Παρασκευή, Φεβρουαρίου 29, 2008

Π.Σ. Δέλτα, Αναμνήσεις 1921.

Δυο φορές στο παρελθόν είχα περάσει απ' έξω από το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά. Ήθελα, αν και ήξερα ότι δεν επιτρεπόταν η είσοδος σ' αυτό, να δω έστω από μακριά το χώρο, το περιβάλλον, τους γύρο δρόμους, όπου έζησε και έγραψε αυτή η γυναίκα που υπήρξε για πολλούς της γενιάς μου ένας μύθος. Κι όταν πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι επιτέλους άνοιξε για το κοινό ως τμήμα του μουσείου Μπενάκη, στο οποίο είχε κληροδοτηθεί από την κόρη της Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, δεν έχασα την ευκαιρία.
Πιο πολύ, βέβαια, η φαντασία αναπλάθει ό,τι υπήρξε κάποτε αυτό το σπίτι. Ο κήπος είναι κάπως παραμελημένος, ο τάφος της δεν είναι πια εδώ, τίποτα από την τότε επίπλωση του σπιτιού δεν σώζεται. Η συγκίνηση όμως δεν παύει να είναι μεγάλη. Στον επάνω όροφο φιλοξενούνται τα αρχεία Μπενάκη, προσιτά σε κάθε μελετητή. Στο ισόγειο, εκτός από το πωλητήριο, σ' ένα μεγάλο δωμάτιο, έκθεση με ενθυμήματα σε μεταφέρει στην ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής. Δημοσιεύματα, πρώτες εκδόσεις των βιβλίων της, χειρόγραφά της, φωτογραφίες, το γενεαλογικό της δέντρο, σε κρατούν ώρα πολλή. Και τα μάτια βουρκώνουν καθώς διαβάζουμε το χειρόγραφο, αποχαιρετιστήριο σημείωμά της, πριν την αυτοκτονία: " 27 Απριλίου 1941. Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε ότι δε ζω πια. Σας φιλώ όλους με αγάπη. Φροντίστε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα".
Κανένα ανάγνωσμα δεν θα μπορούσε να είναι πιο ταιριαστό μετά απ' αυτή την επίσκεψη από το βιβλίο "Αναμνήσεις 1921", Επιμέλεια Αλ. Π. Ζάννας, Ερμής 2007 (Δ΄ ανατύπωση), δώρο της φίλης ekt. Για μέρες βυθίστηκα σ' αυτό τον περασμένο πια καιρό. Ξαναζωντάνεψαν και με συντρόφεψαν πρόσωπα νεκρά εδώ και χρόνια. Έζησα το δράμα που παίχτηκε στις ψυχές τους, προπάντων στην ψυχή Εκείνης, ταξίδεψα συνεπαρμένη στην ατμόσφαιρα μιας μακρινής εποχής.
