Μέρες Αλεξάνδρειας

"Η πόλη της Αλεξάνδρειας είναι Παρίσι, Βιέννη, Λονδίνο και Ρώμη μαζί. Δύσκολο να σ' το περιγράψω. Πρέπει να το ζήσεις".

"...η διπροσωπία αυτής της πόλης με το ευρωπαϊκό πρόσωπο από τη μια και τη μυθολογία των μιναρέδων και της κελεμπίας από την άλλη".

"Μεγάλη ξελογιάστρα η Αλεξάνδρεια! Ουρανός, θάλασσα και έρημος-ένα κινηματογραφικό σκηνικό με την ευρωπαϊκή πρόσοψη της Κορνίς, σαν φλούδα εξωτικού φρούτου που η σάρκα του είχε τη γεύση του Ισλάμ".

"...καταραμένη πόλη, που υπνώτιζε τους πάροικούς της και έτρεφε τις ψευδαισθήσεις τους με το φιλόξενο προσωπείο της".

Είναι μερικές μόνο από τις απόψεις για την Αλεξάνδρεια, την πρωταγωνίστρια, θα μπορούσαμε να πούμε, του ογκώδους (652 σελίδες) μυθιστορήματος του Δημήτρη Στεφανάκη (Πατάκης, 2007). Ένα μυθιστόρημα που σε περιφέρει σε χρόνους και τόπους, που ξεκινά από την Αλεξάνδρεια τον Αύγουστο του 1914, τη μέρα που η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία και τελειώνει το 1950 με τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ. Αλλά στο μεταξύ μας έχει ταξιδέψει, μεταφέροντας εκεί τη δράση κάποιων από τους ήρωές του, στην Κωνσταντινούπολη, στο Βερολίνο, στο Μόναχο, στο Παρίσι, στη Βιέννη, στην Ιταλία, στην Αθήνα και αλλού, ζωντνεύοντας με τρόπο πειστικό και ελκυστικό την ατμόσφαιρά τους.

Κεντρικά πρόσωπα του έργου είναι τα μέλη της οικογένειας ενός πλούσιου καπνοβιομήχανου, του Αντώνη Χάραμη, που ζει με τη σύζυγό του, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας, και τους δυο γιους του, στην αριστοκρατική συνοικία Καρτιέ Γκρεκ. Πλάι σ' αυτούς, δυο άλλα πρόσωπα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και είναι από τα λίγα που θα διασχίσουν όλο αυτό το χρονικό διάστημα των 40 περίπου χρόνων και θα φτάσουν ως το τέλος του μυθιστορήματος, ενώ πολλά από τα άλλα πρόσωπα θα έχουν πεθάνει ή χαθεί. Είναι ο Ελιάς Χούρι, Γάλλος υπήκοος από λιβανέζικη οικογένεια, γεννημένος στη Βηρυτό, μαρωνίτης στο θρήσκευμα. Με ύποπτες διασυνδέσεις, τον βρίσκουμε αναμεμιγμένο παντού, αλλά ποτέ δεν μαθαίνουμε τι ακριβώς κάνει για να διατηρεί ένα κομψό διαμέρισμα, μια εξαιρετικά φροντισμένη εμφάνιση και σχέσεις με τους πάντες στην Αλεξάνδρεια. Το άλλο πρόσωπο είναι η Υβέτ Σαντόν, μια ωραία Γαλλο-ελβετίδα, που γίνεται ερωμένη του Χάραμη, διατηρεί μια ιδιότυπη σχέση με τον Χούρι, θα δημιουργήσει και θα διευθύνει μαζί του ένα πολυτελή οίκο ανοχής, αλλά οι ερωτικές της προτιμήσεις δεν θα αποκλείσουν τις γυναίκες.

Τα κεντρικά αυτά πρόσωπα πλαισιώνουν δεκάδες άλλα, συγγενείς, συνεργάτες, φίλοι, υπηρετικό προσωπικό, άλλα με μικρότερο και άλλα με μεγαλύτερο ρόλο στο μυθιστόρημα, τόσα που ο αναγνώστης δεν μπορεί να τα θυμάται, ακόμα και ενώ διαβάζει το μυθιστόρημα. Πλάι στα φανταστικά υπάρχουν και τα ιστορικά πρόσωπα, ο Βενιζέλος, ο Ρούντολφ Ες, ο Χίτλερ, ο Τσουδερός, ο Φαρούκ και άλλοι, όχι ως απλές αναφορές, αλλά ως χαρακτήρες του έργου.

Οι περιγραφές του Στεφανάκη, κινηματογραφικές σχεδόν, μας μεταφέρουν πότε στα πολυτελή σπίτια της παροικίας, πότε στις φτωχογειτονιές, κάποτε στα αριστοκρατικά μέγαρα της Βαυαρίας κι άλλοτε στις φοιτητικές γειτονιές του Παρισιού ή στα χρώματα κι αρώματα μιας λαϊκής αγοράς του Καΐρου.

Είναι αδύνατο να αποδώσει κανείς την "υπόθεση" του βιβλίου, γιατί η υπόθεση ακολουθεί τις τύχες δεκάδων προσώπων που πορεύονται μέσα στον τόπο και το χρόνο. Παρακολουθούμε τη ζωή τους καθώς αυτή εκτυλίσσεται παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα, επηρεαζόμενη από αυτά. Εμπορικές δοσοληψίες και αντιζηλίες, βενιζελικοί και βασιλικοί, ο ανερχόμενος ναζισμός και οι θιασώτες του, δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο ισπανικός εμφύλιος, η γερμανοκρατούμενη Ελλάδα, η έναρξη δημιουργίας του κράτους του Ισραήλ, η βρετανοκρατούμενη Αίγυπτος, οι εθνικοποιήσεις είναι μερικά μόνο από τα ιστορικά σημεία του βιβλίου. Και ασφαλώς έρωτες, έρωτες, έρωτες. Έρωτες νόμιμοι και παράνομοι, ορθόδοξοι και ανορθόδοξοι, εφηβικοί και της ώριμης ηλικίας, έρωτες που δημιουργούν ή διαλύουν σχέσεις.

Η πολυδιαφημιζόμενη στην εποχή μας πολυπολιτισμικότητα υπήρξε στην Αλεξάνδρεια δεκαετίες πριν. Έμπρακτα την αποτυπώνει ο συγγραφέας με τη γλώσσα. Αγγλικές και Γαλλικές, πολύ λιγότερες Αραβικές φράσεις (ευτυχώς δεν επεξηγούνται στις υποσημειώσεις) αποδίδουν όλη αυτή την πανσπερμία λαών στην Αλεξάνδρεια.

Είναι στιγμές που το πληθωρικό αυτό μυθιστόρημα μου θύμισε τις "Ακυβέρνητες πολιτείες" του Τσίρκα. Αν και το βρίσκω ένα πολύ αξιόλογο μυθιστόρημα, για το οποίο ο συγραφέας του πρέπει πολύ να μελέτησε, βρίσκω ότι σε σχέση με αυτό του Τσίρκα υστερεί σε βάθος, στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και συζητήσεις, στην ανάλυση σκέψεων και συναισθημάτων. Είναι πιο "επιδερμικό", αν και δεν παύει να προκαλεί το αναγνωστικό ενδιαφέρον.