Το δαχτυλίδι

Γιώργος Παπαδόπουλος-Κυπραίος

Το δαχτυλίδι

Διόπτρα, 2013

«Λίγο πριν συνταξιοδοτηθώ, στα 70 μου χρόνια, διάφορα περιστατικά που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς τυχαία ή συμπτώσεις με οδήγησαν στο να αποφασίσω να γράψω ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ. Θεώρησα πως έπρεπε να δοθεί μια απάντηση σε εκείνους που με ρωτούσαν συχνά: «Και τι έκαναν οι Κύπριοι για την Ελλάδα;», αλλά και για τις αξίες μας που θυσιάσαμε στο βωμό της εύκολης ζωής και της καλοπέρασης».

Έτσι μου απάντησε ο Γιώργος Παπαδόπουλος, όταν, πριν από λίγο καιρό, είχε την καλοσύνη να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις που του υπέβαλα, με σκοπό να τον γνωρίσω καλύτερα τόσο εγώ όσο και οι επισκέπτες του blog μου. Ήταν η απάντηση στην ερώτηση τι τον έκανε από επιτυχημένος εκδότης (Διόπτρα) να στραφεί τώρα στη συγγραφή.

Ανήκω (όπως και ο Γιώργος Παπαδόπουλος) σε μια γενιά που μεγάλωσε με το όραμα της Ένωσης, που για την επίτευξή της δεν θεωρούσαμε καμιά θυσία μεγάλη, κανένα τίμημα πολύ ακριβό. Τούτο το όραμα, η συνείδηση πως αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνικού Έθνους και πως αναφαίρετο δικαίωμα και προορισμός μας ήταν φυσιολογικά και η ενσωμάτωσή μας σ’ αυτό το Έθνος, δεν είναι κάτι που μας καλλιεργήθηκε, δεν ήταν κάτι που μας επιβλήθηκε από εθνικιστικούς κύκλους ή την εκκλησία ή την αποικιοκρατική κυβέρνηση, όπως υποστηρίζει ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ στο βιβλίο του «Ολική Κύπρος».

Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Νήσου

Το όμαιμον, το ομόθρησκον, το ομόγλωσσον ξεκινάει από την εποχή του Ομήρου, όταν ο βασιλιάς Κινύρας έστειλε στον Αγαμέμνονα που ετοιμαζόταν για τον Τρωικό πόλεμο τον περίφημο θώρακα, όταν ο Ονήσιλος επαναστατούσε εναντίον των Περσών, όταν ο Κίμωνας πέθαινε έξω από τη Λάρνακα.

Ο Γιώργος Παπαδόπουλος δεν χρειάζεται να κάνει καμιά προσπάθεια ν’ αποδείξει την ενότητα αυτή Κύπρου-Ελλάδας. Δεν προβάλλει επιχειρήματα, δεν αντικρούει τις διαφορετικές απόψεις. Φυσικά κι αβίαστα, σαν κάτι που βγαίνει από την κυπριακή ψυχή, χωρίς καμιά έξωθεν επιβολή, καταγράφει, μυθιστορηματικά βέβαια, τη συμμετοχή των Κυπρίων σ’ όλους τους αγώνες του Έθνους, ξεκινώντας από το 1821 και φτάνοντας ως το 1959, αλλά και με μια αναδρομική αφήγηση πηγαίνοντας προς τα πίσω ως το 1773.

Η αφήγηση αρχίζει την παραμονή της μεγάλης γιορτής του δεκαπενταύγουστου, το 1821. Δυο ξαδέρφια, ο Χριστόδουλος και ο Γιάννης φεύγουν κρυφά και μαζί με άλλους Κυπρίους επιβιβάζονται στο πλοίο που θα τους μεταφέρει στην επαναστατημένη Ελλάδα, να συμμετάσχουν κι αυτοί στην Ελληνική Επανάσταση. Αφού πολέμησαν στο πλάι του Νικηταρά του Τουρκοφάγου, ο Γιάννης παντρεύεται και μένει μόνιμα στην Ελλάδα, ο Χριστόδουλος επιστρέφει. Τον περιμένει η αρραβωνιαστικιά του, η Ζηνοβία.

