Κυριακή, Σεπτεμβρίου 09, 2007

Καημοί της Ρωμιοσύνης (και όχι μόνο...)

Κλείνω την τελευταία (459η) σελίδα του μυθιστορήματος του Βασίλειου Χριστόπουλου "ΚΙ ΕΣΥ ΈΛΛΗΝΑΣ, ΡΕ;" (Κέδρος 2005), αφού για τρεις συνεχείς ώρες δεν σήκωσα κεφάλι από το τελευταίο του μέρος και για ώρα πολλή δεν μπορώ να κάνω ή να σκεφτώ τίποτε άλλο. Η σκέψη μου ανατρέχει ξανά και ξανά σε χρόνους ταραγμένους, σε πρόσωπα και τόπους, σε γεγονότα ιστορικά που σφράγισαν τη μοίρα του Ελληνισμού αλλά και άλλων λαών (Αρμένιων, Κούρδων, Βούλγαρων, Σέρβων κ.ά.) που ζούσαν στη μεγάλη κάποτε Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θλίψη και καημός, μελεγχολία που επιτείνεται από τη φουρτουνιασμένη πλάι μου θάλασσα του Σεπτέμβρη.
Άρχισα να διαβάζω το βιβλίο αυτό λίγο βαριεστημένα, δεν με τράβηξε και πολύ στην αρχή, 1893, ένα καραβάνι επιστρέφει στο Μοναστήρι (καλά-καλά δεν ήξερα πού είναι)-άλλο ένα ιστορικό μυθιστόρημα, σκέφτηκα, τι καινούριο θα 'χει να μας πει; Κι όμως, σιγά-σιγά, όταν μπήκα για καλά στην ατμόσφαιρά του, όταν μπόρεσα να συνδέσω τα φαινομενικά ασύνδετα κεφάλαιά του, από ένα σημείο και πέρα δεν μπορούσα να σταματήσω.
Δυο ανεξάρτητες οικογένειες, η μια από το Μοναστήρι της Μακεδονίας, που δόθηκε αργότερα στη Σερβία και τώρα ανήκει στη FYROM (Σκόπια) και μια άλλη οικογένεια από το Χάνι, ένα χωριό στα Σούρμενα του Πόντου, διανύουν τις παράλληλες ιστορίες τους, ώσπου ένα παρακλάδι της μιας οικογένειας θα ενωθεί με ένα απόγονο της άλλης. Τα δραματικά ιστορικά γεγονότα ξετυλίγονται μέσα από τις τύχες των ηρώων, καλύπτοντας από το 1893 ως το 1926 περίπου, και μετά μ' ένα άλμα κλείνοντας στο 2002.
Χρόνοι ταραγμένοι, τα Βαλκάνια σε αναβρασμό, τα εθνικά κράτη το μεγάλο ζητούμενο, πόλεμοι, διωγμοί, ξεριζωμοί, οι άνθρωποι άλεσμα στις βαριές μυλόπετρες της Ιστορίας. Οι απλοί άνθρωποι, οι δοσμένοι στον καθημερινό αγώνα της επιβίωσης, έμποροι, αγρότες, κτηνοτρόφοι, δεν ξέρουν απ' αυτά. Ούτε η γλώσσα, ούτε η θρησκεία τους χωρίζουν. Ο Νικολός από το Μοναστήρι κλέβει τη Λέγκω, μια μουσουλμάνα Βλάχα που μιλάει πότε ρωμέικα και πότε αρβανίτικα, από το χαρέμι του βαλή του Μοναστηρίου και την παντρεύεται χριστιανικά στη Θεσσαλονίκη, για να καταλήξει τελικά έμπορος καπνών στη Σμύρνη, με φίλο, συνεταίρο και κουμπάρο τον Τούρκο Ιμπραήμ.