Η Πηνελόπη Δέλτα αρχίζει να γράφει αυτές τις αναμνήσεις το 1921, απευθυνόμενη αρχικά στην κόρη της Σοφία και στο τέλος γενικά στα παιδιά της, λέγοντας πως "είναι ένα βήμα στην καλλιέργεια της ανθρωπότητος", γιατί μόνο ο πόνος καλλιεργεί κι εδώ υπάρχει πόνος "σχεδόν αφάνταστος". Γυρίζει με την ανάμνηση πίσω στο 1905, όταν στην Αλεξάνδρεια όπου ζούσε με τον άντρα και τις τρεις κόρες της, έρχεται ως υποπρόξενος ο Ίων Δραγούμης. Εκείνη είναι 31 χρονών κι εκείνος 26. Γνωρίζονται, συναντιώνται σε διάφορες εκδηλώσεις ή σπίτια γνωστών, μια ιδιαίτερη φιλία ανθίζει. Τους ενώνει μια ψυχική συγγένεια, αλλά και οι κοινές ιδέες και οραματισμοί, προπάντων για τον αγώνα του Ελληνισμού για την υπόδουλη Μακεδονία. Η φιλία δεν αργεί να γίνει έρωτας. Όταν της το εξομολογείται εκείνος και όταν εκείνη συνειδητοποιεί τα δικά της αισθήματα του ζητάει να φύγει. Πάνω απ' όλα για κείνην μετράει η τιμή, η αξιοπρέπεια, η οικογένεια. Πράγματι, εκείνος ζητά μετάθεση και φεύγει. Σε μια βδομάδα όμως εκείνη δεν αντέχει, πάει στους γονείς της στην Κηφισιά, με την ελπίδα να τον ξαναδεί. Μόνοι τους συναντώνται μόνο σε κάποια πρωινά ραντεβού (6 η ώρα το πρωί) σ' ένα δάσος από πεύκα στην Κηφισιά. Είναι ίσως οι μόνες ευτυχισμένες στιγμές που έζησαν οι δυο τους. Βλέπουν το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται κι εκείνη αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Το επιχειρεί δυο φορές, αλλά σώζεται. Ξαναγυρίζει στον άντρα της και στα παιδιά της, ενώ εκείνος πηγαίνει στο Δεδεαγάτς, όπου έχει μετατεθεί. Μα κανένας τους δεν μπορεί να ξεχάσει. Αλληλογραφούν, ανταλλάσσουν τα ημερολόγιά τους και στο βιβλίο διαβάζουμε πλήθος αποσπάσματα επιστολών ή ημερολογιακών εγγραφών. Η απόσταση που τους χωρίζει δεν καταλαγιάζει το πάθος και τον έρωτα, προπάντων εκείνης. Σε μια κρίση ειλικρίνειας ομολογεί στον άντρα της τον έρωτά της για τον Δραγούμη. Εκείνος αντιδρά, εξοργίζεται, της απαγορεύει να συνεχίσει να έχει οποιαδήποτε σχέση μαζί του, της επιβάλλει να ζητήσει να της επιστρέψει ο Δραγούμης όλα τα γράμματά της και να τα κάψει.
Το 1906 η οικογένεια Δέλτα βρίσκεται στην Ευρώπη: Ελβετία, Αγγλία, Γερμανία, τόσο για τις επιχειρήσεις τους όσο και για να τύχει θεραπείας η Πηνελόπη που πάντα αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας. Η αλληλογραφία με τον Δραγούμη συνεχίζεται, παρά την απαγόρευση. Κάποια στιγμή εκείνη ζητά από τον άντρα της διαζύγιο, πράγμα απαράδεχτο. Το τίμημα θα είναι να χάσει τα παιδιά της και οι γονείς της λένε πως προτιμούν να τη δουν νεκρή παρά να χωρίσει! Πόνος, θλίψη, αφάνταστο ψυχικό μαρτύριο δονούν την ταλαιπωρημένη της ψυχή. Στα 1908, ενώ βρίσκονται ακόμη στην Ευρώπη, η Δέλτα με τη συγκατάθεση του άντρα της συναντά για τελευταία φορά τον Δραγούμη στη Βιέννη. Διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να εγκαταλείψει τα παιδιά της και γυρίζει οριστικά πια πίσω.
Περιέγραψα πολύ συνοπτικά και πολύ εξωτερικά τα γεγονότα των "Αναμνήσεων", αλλά νομίζω ότι αδικώ το βιβλίο και τους πρωταγωνιστές. Οι "Αναμνήσεις 1921" είναι βιβλίο εσωτερικό, βιβλίο σκέψεων και συναισθημάτων, είναι ο καθρέφτης μιας ψυχής βασανισμένης που μας ανοίγεται διάπλατα κι είναι στιγμές που ένιωθα ένοχη σαν να διάβαζα μια ξένη αλληλογραφία που η Δέλτα προόριζε μόνο για τα παιδιά της. Είναι γράμματα παθιασμένα, είναι σπαρακτικές ημερολογιακές εγγραφές, είναι το δράμα τριών ανθρώπων, του καλοσυνάτου, ευγενικού, μορφωμένου συζύγου της, που όμως δεν μπορούσε να την καταλάβει, του αισθαντικού, μοναξιασμένου, μελαγχολικού, κυριευμένου από την ιδέα του υπόδουλου Ελληνισμού Δραγούμη και προπάντων αυτής της ξεχωριστής γυναικείας φυσιογνωμίας που υπήρξε η Πηνελόπη Δέλτα. Είναι όμως και μια ολόκληρη εποχή, ζωντανεμένη με την απαράμιλλη γραφή της Δέλτα.


