Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν

Λάϊονελ Σράιβερ
Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν
Μεταίχμιο, 2012
Μετ. Γωγώ Αρβανίτη
(Lionel Shriver, We need to talk about Kevin, 2003)

Σ' όλη την ως τώρα αναγνωστική μου πορεία, λίγα υπήρξαν τα βιβλία, όσο ενδιαφέροντα κι αν ήταν, που μ' έκαναν να ξενυχτήσω ως το πρωί. Τελευταίο, το "Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν". Προσπαθώ να αναλύσω τους λόγους. Το κεντρικό θέμα, το ότι δηλαδή ένας δεκαπεντάχρονος έφηβος σκότωσε επτά συμμαθητές του, μια καθηγήτρια κι έναν υπάλληλο της σχολικής καντίνας, αφενός το έχουμε ξανασυναντήσει (π.χ. "Δάσκαλος και μαθητής") αφετέρου το ξέρουμε τόσο από το οπισθόφυλλο του βιβλίου όσο και από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Τι ήταν λοιπόν αυτό  που με έκανε άπληστα να προχωρώ και να μη θέλω να διακόψω την ανάγνωση των 579 σελίδων;

Δεν είναι ασφαλώς μόνο η δικαιολογημένη περιέργεια να μάθω το "γιατί". Είναι το όλο ύφος της συγγραφέως, είναι αυτά τα μικρά, ασήμαντα υπονοούμενα που σου ρίχνει σαν δόλωμα, είναι ο εξομολογητικός τόνος που κάνει τη γραφή να μοιάζει με μια εκμυστήρευση φίλης που δεν θέλεις να διακόψεις, είναι σκηνές και γεγονότα κοινής εμπειρίας και ασφαλώς και το μεγάλο "γιατί". Πώς μπορεί ένα παιδί ενός ευκατάστατου, ερωτευμένου ζευγαριού, που ζει σ' ένα άνετο, μεγάλο σπίτι, που δεν βιώνει καμιά στέρηση στη ζωή του, να φτάνει στο σημείο να γίνει δολοφόνος;

Η μορφή του μυθιστορήματος είναι επιστολική. Αρχίζοντας από το Νοέμβριο του 2000, δυο χρόνια μετά το μακελιό, η Ίβα Κατσατουριάν, αφηγήτρια και μητέρα του Κέβιν, απευθύνει εκτενείς επιστολές στον απόντα σύζυγό της Φράνκλιν, εν γνώσει της ότι δεν πρόκειται να τις διαβάσει ποτέ. Είναι η προσπάθειά της να καταλάβει η ίδια πώς και γιατί συνέβη κάνοντας μια αναδρομή στην κοινή τους ζωή, στον έρωτά τους, στη συνειδητή απόφαση να αποκτήσουν παιδί. Είναι η καταβύθιση στο δικό της ψυχικό κόσμο, η λεπτομερής εξιστόρηση της ζωής πριν και μετά τη γέννηση του Κέβιν, ενώ ταυτόχρονα αναφέρεται και στις επισκέψεις της στη φυλακή, όπου ήδη βρίσκεται ο γιος της. Προσπαθεί να καταλάβει αν ο Κέβιν γεννήθηκε ως φορέας του κακού ή αν η ίδια έφταιξε σε κάτι. Με άλλα λόγια να βρει απάντηση στο ερώτημα, ο εγκληματίας γεννιέται ή γίνεται; Ερώτημα διαχρονικό και αναπάντητο.

Ο Κέβιν από τη γέννησή του φανέρωσε μια ιδιαιτερότητα. Αρνήθηκε να θηλάσει, δεν έμαθε να χρησιμοποιεί την τουαλέτα και φορούσε πάνες ως τα έξι του χρόνια, άργησε πολύ να μιλήσει, ενώ κατανοούσε τα πάντα και άλλες ενέργειές του φανέρωναν μια ιδιαίτερη ευφυΐα. Τα άπειρα περιστατικά στα οποία εκδήλωνε μια ανεξήγητη κακία, το ότι π.χ. καμιά μπέιμπι σίτερ δεν μπορούσε να τον ανεχτεί, το ότι κατέστρεφε με μανία τα πράγματα που τα άλλα παιδάκια αγαπούσαν, το ότι μεγαλώνοντας δεν είχε φίλους, το ότι πολύ συχνά βρέθηκε κοντά σε γεγονότα βίας, χωρίς τίποτα να μπορεί να αποδειχτεί, ο πατέρας τα δικαιολογούσε και φαινόταν να αναπτύσσει ένα ιδιαίτερο δεσμό με το γιο του. Μάταια η Ίβα προσπαθούσε να αποδείξει στον Φράνκλιν αυτή την αποκλίνουσα συμπεριφορά του γιου τους. Ο πανέξυπνος Κέβιν καταλαβαίνει τη διαφορά. Ξέρει πως η μάνα του είναι αυτή που τον καταλαβαίνει, ίσως γι' αυτό κάποια στιγμή της φωνάζει "σε μισώ". Κι εκείνη όμως, ανατρέποντας την εμπεδωμένη πεποίθηση για τη μητρότητα και την απέραντη και ανιδιοτελή μητρική αγάπη, δεν διστάζει να ομολογήσει τα αρνητικά της συναισθήματα για το γιο της, σε αντίθεση με την τρυφερότητα και την προσκόλληση που  δείχνει στη μικρή της κόρη που απέκτησε επτά χρόνια μετά τη γέννηση του Κέβιν.

Το μυθιστόρημα της Σράιβερ πάει πολύ πιο πέρα από την ανατομία των οικογενειακών σχέσεων, προπάντων των σχέσων γονιών-παιδιών. Είναι και μια κριτική της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας με τις αντιθέσεις της, τον πλούτο της, την υποκρισία, την υπεροψία, την έλλειψη ουσιαστικής παιδείας. Το εξομολογητικό ύφος της συγγραφέως πουθενά δεν γίνεται συναισθηματικό, οι σκληρές σκηνές περιγράφονται ρεαλιστικά χωρίς συγκινησιακή φόρτιση, γι' αυτό και συγκλονίζουν περισσότερο τον αναγνώστη, ενώ όχι σπάνια ένα πικρό χιούμορ, ή μάλλον σαρκασμός, παρεμβαίνει στην αφήγηση.

Δεν υπάρχει ίσως προσφυέστερος χαρακτηρισμός για το βιβλίο από τα λόγια της ίδιας της συγγραφέως: "Το βιβλίο θέτει σιωπηρά το ερώτημα: "Στράβωσε ο Κέβιν από την ψυχρότητα της μητέρας του ή γεννήθηκε στραβός;" Ελπίζω το βιβλίο να μη δίνει απάντηση σ' αυτό το ερώτημα, έτσι όπως δεν απαντώνται στην πραγματική ζωή βασικά ερωτήματα του τύπου "η ανατροφή νικάει τη φύση ή αντίστροφα;". Όπως πολλές υπαρκτές μητέρες που αναγκάζονται να συμβιώσουν με το γεγονός ότι τα παιδιά τους έγιναν δολοφόνοι, ναρκομανείς ή κακοί άνθρωποι, καμιά γυναίκα στη θέση της Ίβα δεν πρόκειται ποτέ να συρθεί ένα πρωί μέχρι το γραμματοκιβώτιο και ν' ανοίξει το φάκελο με την "απάντηση" για το αν οι αδυναμίες του παιδιού της είναι αποκλειστικά δικό της φταίξιμο.

Είναι ο Κέβιν εκ γενετής κακός ή πρέπει να κατηγορηθεί τελικά μόνο η Ίβα -που ομολογεί: "Ήμουν φρικτή μητέρα"- για το πώς εξελίχθηκε ο γιος της; Δεν ξέρω. Εσείς να μου πείτε".