Ο Λάμπο από το Χάνι παντρεύεται την Αρμένισσα Χατούνα, παρά τον "τεσκερέ", το διάγγελμα με το οποίο απαγορευόταν ο γάμος των Αρμενισσών με Οθωμανούς υπηκόους. Ο γιος του Λάμπο, ο Ανέστης, παντρεύεται την Κούρδισσα Ντιλάν και πάει να ζήσει στο Τιλκίτ, ένα κουρδικό χωριό στο βιλαέτι της Τραπεζούντας, εξισλαμίζεται μόνο φαινομενικά παίρνοντας το όνομα Αϊνούτ, ενώ ένας άλλος γιος του Λάμπο, ο Χριστόδουλος, θα παντρευτεί την κόρη του Νικολού στη Σμύρνη.
Ο αγώνας της διαφιλονικούμενης Μακεδονίας, η επανάσταση των Νεότουρκων, οι Βαλκανικοί, ο Α΄ Παγκόσμιος, ο Ελληνικός στρατός στη Σμύρνη, οι διωγμοί των Αρμενίων, η ανταλλαγή πληθυσμών, η καταστροφή της Σμύρνης, όλα περνάνε μέσα από το μυθιστόρημα, όχι ως ιστορία, αλλά ως γεγονότα που επηρεάζουν τη ζωή των ηρώων του. Είναι τόσο πειστική η γραφή του Χριστόπουλου που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως το βιβλίο είναι προϊόν μυθοπλασίας και όχι εξιστόρηση της ζωής υπαρκτών προσώπων.
Το τρίτο μέρος του έργου μας μεταφέρει στο παρόν, στο 2002, όταν ένας Κούρδος λαθρομετανάστης, έγγονος του Αϊνούτ, φτάνει στην Πάτρα ψάχνοντας για συγγενείς, για τους οποίους του μιλούσε ο παππούς του. Και τι συγκινητική η φράση που απευθύνει, όταν εντοπίζει ένα τρίτο του ξάδελφο: "Το σον πάππο και το εμόν πάππο αδέλφια". Τα παράξενα ποντιακά Ελληνικά που έρχονται από τα βάθη της Ανατολίας δεν πείθουν τον Πατρινό ξάδελφο. Η μοίρα του περιπλανώμενου βαραίνει ακόμα στη ζωή του φτωχού Κούρδου Αϊνούτ και σ' όλους τους Αϊνούτ του κόσμου.
Γνώσεις ιστορικές, γεωγραφικές, εθνογραφικές μαρτυρούν την προεργασία που απαιτήθηκε γι' αυτό το μυθιστόρημα. Λέξεις και φράσεις αρβανίτικες, τούρκικες, αρμένικες, μεταφέρουν τον αναγνώστη σε χρόνο και τόπο με αληθοφάνεια που ενισχύεται με ημερολογιακές αναφορές του τύπου: "ήταν 15 του Μάη του 1920" ή "Ξημερώνοντας 18 Απρίλη του 2002, ημέρα Πέμπτη" κ.λπ. Μ' άρεσε που, παρ' όλες τις ξένες λέξεις δεν υπάρχει γλωσσάρι, που όχι μόνο σε αναγκάζει να διακόπτεις την ανάγνωση αλλά μειώνει και τη φυσικότητα της αφήγησης.
Διερωτώμαι γιατί ένα τόσο εξαιρετικό βιβλίο (έτσι τουλάχιστον το είδα εγώ) δεν έτυχε της προβολής που του άξιζε. Να είναι άραγε τυχαίο το γεγονός ή μήπως γιατί το πνεύμα του βιβλίου αντίκειται στους αναβιωμένους στην εποχή μας εθνικισμούς;


