, ένας μακρύς και ανονείρευτος ύπνος".

Σύντομα γύρω από τον Κέιβ στήνεται μια ολόκληρη οργάνωση. Εκτός από την Κλαρίσα, την Άιρις, τον Λούθερ, επιστρατεύεται ένας ικανότατος διαφημιστής κι ένας άσημος, αλλά πλούσιος λόγω γάμου και με πολλές γνωριμίες συγραφέας, ένας επικοινωνιολόγος θα λέγαμε σήμερα, μια πεντάδα που οργανώνει όλη τη γιγάντια επιχείρηση. Ο Κέιβ μαγεύει, με τις εμφανίσεις του στην τηλεόραση επηρεάζει ολοένα και μεγαλύτερο κοινό, κασέτες με τις ομιλίες του, που άλλοι βέβαια του γράφουν, κυκλοφορούν παντού, ομάδες οπαδών σχηματίζονται, επικεφαλής εκπαιδεύονται, παντού σ' όλη την Αμερική διαδίδεται ο Κεϊβιτισμός και η αντίδραση του Χριστιανισμού που απειλείται, ενδυναμώνει ακόμα περισσότερο το κίνημα. Και, ασφαλώς, το αποτέλεσμα της βασικής διδασκαλίας περί εθελούσιου θανάτου δεν αργεί να έρθει. Πολλοί αρχίζουν να αυτοκτονούν, πράγμα που η πεντάδα επίσης εκμεταλλεύεται, δημιουργώντας χώρους και τρόπους για ήρεμη και ευχάριστη αποχώρηση από τη ζωή.

Ο ιστορικός της παρέας, αυτός που στα πρόθυρα του θανάτου, ζώντας άγνωστος στην Αίγυπτο, αναπολεί και αφηγείται, είχε αρχίσει να έχει τις επιφυλάξεις και αντιρρήσεις του για το δρόμο που πήρε το κίνημα (το όνομά του, Λούθερ-Λούθηρος ασφαλώς δεν είναι τυχαίο). Οι αντιδράσεις θα οδηγήσουν σ' ένα δραματικό τέλος, όχι όμως και στο τέλος του Κεϊβιτισμού.

Η προσπάθεια του Βιντάλ να απομυθοποιήσει όλα τα μαζικά, θρησκευτικά ή άλλα κινήματα, αλλά και όλες τις εξ αποκαλύψεως θρησκείες είναι προφανής. Τα πρόσωπα και τα σύμβολά του είναι παρμένα από τον Χριστιανισμό. Όχι μόνο τα αρχικά του ονόματος του ήρωά του (J.C.) αλλά και το ίδιο το όνομα (Cave=σπηλιά) παραπέμπουν στο Χριστό. Η πιστή, αφοσιωμένη μαθήτρια επίσης. Ο Τζον Κέιβ, όπως και ο Χριστός δεν έγραψε τίποτα. Το όνομα του Πολ (Παύλος) Χίμελ, του διαφημιστή στον οποίο οφείλεται η όλη οργάνωση, δεν νομίζω ότι είναι άσχετο με το όνομα του Αποστόλου Παύλου. Αλλά και η ανάγκη της θυσίας του ίδιου του Κέιβ για πλήρη εμπέδωση της καινούριας θρησκείας πόσο διαφέρει από την ανάγκη θυσίας του Χριστού;

Στη χριστιανική παρωδία παρεμβαίνει (και ομολογώ ότι δεν κατάλαβα πώς τα συσχετίζει) και η ιδέα του κειμενογράφου του Κέιβ για την ανατροφή των παιδιών, ιδέα βέβαια κλεμμέμη από τον Πλάτωνα. Δηλ. η ιδέα όχι μόνο της επιβολής της ευγονίας, αλλά και της αφαίρεσης των παιδιών από τους γονείς αμέσως μόλις γεννηθούν και η ανάθεσή τους στο κράτος.

Το βιβλίο δεν με ενόχλησε από τον θρησκευτικό, εικονοκλαστικό του χαρακτήρα. Απλώς νομίζω ότι μειώνεται η λογοτεχνική του αξία με το να οικειοποιηθεί γνωστά θρησκευτικά σύμβολα. Λειτουργεί εν μέρει προφητικά, το βρίσκω ενδιαφέρον, πολύ κατώτερο όμως από τον "Θαυμαστό καινούριο κόσμο" του Χάξλεϋ ή το "1984" του Όργουελ, βιβλία πραγματικά προφητικά, που εξακολουθούν να μας εκπλήττουν και να μας γοητεύουν.