Ο συγγραφέας συνομιλεί με το κοινό

Παρακολουθώντας το ζευγάρι Χριστόδουλου-Ζηνοβίας διασχίζουμε μαζί με τις γενιές που ακολουθούν τους κυριότερους σταθμούς της ιστορίας της Κύπρου, άρρηκτα συνδεδεμένους με την ιστορία της Ελλάδας. Γεννήσεις, θάνατοι, γάμοι, αγροτικές δουλειές, γιορτές και πανηγύρια, ό, τι συνθέτουν τη ζωή των ανθρώπων και την καθημερινότητά τους σε εποχές περασμένες, βρίσκουν τη θέση τους στην αφήγηση, παρασύροντάς μας σ’ ένα παρελθόν που μοιάζει μυθικό, αφηγημένο όμως με κάθε πειστικότητα. (Άλλωστε, ο συγγραφέας σαφώς  δηλώνει για το βιβλίο του: «Βασισμένο σε αληθινά περιστατικά»). Κάθε γενιά συμμετέχει με το δικό της τρόπο στους εθνικούς αγώνες. Επισημαίνω κάποια από τα ιστορικά γεγονότα που διαπερνούν την αφήγηση, έντεχνα συνυφασμένα με τις προσωπικές ιστορίες των ηρώων του έργου. Σε πολλά απ’ αυτά ο συγγραφέας φωτίζει όχι και τόσο γνωστές πτυχές της ιστορίας, άλλοτε ερμηνεύει ή δικαιολογεί. Το τραγικό τέλος του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ και  γιατί είχε αφορίσει τον Υψηλάντη, γιατί ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός ζήτησε παράδοση των όπλων και υπακοή στο σουλτάνο, πληροφορίες για τη ζωή  και τον απαγχονισμό του, η άφιξη  των Άγγλων και οι ελπίδες των Κυπρίων ότι οι Άγγλοι θα ελευθέρωναν το νησί χωρίς να χυθεί αίμα, όπως είχαν κάνει λίγα χρόνια πριν με τα Επτάνησα, οι αγώνες της Κρήτης, πώς αποτράπηκε ο εβραϊκός εποικισμός της Κύπρου, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι στους οποίους 2.000 Κύπριοι πήραν μέρος, είναι μερικά από τα γεγονότα αυτά. Ιδιαίτερα συγκινητική είναι η περιγραφή της συμμετοχής του Χριστόδουλου Σώζου στον Α΄ Βαλκανικό και ο ηρωικός του θάνατος. Αναφέρεται ακόμα σ’ένα δημοψήφισμα που προηγήθηκε του μεγάλου δημοψηφίσματος του 1950 και που  έγινε στις 25/3/1921. Σ’ αυτό υπέγραψαν οι ιερείς, οι μουχτάρηδες (κοινοτάρχες), οι δήμαρχοι και οι δάσκαλοι. Μα ούτε κι από τη Μικρασιατική εκστρατεία απουσίασαν οι Κύπριοι. Και μετά την καταστροφή «η Κύπρος έγινε κιβωτός σωτηρίας για τους πρόσφυγες», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο συγγραφέας.

Από το 1930 ο αγώνας των Κυπρίων για την Ένωση εντείνεται. Ιδρύεται η ΕΡΕΚ, Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κυπρίων, ακολουθούν τα γνωστά Οκτωβριανά και τα σκληρά μέτρα που επιβλήθηκαν από τους Άγγλους.

Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κάπου 27.000 Κύπριοι πήραν μέρος με την ελπίδα ότι οι σύμμαχοι, στο πλευρό των οποίων πολέμησαν, θα τους απέδιδαν την ελευθερία, όπως είχαν υποσχεθεί.

Αναφορά γίνεται και στη Διασκεπτική του 1947, ενώ τελευταίος ιστορικός σταθμός βέβαια ο αγώνας της ΕΟΚΑ, με αφήγηση κορυφαίων στιγμών αυτού του αγώνα, όπως η θυσία του Αυξεντίου.

Απομόνωσα τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο, αλλά φυσικά το βιβλίο είναι μυθιστόρημα, όχι ιστορία. Τα πρόσωπα του έργου συμμετέχουν ενεργά, κάθε γενιά έχει τη δική της προσφορά, συχνά προσφορά αίματος, ενώ η ζωή δεν παύει να κυλά με τους δικούς της ρυθμούς.