17 σχόλια:

  1. Κσλημέρα, ή μάλλον καλό μεσημέρι φίλη Anagnostria,
    Τι φοβερό αυτό που έπαθα διαβάζοντας τη κριτική σου. Δεν μπορώ να περιμένω να ανέβω στην Αθήνα να διαβάσω το βιβλίο, βλέπεις εδώ στην "περιφέρεια" δεν το βρήκα, είναι και "παλιό", λες και τα βιβλία έχουν ημερομηνία λήξεως σαν τα σαλάμια. ΄Η μήπως έχουν;
    Ελένη (ΕΚΤ)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Επιτέλους, αγαπητή Ελένη, χτες πήρα το βιβλίο σου "Η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου". Νομίζω πρέπει να παραπονεθείς στον εκδότη σου. Τα δυο καλύτερα ενημερωμένα βιλιοπωλεία της Λευκωσίας δεν είχαν βιβλία σου. Για ποια "περιφέρεια" μιλάς, αν επιτρέπεται; Πού μένεις;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αγαπητή Anagnostria,
    Χαίρομαι που πήρες την Εταίρα μου. Είναι πραγματικά λυπηρό αυτό που μου λες για τα βιβλιοπωλεία γιατί έχω ζητήσει ειδικά στην Κύπρο να τα στέλνουν, δεν θυμάμαι αν σου έχω πει ότι έχω φίλους εκεί, στη Λευκωσία όπου και έζησα για λίγο. Η "Εταίρα" είναι το "φετινό" βιβλίο μου, κάποιοι αναγνώστες προτιμούν τους "Θεούς" Θα περιμένω τη δική σου κρίση με ανυπομονησία, όποια και αν είναι, θα χαρώ που θα έχεις ασχοληθεί μαζί μου.
    Μένω στην Αθήνα, το χειμώνα, τα καλοκαίρια προσπαθώ να περνάω το μεγαλύτερο μέρος τους στην πατρίδα μου την την επαρχία Τριφυλίας που είναι η πλευρά της Μεσσηνίας που βλέπει το Ιόνιο.
    Ελένη (ΕΚΤ)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ανώνυμος4:10 μ.μ.

    @anagnostria
    το είχα προσπεράσει το βιβλίο αυτό διαβάζοντας την υπόθεσή του,αλλά μετά την παρουσίασή σου θα το αγοράσω :)
    @ekt
    κυρία Τσαμαδού τι συμπτωση...από εκεί καταγομαι κι εγώ,συγκεκριμένα από Κυπαρισσία...:)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αυτό λοιπόν που μου αρέσει που με ενθουσιάζει για να το πω πιο σωστά, από την τεχνολογία είναι πόσο γρήγορα καταργεί τις αποστάσεις στο χώρο και το χρόνο. Μέσω της Κύπρου γνωρίζω μια συμπατριώτισσα που μένει στη Ρούμελη. Αγαπητή Cook the Book,( θα αφήσω το σχόλιο και στο δικό σου χώρο) είσαι και εσύ όπως λέμε εδώ " βαφτισμένη" στο Ιόνιο, μια και κατάγεσαι από την Αρκαδιά ( aka Κυπαρισσία). Αλήθεια το ξέρεις πως ο Παλαμάς λάτρευε τη δύση του Κυπαρισσαϊκού; ΄Οσο για μένα, γεννήθηκα στους Γαργαλιάνους και τα καλοκαίρια μένω στο Μάραθο (όχι Μαραθόπολη, δεν μου αρέσουν καθόλου μα καθόλου αυτά τα ψευτοκαθαρευουσιάνικα, νεοελληνικά τοπωνύμια.
    Ελένη (ΕΚΤ)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. και να 'ταν μόνο αυτό που δεν προβλήθηκε...

    στα απρόβλητα ή "λιγοδιάβαστα" δεν έμεινε και το "Σμήνος" του Σέτσινγκ (Καστανιώτης, αυτό το εξαιρετικό οικολογικό θρίλερ;

    πανέμορφη για ακόμη μία φορά η παρουσίασή σας, με εκείνον τον προσωπικό τόνο που σας χαρακτηρίζει και μας κάνει να βάζουμε το χέρι βαθιά στην τσέπη, για όλο και περισσότερο αδιάβαστα ακόμα βιβλία...!

    σας ευχαριστώ.
    Δημήτρης (από Δράμα, αλλά συνεργάτης των Σερρών και κάτοικος Αθήνας...)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. δεν ξέρω τι παιχνίδι της τύχης είναι αυτό, αλλά είμαι πάντα το σχόλιο νούμερο 6 στα posts σας!

