Τρίτη, Φεβρουαρίου 01, 2011

Πικρολέμονα

Είχα αρχίσει να διαβάζω το "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" του Λώρενς Ντάρελ, όταν στη δεύτερη παράγραφο με σταμάτησε η φράση "δραπέτευσα σε τούτο το νησί με λίγα βιβλία και το παιδί". Παρ' όλο που η μεταφράστρια του έργου διευκρινίζει ότι η περιγραφή του νησιού στη συνέχεια θυμίζει τη Λέσβο, εντούτοις το "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" είχε αρχίσει να γράφεται στην Κύπρο. Και τότε μου γεννήθηκε η επιθυμία να ξαναδιαβάσω τα "Πικρολέμονα" (Γρηγόρη, 1959) που είχα διαβάσει χρόνια πριν κι από το οποίο διατηρούσα μια θολή ανάμνηση. Άφησα λοιπόν το Κουαρτέτο για αργότερα και βυθίστηκα ξανά στον κόσμο της Κύπρου της δεκαετίας του '50, σε εικόνες που "μισό πραγματικές μισό γυρνάμενες μες στο μυαλό μου ήσαν".
Τότε που ο Ντάρελ έζησε στο νησί μας (1953-56) ήμουν πολύ μικρή για να μου κάνει μάθημα στο γυμνάσιο όπου δίδαξε, που κι αν μου έκανε δεν θα ήξερα καθόλου ποιος ήταν, παρά μόνο θα διασκέδαζα στο μάθημά του, όπως αργότερα μου είπαν γνωστοί μου που τον είχαν δάσκαλό τους.
Το βιβλίο με ταξίδεψε σ' ένα κόσμο χαμένο πια για πάντα. Με σεργιάνισε στα στενά της Κερύνειας, με πήρε μαζί του έκθαμβη στην ομορφιά του Πέλλαπαϊς, εκεί όπου, όταν πήγε ο Ντάρελ για να αγοράσει ένα σπίτι, στάθηκε και κοίταζε σαν μαγεμένος. Γράφει: "...τα δώματα άνοιγαν σαν βεντάλιες σε γαλαρίες κι απ' όπου νέες πανοραματικές θέες ανοίγονταν προς τ' ανατολικά και τα δυτικά. Καθώς ανεβαίναμε φάνηκε πάλι η Κερύνεια κι ολόκληρη η μαιανδρική αχτή σαν ψιλοδουλεμένη νταντέλα. Άρχισα να αισθάνομαι ένοχος για μια πράξη επίφοβης τόλμης το να θέλω να εγκατασταθώ σ' ένα τέτοιο καταπληκτικό μέρος. Θα μπορούσε κανείς να εργαστεί όταν θα ΄χει να θαυμάζει μια τέτοια σκηνογραφία;"
Χρόνια αργότερα, όταν ο αγώνας είχε τελειώσει, όταν ο Ντάρελ είχε από καιρό εγκαταλείψει το νησί μας, θέλησα να επισκεφθώ το σπίτι όπου έζησε. Στο χωριό το ήξεραν, μου το έδειξαν. Τώρα δεν ξέρω πια αν υπάρχει κι αν υπάρχει στο τουρκοκρατούμενο Πέλλαπαϊς, τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο.
Καθώς διάβαζα τα "Πικρολέμονα" από τη μια νοσταλγούσα εκείνη τη μακρινή εποχή, όταν το αίμα και ο θάνατος δεν είχε πλημμυρίσει το νησί μας, όταν η Κερύνεια ήταν η αγνή, ανόθευτη ομορφιά που μάγευε ξένους και δικούς, ομορφιά την οποία απεικονίζει ο Ντάρελ με τις έξοχες περιγραφές του. Κι από την άλλη αντιδρούσα με αγανάκτηση διαπιστώνοντας πόσο μας υποτιμούσαν και μας περιφρονούσαν οι Άγγλοι. Τα "Πικρολέμονα" είναι η αγγλική εκδοχή, η αγγλική ματιά στην Κύπρο και τον αγώνα της. Ο Ντάρελ μιλά ελληνικά, έχει φίλους Κυπρίους, αλλά δεν παύει να μας βλέπει σαν αφελείς επαρχιώτες. Αδυνατεί να κατανοήσει τον πόθο μας για ελευθερία, συνυφασμένο τότε με τον αγώνα για Ένωση με την Ελλάδα, συνεχώς αναφέρει ότι μας ξεσηκώνουν οι παπάδες και το ραδιόφωνο της Αθήνας. Ειρωνεύεται τις μαθητικές διαδηλώσεις, βλέπει τον Καραολή, τον πρώτο καταδικασθέντα σε θάνατο, ως εγκληματία και τρομοκράτη που πρέπει να τιμωρηθεί. Η Κύπρος γι' αυτόν ανήκει δικαιωματικά στην Αυτοκρατορία: "Η Κύπρος, από γεωγραφικής και πολιτικής απόψεως ανήκε στην ίδια τη ραχοκοκαλιά της Αυτοκρατορίας. Δεν θα 'πρεπε λοιπόν να κρατηθεί με κάθε θυσία;"
Κι όμως μετά την εξέγερση του '55 θα πει κάποια στιγμή: "Δεν μπορούσα να μη σκέπτομαι με πίκρα πως αν είμασταν αρκετά τίμιοι για να παραδεχτούμε την ελληνικότητα της Κύπρου απ' την αρχή, ίσως να μην ήταν ανάγκη να εγκαταλείψουμε το νησί ή να αγωνιστούμε για δαύτο. Τώρα ήταν πια πολύ αργά".
Διευθυντής στο Γραφείο Πληροφοριών, υπεύθυνος δηλαδή της αγγλικής προπαγάνδας, πιστεύεται ότι υπήρξε πράκτορας των Άγγλων. Πολλά έχουν γραφτεί και για το ρόλο του και για τα "Πικρολέμονα". Ο μεγάλος μας ποιητής Κώστας Μόντης γράφει τις "Κλειστές πόρτες" ως απάντηση, όπως δηλώνει, στα "Πικρολέμονα" του Ντάρελ. Μια έμμεση απάντηση αποτελεί και το μυθιστόρημα του Ρόδη Ρούφου "Η Χάλκινη εποχή".
Τα "Πικρολέμονα", διαβασμένα τώρα, ύστερα από την τραγική κατάληξη εκείνου του υπέροχου αγώνα, αφήνουν πραγματικά μια πικρή γεύση στο στόμα.