11 σχόλια:

  1. Αγαπητή αναγνώστρια έχω τη τιμή να γράψω το πρώτο σχόλιο στη σημερινή σου ανάρτηση και ελπίζω να καταφέρω να δημοσιευτεί.Είναι συναρπαστικός και μοναδικός οτρόπος που γράφεις.Ομολογώ ότι με την πρώτη ευκαιρία θα το πάρω να το διαβάσω κι'ας περιμένουν ένα σωρό αδιάβαστα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεν είμαι σίγουρη, αγαπητή evelin, αν θα σου αρέσει. Αν κρίνω από τα βιβλία που έγραψες ότι σου αρέσουν, νομίζω ότι μάλλον θα σε κουράσει. Δεν χάνεις τίποτα όμως να δοκιμάσεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Είναι μεγάλη χαρά να βλέπεις πως ένα βιβλίο που αγάπησες το αγαπούν και άλλοι και ιδίως φίλοι και να μοιράζεσαι μαζί τους τις εντυπώσεις σου. ΄Εχω διαβάσει όλα τα βιβλία της Δέλτα και το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου της, την αλληλογραφία και τις αναμνήσεις της. ΄Εχω επίσης διαβάσει ένα μέρος από το ημερολόγιο του Δραγούμη και κάποια από τα δικά του έργα.
    Όταν διάβασα το πρώτο αυτοβιογραφικό κείμενο της « Ελευθέριος Βενιζέλος» θυμάμαι πόσο ξαφνιάστηκα, είδα μπροστά μου μια γυναίκα διαφορετική από αυτή που είχα πλάσει με τη φαντασία μου όταν στην παιδική και εφηβική ηλικία, γελούσα διαβάζοντας τον «Τρελλαντώνη» και έκλαιγα με τον «Καιρό του Βουλγαροκτόνου» και τα «Μυστικά του Βάλτου». Εκείνη της φαντασίας μου ήταν μια σεβαστή δέσποινα που έγραφε στην ηρεμία του σπιτιού της ιστορίες για τα παιδιά και τα εγγόνια της ενώ αυτή που αλληλογραφούσε με το Βενιζέλο, ήταν μια άλλη γυναίκα. Μια γυναίκα με πάθος, κάποιες φορές άδικη και μονόπλευρη, που έβαζε όμως πάνω από όλα τα ιδανικά της και τα πιστεύω της, μια γυναίκα ασυμβίβαστη και απόλυτη στις θέσεις της. Την ένοιωθα όμως και πληγωμένη, κάπως σαν την Αλεξία στον Καιρό του Βουλγαροκτόνου, όταν ο αγαπημένος της Κωνσταντίνος έχει πάρει τη μεγάλη, την ηρωική απόφαση που επηρεάζει και τη δική της ζωή και ξέρει πως η ζωή της μετά από αυτόν, χωρίς αυτόν, θα είναι κενή, θα έχει όμως κάνει το καθήκον της όπως αυτός της ζήτησε. Όταν διάβασα λίγο αργότερα, τις αναμνήσεις της, ιδίως αυτές του 1899 και του 1921 κατάλαβα πόσο οι σκέψεις μου αυτές ήταν κοντά στην πραγματικότητα. Είδα καθαρά πως η Δέλτα των βιβλίων, ήταν η ίδια με τις ηρωίδες της. Μια γυναίκα που είχε υποφέρει και υπέφερε όλη της τη ζωή, από την τρυφερή παιδική ηλικία των «Πρώτων Ενθυμήσεων» μέχρι το τελευταίο γραπτό της που άφησε στα παιδιά της πεθαίνοντας. Αλλά ο πόνος της δεν ήταν κάτι παθητικό σαν τις ηρωίδες των ρομαντικών