Η Κρίστια με τη γλυκειά φωνή της ερμηνεύει δική της σύνθεση εμπνευσμένη από το βιβλίο

Τα ιστορικά γεγονότα, έντεχνα συνυφασμένα με τις προσωπικές ιστορίες των μυθιστορηματικών προσώπων αφορούν όλη την Κύπρο. Όμως κεντρικός χώρος δράσης δεν παύει να είναι η Λεμεσός, η πόλη του συγγραφέα. Στους δρόμους της, στις εκκλησίες της, στο λιμάνι, στις γειτονιές της κυκλοφορούν τα πρόσωπα του έργου: Στον Πεντάδρομο, στην οδό Αγίου Ανδρέα ή τη Γλάδστωνος, στην Αγία Ζώνη, στην Αγία Νάπα, στην Πλατεία Ηρώων (τότε Κεσουγλούδκια!), στο σινεμά Παλλάς και Γιορδαμλή, στο ξενοδοχείο «Κούριον»…

Η κυπριακή ατμόσφαιρα κυριαρχεί. Με τις αγροτικές εργασίες όπως το μάζεμα των τερατσιών (χαρουπιών), με τα φαγητά (το χαλούμι, τη λούντζα, τα πουρέκια, τις κολοκωτές, τα ξεροτήγανα, το μαχαλεπί με τριαντάφυλλο, κ.λπ.), την περιγραφή του κυπριακού σπιτιού κ.ά.. Πολύ λίγες οι κυπριακές λέξεις που χρησιμοποιούνται κι αυτές ερμηνεύονται στο τέλος.

Πρωτογνωρίσαμε τον εκδοτικό οίκο Διόπτρα, ιδρυτής του οποίου είναι ο Γιώργος Παπαδόπουλος, ως τον εκδοτικό οίκο βιβλίων εναλλακτικής ιατρικής, ψυχολογίας, φιλοσοφίας, πνευματικών αναζητήσεων. Η ακράδαντη πίστη του Γιώργου Παπαδόπουλου για την ύπαρξη ενός κόσμου πέραν της ύλης, που εν πολλοίς καθορίζει τη ζωή μας ακόμα και εν αγνοία μας, συχνά εμφανίζεται στο βιβλίο του. Υπάρχουν πρόσωπα που διαισθάνονται πράγματα που πρόκειται να συμβούν, υπάρχουν προφητικά όνειρα που επαληθεύονται, υπάρχουν οι αλαφροΐσκιωτοι, που οραματίζονται τα μέλλοντα. «Λένε κάποιοι πως, όταν θέλει η τύχη, παίζει πολλά παιχνίδια. Μα είναι κι άλλοι, που λένε πως τίποτε δεν είναι τυχαίο, αλλά αποτελεί μέρος ενός γενικότερου σχεδίου, που κάποια ανώτερη δύναμη καταστρώνει».

Αλλού πάλι λέει ένας από τους ήρωές του: «Δεν υπάρχουν συμπτώσεις. Ό, τι μας συμβαίνει έχει τη σημασία του. Άλλο αν εμείς δεν το καταλαβαίνουμε. Αν συμβούν πολλές «συμπτώσεις» σε μικρό διάστημα, πρέπει να τους δώσεις προσοχή. Κάτι σημαντικό έχουν να σου πουν».

Ο συγγραφέας και οι συντελεστές της παρουσίασης

Και το δαχτυλίδι; Γιατί αυτός ο τίτλος; Πώς συνδέεται με το όλο έργο;

Η πρώτη εμφάνιση του δαχτυλιδιού γίνεται στη σελίδα 115 του βιβλίου. Ένα από τα πρόσωπα του έργου, ο Αντωνής, πολεμά στην Κρήτη, σε μια από τις αμέτρητες εξεγέρσεις του μαρτυρικού νησιού, αυτήν του 1897. Οι σύμμαχοι, βοηθώντας στην κατάπνιξη της εξέγερσης, βομβάρδισαν το Ακρωτήρι, λίγο έξω από τα Χανιά. Τότε έγινε το γνωστό επεισόδιο με τον Κρητικό Καγιαλέ, που όταν μια βόμβα έκοψε τον ιστό της σημαίας, έκανε ο ίδιος το σώμα του ιστό. Ο Γιώργος Παπαδόπουλος τοποθετεί πλάι του τον Κύπριο Αντωνή,  που έτρεξε πρώτος να σηκώσει τη σημαία αλλά τον πρόλαβε ο Καγιαλές. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος που ήταν εκεί, θέλησε να τον γνωρίσει. Τον ρώτησε από πού είναι κι αν έχει οικογένεια. Στις σελίδες αυτές εκτυλίσσεται μια από τις συγκινητικότερες σκηνές του βιβλίου: « Είμαι από την Κύπρο και διπλοπαντρεμένος», απάντησε ο Αντωνής στον καπετάν Λευτέρη. Κι αμέσως έβγαλε από το δάχτυλό του τη βέρα και του την έδωσε. Ο Βενιζέλος την πήρε και κοίταξε στο πρόσωπο τον Αντωνή, που στεκόταν μπροστά του. Γεμάτος περιέργεια τον ρώτησε: «Γιατί μου το δίνεις;» Προτού εκείνος ανοίξει το στόμα του για να του εξηγήσει, ο καπετάν Λευτέρης που όλη αυτή την ώρα παρατηρούσε το δαχτυλίδι, ακούστηκε να ψιθυρίζει έκπληκτος: «ΖΗΝΟΒΙΑ-ΕΛΛΑΣ».

 «Ναι, καπετάνιε, είμαι παντρεμένος με τη Ζηνοβία, που την αγαπώ απ’ όταν ήμασταν και οι δυο παιδιά», είπε ο Αντωνής στον Βενιζέλο. «Αλλά είμαι παντρεμένος και με την Ελλάδα, μ’ ένα δεσμό που άρχισε  από τότε που οι πρώτοι Έλληνες πάτησαν το πόδι τους στο νησί μου. Το δαχτυλίδι μου, καπετάνιε», του είπε τονίζοντας την κάθε του λέξη, «συμβολίζει την ΕΝΩΣΗ μου και με τις δύο, τη Ζηνοβία και την Ελλάδα, μ’ ένα δεσμό αέναης και αιώνιας αγάπης, πίστης και αφοσίωσης. Γι’ αυτό σου είπα πως είμαι διπλοπαντρεμένος».

Θα ξανασυναντήσουμε το δαχτυλίδι στο τέλος του βιβλίου. Πώς και γιατί δεν θα αποκαλύψω. Είναι άραγε μια σύμπτωση, όπως πιστεύουν οι ορθολογιστές ή αποτέλεσμα ενός γενικότερου σχεδίου που κάποια ανώτερη δύναμη καταστρώνει, όπως ο συγγραφέας φαίνεται να πιστεύει; Θα ήθελα να κλείσω την παρουσίαση του τόσο ενδιαφέροντος βιβλίου «Το δαχτυλίδι» με μια προσωπική εμπειρία. Η μητέρα μου φορούσε ως το θάνατό της αντί χρυσή βέρα, ένα ευτελές δαχτυλίδι. Μας έλεγε, όταν τη ρωτούσαμε, ότι τη βέρα της την είχε δώσει για τον αγώνα της Ελλάδας το 1940. Κι αυτό που φορούσε ήταν το ευτελές αντάλλαγμα που τους έδιναν στη θέση της χρυσής βέρας. Το έχω φυλαγμένο αυτό το δαχτυλίδι. Είναι η πιο μεγάλη απόδειξη των ακατάλυτων δεσμών μας με τη μάνα Ελλάδα. Να είναι άραγε η συνάντησή μου με «Το δαχτυλίδι» του Γιώργου Παπαδόπουλου μια ακόμα σύμπτωση ή κάτι που μια ανώτερη δύναμη σχεδίασε; Δεν ξέρω, το μόνο που ξέρω είναι το ότι νιώθω πολύ ευτυχής γι’ αυτή τη συνάντηση.
Σημ. Η παρουσίαση έγινε στην Ελληνική Σχολή Φόρουμ από το βιβλιοπωλείο Βεργίνα, στη Νήσου, στις 5/12/2013