13 σχόλια:

  1. Ενδιαφέρουσα κριτική. Βρήκα πρόσφατα το βιβλίο μετά από πολλή αναζήτηση και το 'χω στη σειρά να το διαβάσω. Υπάρχουν πολλές αναφορές για αυτόν εδώ κι εκεί, ακόμα και στον Σεφέρη και περιμένω πώς και πώς...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ωραία, θα περιμένω εντυπώσεις. Είναι περίεργο πώς και δεν επανεξεδόθη από τότε (1959)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ναι, είναι κι αυτό. Απ' την άλλη, πολύ συλλεκτικό ένα βιβλίο που γράφτηκε για την Κύπρο πριν καν την ανεξαρτησία...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αναγνώστρια μου,
    ο πατέρας μου κατάγεται από το Μπέλλα-Πάις και τον γνώρισε τον Ντάρελ. Μου έχει μιλήσει αρκετές φορές γι' αυτόν. Πάντως και πράκτορας των Άγγλων να ήταν, δεν είναι ατιμωτικό γι' αυτόν. Την πατρίδα του υπηρετούσε.
    Υ.Γ. θα σου πω κάτι αιρετικό τώρα σχετικά με τον Καραολή, τον οποίο αναφέρεις στην ανάρτηση σου. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια είχα την εντύπωση ότι καταδικάστηκε σε θάνατο, γιατί σκότωσε Άγγλο στρατιώτη. Μέχρι που έμαθα ότι δεν σκότωσε Άγγλο, αλλά Ελληνοκύπριο αστυνομικό. Και μάλιστα εν ψυχρώ, ενώ ο τελευταίος είχε σκύψει να αγοράσει κάτι από ένα περίπτερο. Ήταν η εποχή που ο Γρίβας ενθάρρυνε την εκτέλεση αστυνομικών, χωρίς να έχουν διαπράξει συγκεκριμένη πράξη προδοσίας κατά της ΕΟΚΑ. Μετά απ' αυτό που πληροφορήθηκα (το διάβασα στο βιβλίο του Μ. Δρουσιώτη "ΕΟΚΑ η σκοτεινή όψη"), απομυθοποίησα κάπως τον Καραολή. Και καταλαβαίνω τον Ντάρελ που τον θεωρούσε εγκληματία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αγαπητή Μερόπη, το θέμα της ΕΟΚΑ, του αγώνα γενικά, των εκτελέσων κ.λπ. σηκώνει πολλή συζήτηση, συζήτηση που εξακολουθεί να γίνεται συχνά στην Κύπρο ακόμη. Εγώ σκέφτομαι αυτά τα αγνά παιδιά που πολεμούσαν για την Ένωση, που πίστευαν πως ό,τι έκαναν το έκαναν για την απελευθέρωση της πατρίδας τους και που τόσο άδικα θυσιάστηκαν. Άλλοι είναι οι κυρίως υπεύθυνοι. Ειδικά για τον Καραολή, ο μεταφραστής του έργου, ο Αιμίλιος Χουρμούζιος, αναφέρει ότι τον αστυνομικό τον σκότωσε άλλος, ο Γιωργάλλας, και ο Καραολής δεν μίλησε για να μην προδώσει το σύντροφό του. Όσο για τον Ντάρελ υπηρετούσε βέβαια την πατρίδα του, την υπηρετούσε όμως στη διατήρηση μιας αποικίας, στην κτήση μιας ξένης γης, πράγμα πολύ διαφορετικό από το να πολεμάς για την ελευθερία του τόπου σου, χωρίς να σημαίνει ότι συμφωνώ με όσα έγιναν τότε και από μας. Θα πρέπει όμως να τα βλέπουμε μέσα στο πνεύμα εκείνης της εποχής και όχι με σημερινά κριτήρια ούτε με την κατάληξη εκείνου του αγώνα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Δεν επικροτώ την πιθανή ιδιότητα του Ντάρελ ως μυστικού πράκτορα. Απλώς λέω ότι δεν ήταν και τόσο ατιμωτικό για κείνον, αφού ήταν Εγγλέζος. Ατιμωτικό θα ήταν να ήταν μυστικός πράκτορας κάποιου εχθρού.
    Όσον αφορά τον Καραολή, ναι διάβασα κι αυτήν την εκδοχή. Δηλ. ότι τον αστυνομικό τον σκότωσε κάποιος άλλος και αυτός απλώς ήταν παρών (αυτό τον κάνει συνεργό βέβαια). Όμως κι έτσι να είναι, ισχύει και πάλι η απομυθοποίηση. Χμμμμ, πώς να το πω? Δεν το θεωρώ και τόσο ηρωική πράξη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Προσωπικά δεν θα μπορούσα να διαβάσω τέτοιου είδους βιβλίο, χωρίς να ... συγχιστώ! Οι θυσίες του αγώνα εκείνου στον οποίο πολλοί αγνοί - άδολοι νέοι, με μόνο όνειρο να δουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους ενωμένη με την Ελλάδα, έχασαν τη ζωή τους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν μπορεί να εξιστορούνται και να χαρακτηρίζονται εγκληματικές! Και η λεγόμενη απομυθοποίηση, προσώπων και πράξεων, μήπως εντάσσονται σε ένα πλαίσιο ισοπέδωσης των πάντων? Ποιά αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία υπάρχουν για να διαπιστωθεί η αντικειμενική αλήθεια?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. To kalogrameno vivlio to vrisko mia kalogrameni kai ekleptismeni Aggliki propaganda, gemato enoxes, alla pano ao ola i Autokratoria tou kakou tis epoxis...
    Apologoume gia tous agglikous xaraktires, grafo apo to exoteriko.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Αγαπητέ Μάκη, το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, έστω κι αν μας δυσαρεστεί η αγγλική άποψη, γιατί είναι αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο. Επίσηε διασώζει με τις εξαιρετικές περιγραφές του την Κερύνεια όπως τη ξέραμε, την Κερύνεια πριν από την τουρκική εισβολή. Είναι βέβαια δυσεύρετο γιατί δεν έχει επανεκδοθεί μετά το 1959.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Έχεις δίκαιο, αγαπητέ Φοίβο. Συγχωρημένος για τα greeklish μια και είσαι στο εξωτερικό!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Πράγματι συγχύζεται κανείς οταν επιστρέφει σε τέτοιες θύμησες... Και όταν έχουν να κάνουν με την αγγλική άποψη , τότε ακόμη περισσότερο.
    Μα πόσο ομορφα το περιγράφεις Αναγνώστρια!
    συγχαρητήρια
    απο μια ταπεινή παραμυθού
    την καλησπέρα μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Θα το πιστέψετε ότι αγόρασα προχθές το βιβλίο για 2,5 ευρώ, στο παζάρι της Κλαυθμώνος; Και είχε πολλά ακόμη, στίβα... Μα στο αρχείο της βιβλιονέτ δεν αναφέρεται καν σαν εξαντλημένο.