μυθιστορημάτων που αφήνονται στη μοίρα. Η Δέλτα υπήρξε σε όλη της τη ζωή αγωνίστρια και μαχητής. Μια μεγάλη γυναίκα, μια μεγάλη Ελληνίδα, μια μεγάλη συγγραφέας. ΄Εζησε μια ζωή τραυματισμένη, σωματικά και ψυχικά, έζησε κοντά σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να την καταλάβουν και εκείνος που την κατάλαβε, ο Δραγούμης, ήταν αυτός που την πόνεσε περισσότερο απ΄όλους. Και όμως ενάντια σε όλα αυτά, και ίσως εξ αιτίας τους έγινε «η Δέλτα». Πέρασε μέσα από τη φωτιά και όπως η φωτιά κάνει το σίδερο ατσάλι έτσι και αυτή μετουσιώθηκε σε αυτό που θαυμάσαμε διαβάζοντάς την. Γενιές τράφηκαν με τα βιβλία της, γενιές με οράματα και ιδανικά σαν τα δικά της, σήμερα ίσως ξεπερασμένα, αλλά πόσο έντονα τότε. Αναρωτιέμαι τι θα ήταν άραγε η Δέλτα αν δεν είχε γνωρίσει και ερωτευτεί το Δραγούμη. ΄Αν ο έρωτάς τους είχε ολοκληρωθεί, αν είχε μπορέσει να ζήσει κοντά του, θα είχαν μαζί βαδίσει στο δρόμο που έβλεπαν να οδηγούν τα ιδανικά τους; ΄Η μήπως θα είχαν χαθεί στη λησμονιά των πολλών των ευτυχισμένων και εφησυχασμένων…
    Και μια παρατήρηση για τη φίλη Evelin, πραγματικά αξίζει αγαπητή φίλη να διαβάσεις τη Δέλτα, όμως δε θα σου συνιστούσα να διαβάσεις πρώτο το «Αναμνήσεις 1940». Καλύτερα να διαβάσεις προηγουμένως τις «Πρώτες Ενθυμήσεις» τις «Αναμνήσεις 1899» και τις «Αναμνήσεις 1921», εκεί μπορείς να δεις την πορεία της Δέλτα και το αγωνιώδες ταξίδι της ψυχής της μέσα από τους δύσκολους δρόμους του καθήκοντος και τον αγώνα της ενάντια στην τρικυμία που έφερε στη ζωή της ο μεγάλος της έρωτας.
    ΕΚΤ Ελένη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ισως να έχεις δικιο αγαπητή αναγνώστρια αλλά είναι πολλά και διαφορετικά τα είδη των βιβλίων που μου αρέσουν.Σίγουρα όμως μου αρέσουν αυτά που περιέχουν αλληλογραφία και ιδίως μεταξύ ερωτευμένων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Μου κίνησες πολύ το ενδιαφέρον γι' αυτό το βιβλίομ της Δέλτα, που την έχω αγαπήσει κιεγώ από παιδί, και της οποίας το μόνο καθαρά αυτοβιογραφικό βιβλίο που διάβασα ήταν το "Πρώτες ενθυμήσεις", που κυριολεκτικά το ρούφηξα...
    Έχει έναν πατριωτισμό που μοιάζει κάπως ξεπερασμένος, αλλά δεν μπορεί κανείς να μη θαυμάσει την ευαισθησία και το γνήσιο πάθος της είτε για το Βενιζέλο, είτε για τον Δραγούμη, και μάλιστα σ' εποχή δύσκολη για τις γυναίκες. Άλλωστε, το ότι αυτοκτόνησε όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα δείχνει ότι η γυναίκα είχε την ΑΓΑΠΗ και την ιδιοσυγκρασία του ήρωα, που τόσο λείπει στην εποχή μας.