    παρατηρήστε το στην "ακτή", στη "θερμοκρασία δωματίου" (κατά κάποιον τρόπο) και τώρα εδώ με το αμέσως παραπάνω σχόλιό μου!

    πώς το εξηγείτε;;;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @cook the book Ελπίζω να μη σε απογοητεύσει. Πολλές φορές ένα βιβλίο μπορεί να είναι εξαιρετικό, αλλά να μην εμπίπτει στο είδος των βιβλίων που προτιμούμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. @ekt Ασφαλώς και θα γράψω για την "Εταίρα" που ήδη άρχισα να διαβάζω. Με ποια ευκαρία έζησες στη Λευκωσία; Πότε ήταν αυτό; Ώστε στο Μάραθο; Πώς θα σου φαινόταν αν σου πω ότι εγώ μεγάλωσα και ζω στη Λευκωσία, αλλά ότι γεννήθηκα σ΄ένα χωριό που λέγεται Μαραθόβουμος!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @dimitris Πήρα ήδη σημείωση για το "Σμήνος". Αχ, πότε να προλάβουμε όλα τα ωραία βιβλία; Κι ο χρόνος όσο πάει και λιγοστεύει...
    Με συγχωρείς που αδίκησα τη Δράμα. Θα διορθώσω το λινκ. Όσο για τον αριθμό 6, τι να πω, μήπως είναι ο τυχερός σου αριθμός; Άσε που δεν πιστεύω στα τέτοια. Σύμπτωση, αγαπητέ μου, σύμπτωση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Αγαπητή Anagnostria,
    Τελικά όλο εκπλήξεις είναι το διαδίκτυο. Χθές βρήκα δύο "κοντοχωριανές" μέσω του δικού σου blog, εννοώ τη Cook the book και την Betty, και σήμερα μου λες ότι γεννήθηκες σε ένα χωριό που έχει πρώτο συνθετικό στο όνομα του το όνομα του δικού μου χωριού. Λες να σημαίνει κάτι αυτό; ΄Ισως να φάγαμε και δύο μαραθόσπορους όταν είμαστε μικρές γιαυτό να μας αρέσουν τα βιβλία....
    Στη Λευκωσία έζησα μεταξύ των ετών 1978 - 1980 όταν οι μνήμες του πολέμου ήταν πολύ νωπές και πολύ οδυνηρές. Υπηρετούσα στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, στο Κεντρικό Κατάστημα στη Γρίβα Διγενή και έμενα στην οδό Ανδροκλέους 23. Η μεγάλη μου κόρη πήγαινε στο Γυμνάσιο της Ακροπόλεως και η μικρή στο "Ελένειο". Την αγάπησα και την αγαπώ την Κύπρο και τους ανθρώπους της. Βρήκα εκεί αυτό που λείπει από τις πολυάνθρωπες πόλεις, την ανθρωπιά, τη ζεστασιά, την ειλικρίνεια και την αγάπη για τον διπλανό σου. Ελπίζω να είναι ακόμη έτσι και να μην άλλαξε με το πέρασμα των χρόνων. Τελευταία φορά που ήρθα ξανά ήταν το 1989, έκτοτε δεν τα κατάφερα ξανάρθω, αλλά ποτέ δεν είναι αργά, άλλως τε όπως σου είπα έχω φίλους αγαπητούς εκεί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Αγαπητή Ελένη, άλλη μια έκπληξη-σύμπτωση σε περιμένει! Στην οδό Ανδροκλέους (νομίζω 27 αλλά δεν είμαι πια σίγουρη) ήταν το πρώτο σπίτι στο οποίο κατοίκησα όταν παντρεύτηκα! Τώρα μένω στην Αγλαντζιά. Ναι, η Λευκωσία έχει αλλάξει πολύ από τότε, όχι πάντα προς το καλύτερο. Γιατί δεν συνεννοείσαι με τον εκδοτικό σου οίκο να γίνει μια παρουσίαση των βιβλίων σου εδώ; θα ήταν μια καλή ευκαιρία για να ξανάρθεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Αγαπητή Anagnostria,
    Το πράγμα καταντάει λίγο μεταφυσικό δεν νομίζεις; Μοιάζει σα να ζούμε παράλληλες ζωές και να κυνηγάει η μια την άλλη χωρίς να τη φτάνει. Νομίζω θυμάμαι το σπίτι στο 27 ήταν μια μονοκατοικία; Εμείς μέναμε σε πολυκατοικία, δυστυχώς. Η Αγλαντζά όπως τη θυμάμαι ήταν ένα ωραιο προάστειο προς τη μεριά του Χίλτον;΄Εχω δίκιο; Για παρουσίαση θα το ήθελα πάρα πολύ, αλλά νομίζω θα πρέπει να το ζητήσει ο βιβλιοπώλης και όχι ο εκδότης. Θα το κοιτάξω πάντως.
    Ελένη (ΕΚΤ)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Μπήκα να αφήσω ένα προσωπικό μύνημα στην Αναγνώστρια και βρέθηκα μπροστά σε αυτή την υπέροχη συζήτηση ανάμεσα σας που νομίζω ότι είναι και η μεγαλύτερη χαρά του διαδικτύου. Κι εγώ δεν το έχω διαβάσει το βιβλίο, θα το έχω στα υπ'οψη.
    Όσο για το Σμήνος, που αναφέρει ο Δημήτρης, νομίζω ότι έχει αρχίσει να ανεβαίνει γιατί το βλέπω παντού. Έγραψε γι αυτό και ο άλλος δικτυακός φίλος μας
    href="http://mamaloukas.blogspot.com/2007/07/blog-post_30.html">ο Μαμαλούκας

    Αναγνώστρια, σου γράφω εδώ γιατί έχω πρόβλημα με το λογαριασμό ίμειλ και δεν μπορώ να απαντήσω. Δυστυχώς αυτό που μου ζήτησες δεν το ξέρω. Έχει σχέση με τον κώδικα του blogger κι εγώ χρησιμοποιώ τώρα κάτι άλλο. Αν σκεφτώ κάτι θα σου ξαναγράψω. Επίσης ήθελα να σου πω, επιδή είδα ότι σου αρέσουν οι U2, να ψάξεις το τραγούδι τους One Love σε μια εκτέλεση με τη Mary J Blige. Μου αρέσει πολύ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. @ektΣτιχομυθίας συνέχεια. Δεν ήταν μονοκατοικία στην Ανδροκλέους, αλλά μια μικρή πολυκατοικία 4 διαμερισμάτων. θα περάσω την Κυριακή που δεν θα έχει πολλή κίνηση και θα κοιτάξω τον αριθμό. Ναι, η Αγλαντζιά είναι το προάστιο που θυμάσαι, που τώρα δεν είναι πια προάστιο, έχει ενωθεί με τη Λευκωσία και πήρε ραγδαία ανάπτυξη. Εδώ βρίσκεται το Πανεπιστήμιο, Συνεδριακό Κέντρο, αμφιθέατρο για παραστάσεις κ.λπ. Όσο για παρουσίαση, θα ερευνήσω κι εγώ με κάποιο βιβλιοπωλείο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. @annabooklover Ευχαριστώ Άννα για την άμεση ανταπόκριση. Έχω προσπαθήσει μόνη μου, αλλά δεν τα κατάφερα, γι' αυτό ζήτησα τη βοήθειά σου. Πού θα πάει όμως, θα το ανακαλύψω. Εσύ όμως που με έμαθες να βάζω λινκς στα σχόλια,δεν φαίνεται να τα καταφέρνεις και τόσο! Πάω ολοταχώς στον Μαμαλούκα να διαβάσω για το "Σμήνος"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Αγαπητή γειτόνισα, Anagnostria,

    Πολύ σε ευχαριστώ για την πρόταση σου για βιβλιοπωλείο.
    Με την ευκαιρία μήπως είδες τις φωτογραφίες που ανάρτησα στο blog μου, είναι βγαλμένες από το Μάραθο.
    Ελένη (ΕΚΤ)

    ΑπάντησηΔιαγραφή