    Συμφωνώ και χαίρομαι πολύ για την άποψή σας ότι "αξίζει να διαβαστεί, έστω κι αν μας δυσαρεστεί η αγγλική άποψη, γιατί είναι αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο".
    Είμαι μόλις στην δεύτερη σελίδα, και δεν έχω καμία σχετική εμπειρία ή μνήμη, όπως εσείς, για να έχω άποψη για τις πολιτικές του θέσεις ή πράξεις.
    Όμως το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω εδώ και χρόνια, άναυδη από την ομορφιά του, και δεν έχω ακόμη καταλάβει σε τι ποσοστό μπορεί να σταθεί μόνο του, και πόσο του έχει προσθέσει σε αξία η απίστευτη γλώσσα του Χουρμούζιου.

    Ξεκινώντας σήμερα τα Πικρολέμονα, γοητεύθηκα το ίδιο ξανά, κι αναρωτήθηκα ακριβώς το ίδιο.
    Τέλος πάντων, ίσως δεν έχει σημασία. Και τα δύο πάντως, είναι λογοτεχνία με την κυριολεκτική σημασία της λέξεις και χαίρομαι που ήρθαν στο δρόμο μου (και που μοιράζομαι αυτή την απόλαυση με τόσους ανθρώπους :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. lemon και στο πρωτότυπο μένει κανείς άναυδος με την ομορφιά του Αλεξανδρινού Κουαρτέτου όπως και με όλα τα ταξιδιωτικά του Ντάρρελλ. Μόνο κάποια μυθιστορήματά του με κούρασαν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή