Η Χάλκινη Εποχή

Ένα από τα ωραιότερα (αν όχι το ωραιότερο) μυθιστορήματα τα εμπνευσμένα από τον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου (1955-59) είναι "Η Χάλκινη Εποχή" του Ρόδη Ρούφου (Εστία, α΄ έκδοση 1960-αφού εκδόθηκε πρώτα στα Αγγλικά: "The age of Bronze"). Γραμμένο σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα, αποτυπώνει με ενάργεια και πειστικότητα όχι μόνο αυτούσια επεισόδια, αλλά προπάντων το πνεύμα και το ήθος του μεγαλειώδους εκείνου αγώνα.

Ο Δίων (persona πιστεύω του συγγραφέα), που είχε υπηρετήσει στο Ελληνικό Προξενείο στη Λευκωσία το 1954-56 όπως και ο Ρούφος, ζώντας πια στην Αθήνα, παραλαμβάνει ταχυδρομικώς ένα δέμα από τον Αλέξη Μπαλαφάρα, ένα φίλο του από την Κύπρο, έναν αγωνιστή που, καταδικασμένος σε θάνατο από τους Άγγλους, πρόκειται το ίδιο εκείνο βράδυ να εκτελεστεί. Ο Δίων τηλεφωνεί σε μια κοινή τους φίλη, τη Νταίζη και μαζί αρχίζουν να διαβάζουν τις χειρόγραφες σελίδες που περιείχε το δέμα και που είναι η αφήγηση του Αλέξη. Όλο το βράδυ ο Δίων και η Νταίζη διαβάζουν το χειρόγραφο, υπό τη σκιά της επίγνωσης ότι το πρωί ο Αλέξης θα οδηγηθεί στην αγχόνη. Όλο το μυθιστόρημα, εκτός από τον πρόλογο και τον επίλογο του Δίωνα, καθώς και δυο σύντομα "ιντερμέδια" στα οποία, διακόπτοντας την ανάγνωση του χειρογράφου, σχολιάζουν τα γεγονότα, αποτελεί την σε πρώτο πρόσωπο αφήγηση του Αλέξη Μπαλαφάρα.

Ο Αλέξης, Κύπριος, αφού σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα, έζησε τη Γερμανική Κατοχή και πήρε μέρος στην Αντίσταση, συνέχισε στην Ευρώπη τις μελέτες του, μαζεύοντας υλικό για μια διατριβή πάνω στη μυστικιστική φιλοσοφία του Μεσαίωνα. Αφού έζησε χρόνια ξεκομμένος από το νησί του, πείθεται τελικά να γυρίσει στη Λευκωσία και να αναλάβει θέση καθηγητή στο Ελληνικό Γυμνάσιο της πόλης. Ο πρώτος καιρός περνάει ήσυχα. Απολαμβάνει το ειδυλλιακό περιβάλλον του νησιού, τη διδασκαλία του, ξαναβρίσκει σιγά-σιγά τους δεσμούς του μ' ένα κόσμο από τον οποίο είχε απομακρυνθεί. Αγαπά τους μαθητες του κι ευχαριστιέται με τη συντροφιά εξίσου Ελλήνων και Άγγλων με τους οποίους γνωρίζεται. Ανάμεσα στους τελευταίους ξεχωρίζει ο Χάρρυ (πιστεύω πλασμένος στ' αχνάρια του Λώρενς Ντάρρελ) καθώς και το ζεύγος Μπλάκγουντ, διοιηκητή της Κερύνειας, του οποίου την ελληνίδα σύζυγο Σύλβια ο Αλέξης ερωτεύται παράφορα.

Με τη νέα σχολική χρονιά τα πρώτα μηνύματα του ξεσηκωμού βρίσκουν τον Αλέξη μετέωρο ανάμεσα στις παναθρώπινες τάσεις του, στο οικουμενικό πνεύμα του "πολίτη του κόσμου" και την αγάπη για τον τόπο του και την ελευθερία. Τελικά θα μπει κι αυτός στον αγώνα. Παίρνει μέρος σε επιθέσεις και ενέδρες, συλλαμβάνεται, βασανίζεται, δραπετεύει κι ανεβαίνει στο βουνό, χωρίς να πάψει να είναι ο διανοούμενος που δρα, αλλά ταυτόχρονα διαλογίζεται και προβληματίζεται. Συλλαμβάνεται ξανά και καταδικάζεται σε θάνατο, αφού προηγουμένως, σ' ένα χωριό στο οποίο βρισκόταν κρυμμένος, κατέγραψε όλη την ιστορία και την έστειλε στον φίλο του Δίωνα στην Αθήνα.

Ο Αλέξης Μπαλαφάρας είναι ο τύπος του ήρωα-στοχαστή, αυτού που μπαίνει συνειδητά στον αγώνα και στο κίνδυνο, όχι με τον αυθορμητισμό της άσκεφτης συχνά νιότης, γι' αυτό και πιο πολύ αξίζει η προσφορά και η θυσία του. Παραμένει πάντα ένας στοχαστής, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να μισήσει κανένα, ούτε κι αυτούς τους Άγγλους που πολεμά, που αποδοκιμάζει πολλές από τις ακρότητες των δικών του. Κι όμως, σταθερά και ψύχραιμα, παρόλους τους ενδοιασμούς του, πιστεύοντας στο ύψιστο αγαθό της ελευθερίας, μένει πιστός στον αγώνα ως το τέλος. Κι ας του δόθηκε η ευκαιρία, ακόμα κι όταν είχε καταδικαστεί, να γλιτώσει το θάνατο. Η προσπάθεια του Φιτζγκίμπονς, του πανίσχυρου συμβούλου του Κυβερνήτη, να προσεταιριστεί τον Αλέξη, που ενώ είναι καταδικασμένος, τον καλεί στο γραφείο του και στο άνετο, πολιτισμένο περιβάλλον του ακούνε μουσική πίνοντας το ποτό τους και συζητώντας ήρεμα, πέφτει στο κενό. Είναι πραγματικά εκπληκτικό πώς, κάποιες από τις απόψεις του Φιτζγκίμπονς, που προσπαθεί να πείσει τον Αλέξη για το μάταιο του αγώνα, θα αποδειχτούν προφητικές για το μέλλον του νησιού μας. Είναι ένας διάλογος που μου θύμισε ανάλογους διαλόγους, όπως αυτόν στο "Μηδέν και το Άπειρο" του Άρθρουρ Καίσλερ, μεταξύ των δύο πρώην ιδεολογικών συντρόφων. Ο Αλέξης όμως απορρίπτει κι αυτή την ύστατη διέξοδο διαφυγής του θανάτου.

Αυτούσια γεγονότα της Κυπριακής εξέγερσης μετουσιώνονται λογοτεχνικά από τον συγγραφέα. Όπως, για παράδειγμα, η αυθόρμητη, γεμάτη ενθουσιασμό συμμετοχή της μαθητικής νεολαίας και οι διαδηλώσεις, σε μια από τις οποίες ο θάνατος του σημαιοφόρου μαθητή εξεικονίζει το θάνατο του Πέτρου Γιάλλουρου. Ή ο αποκλεισμός σε μια σπηλιά ενός από τους ωραιότερους τύπους ήρωα στο βιβλίο, του Κώστα Λεβέντη που αναπαριστά το ηρωικό τέλος του Γρηγόρη Αυξεντίου. Πλήθος άλλα επεισόδια του Κυπριακού αγώνα, η όλη ατμόσφαιρα της εποχής, βρίσκουν στο μυθιστόρημα του Ρούφου τη λογοτεχνική καταξίωσή τους.

"Η Χάλκινη Εποχή", τίτλος παρμένος από το ομότιτλο άγαλμα του Ροντέν, είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα βαμμένο με το πύρωμα και το αίμα της ψυχής της Κύπρου. Μιας καθαρά ελληνικής ψυχής κι όχι "εν μέρει ελληνίζουσας".