    Ερώτηση: αν υπάρχει αυτό που λέμε "γυναικεία λογοτεχνία", ανήκει σ' αυτήν η Πην. Δέλτα; αν όχι, γιατί οι άντρες την αγνοούν;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @ekt Ευχαριστώ πολύ, αγαπητή Έλλεν, για το εκτενές σχόλιο και τις σκέψεις με τις οποίες συμφωνώ απόλυτα. Τώρα, τι θα συνέβαινε αν η ζωή της ακολουθούσε διαφορετική πορεία, κανένας μας δεν μπορεί να ξέρει. Από τα αυτοβιογραφικά της, εκτός από τις "Αναμνήσεις1921", έχω διαβάσει μόνο τον Βενιζέλο, τότε που πρωτοβγήκε. Τώρα όμως θέλω να διαβάσω και όλα τα υπόλοιπα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @χριστίνα Ο πατριωτισμός της Δέλτα μοιάζει ίσως ξεπερασμένος γιατί τον κρίνουμε με τα σημερινά δεδομένα. Αν σκεφτούμε ποια ήταν η Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα (η μισή απ' ότι είναι σήμερα)νομίζω θα αναθεωρήσουμε. Αλλά ακόμα και σήμερα, για μας που ζούμε στη σκιά της τούρκικης σημαίας (το εννοώ κυριολεκτικά, μια πελώρια σημαία είναι χαραγμένη στην πλευρά ενός βουνού μας και με αποτροπιασμό την αντικρίζουμε καθημερινά από πολλές περιοχές της Λευκωσίας) ένας τέτοιος πατριωτισμός μας θα έπρεπε να μας χαρακτηρίζει.
    Όσο για τη λεγόμενη "γυναικεία λογοτεχνία" πιστεύω ότι υπάρχει, δεν νομίζω όμως ότι γράφεται μόνο από γυναίκες. Ούτε η λογοτεχνία της Δέλτα ανήκει σ' αυτήν, όπως τουλάχιστον την εννοώ. Τώρα, γιατί αγνοείται η Δέλτα, δεν ξέρω. Ίσως γι' αυτό που θεωρείται από πολλούς "ξεπερασμένος πατριωτισμός"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Mόνο όποιος είχε την δυστυχία να ζήσει να δει την πατρίδα του μοιρασμένη στα δύο, μόνο όποιος ξέρει πως δεν μπορεί να επισκεφθεί τη γειτονιά που έπαιξε μικρός, να κολυμπήσει στη θάλασσα που έμαθε κολύμπι, να μυρίσει τις ανθισμένες λεμονιές της αυλής του, μόνο αυτός που άφησε πίσω του τα μικρά πράγματα που χτίζουν την καθημερινότητα του, μόνο αυτός μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει να βλέπεις κάθε μέρα μια ξένη σημαία να σου θυμίζει αυτό που έχασες και τότε η έννοια "πατριωτισμός" παίρνει άλλη διάσταση από αυτή των σχολικών βιβλίων.
    ΕΚΤ Ελένη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Συγκινητική η παρουσίασή σου . Δεν έχω κανένα από τα αυτοβιογραφικά της βιβλία .Νομίζω ότι τώρα θα κάνω την αρχή.Ήδη παράγγειλα τις πρώτες Ενθυμήσεις
    Την είχα ξεχάσει πιστεύοντας ότι ανήκει σε μια άλλη εποχή .Είχα διαβάσει μικρός τα δημοφιλή της βιβλία και μου άρεσαν ,δοκίμασα να τα δώσω και στα παιδιά μου αλλά τα άρχισαν χωρίς να τα τελειώσουν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @ekt Με συγκίνησες, αγαπητή Έλλεν. Σ' ευχαριστώ. Ίσως μας νιώθεις πιο πολύ γιατί ξέρεις τον τόπο για τον οποίο μιλάς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @ναυτίλος Η ανθρώπινη ψυχή (δεν την εννοώ με τη θρησκευτική έννοια) δεν αλλάζει ποτέ. Και η Δέλτα εκφράζεται με την ψυχή της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή