Ελευθερία

Τεράστιο σε όγκο όπως η ίδια η Αμερική, απλωμένο σε χώρο δράσης σε πλείστες πολιτείες της, στη Μινεσότα, στη Βιρτζίνια, στη Ν. Υόρκη, στην Ουάσιγκτον, στη Νεβάδα, στη Φλόριντα, το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Φράνζεν "Ελευθερία" (Ωκεανίδα, 2011, μετ. Ρένα Χατχούτ), καλύπτοντας χρονικά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αι. και τις αρχές του 21ου, μέσα από τη ζωή πλήθους ανθρώπων, γίνεται ο  εκφραστής του σύγχρονου αμερικανικού κόσμου.

Ο Τζόναθαν Φράνζεν (γεν. 1959) έγινε ευρύτατα γνωστός το 2001 με το μυθιστόρημά του "Διορθώσεις". Τώρα, με το "Ελευθερία" εδραιώνει τη θέση του στο αμερικανικό συγγραφικό στερέωμα.

Έργο δυσχερέστατο η απόδοση του περιεχομένου ενός όγκου 800 σελίδων, με θέματα που καλύπτουν από τις εφηβικές ανησυχίες και όνειρα ως τα περιβαλλοντικά, από τον πόλεμο στο Ιράκ ως τον Κλίντον και τον Ομπάμα, από τα ναρκωτικά ως την πολιτική και την μουσική, με λίγα λόγια όλη τη σύγχρονη Αμερική. Δυσχέρεια η οποία εντείνεται από την ύπαρξη δεκάδων προσώπων που γίνονται οι φορείς της δράσης. Γιατί εκείνο που κυρίως δεσπόζει είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Ο εσωτερικός κόσμος των χαρακτήρων, οι έρωτες, οι οικογενειακές συγκρούσεις, η διάλυση και η επανασύνδεση, η μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας καθώς οι ήρωές του φαίνονται να συντρίβονται από τις προσωπικές τους επιλογές. Αλλά παρ' όλα αυτά διεκδικώντας την ελευθερία των προσωπικών επιλογών. Η λέξη "ελευθερία" ακούγεται συχνά μέσα στο πολυσέλιδο βιβλίο, δικαιολογώντας τον τίτλο. "Αυτό δεν είναι το νόημα της ελευθερίας; Το δικαίωμα να σκέφτεσαι ό,τι θέλεις;" ακούγεται από έναν από τους ήρωες σε μια συζήτηση.

Κεντρικό ζευγάρι σ' όλο το μυθιστόρημα, του οποίου τη ζωή παρακολουθούμε από την αρχή ως το τέλος του έργου και γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα σχεδόν τα υπόλοιπα πρόσωπα, είναι ο Γουόλτερ και η Πάτι Μπέργκλαντ. Νεανικός έρωτας που κατέληξε σε γάμο και στην απόκτηση δυο παιδιών, της Τζέσικα και του Τζόι. Η Πάτι, ωραία, αθλήτρια του μπάσκετ στα νιάτα της, αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει έπειτα από έναν τραυματισμό. Αμφιταλαντεύθηκε ανάμεσα στους δυο φίλους και συγκάτοικους, τον Ρίτσαρντ Κατς και τον Γουόλτερ, η αποτυχημένη όμως προσπάθειά της να κατακτήσει τον Ρίτσαρντ, την οδηγεί σε γάμο με τον Γουόλτερ που την αγαπούσε πιο πολύ απ' ό,τι εκείνη.

Ο Γουόλτερ, δικηγόρος, μανιώδης περιβαλλοντιστής, εργάζεται σε μια οργάνωση προστασίας της φύσης. Από τους πιο συμπαθείς χαρακτήρες του έργου, αγωνίζεται εναντίον του υπερπληθυσμού του πλανήτη, θεωρώντας τον ως το κυριότερο αίτιο καταστροφής του περιβάλλοντος.

Η Πάτι, αν και το να μείνει στο σπίτι και να μεγαλώσει τα παιδιά της ήταν δική της επιλογή, με τα χρόνια, όταν τα παιδιά φεύγουν, οδηγείται σταδιακά στην κατάθλιψη. Η καταπιεσμένη επιθυμία της για τον Ρίτσαρντ βρίσκει ικανοποίηση πολύ αργότερα, όταν θα βρεθούν μόνοι σ' ένα εξοχικό σπιτάκι που είχε η οικογένειά της κοντά σε μια λίμνη. Αυτό θα δώσει την έμπνευση στον Ρίτσαρντ  να γράψει ένα τραγούδι που θα γίνει τεράστια επιτυχία. Όταν ο Γουόλτερ θα μάθει για την απιστία της Πάτι, έστω και χρόνια μετά, η ήδη προβληματική σχέση του με την Πάτι θα οδηγηθεί σε ρήξη, ενώ ο Ρίτσαρντ,  θα γίνει διάσημος ροκάς μουσικός.

Το νήμα της κεντρικής αυτής ιστορίας διακόπτεται από τις παρεμβολές των ιστοριών των οικογενειών της Πάτι και του Γουόλτερ, των παιδιών τους, που το καθένα ακολουθεί το δικό του δρόμο, την πορεία του Ρίτσαρντ, άλλων φίλων και γνωστών. Εντονότατος ο σεξουαλισμός που διατρέχει το βιβλίο, με άκρως ρεαλιστικές και με αχρείααστες, θα έλεγα, λεπτομερειακές περιγραφές, περιλαμβάνει ενίοτε σκηνές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αηδιαστικές.

Όταν κλείσεις το βιβλίο, αναπολώντας όλα αυτά που διάβασες, το κυριότερο συναίσθημα που μένει είναι αυτό μιας κάποιας θλίψης, έστω κι αν ο Φράνζεν δίνει ένα τέλος που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως "happy end". Οι στόχοι του "αμερικανικού ονείρου" μοιάζει να είναι μόνο το σεξ και το χρήμα. Ακόμα κι αυτός ο εμφανιζόμενος ως ιδεολόγος περιβαλλοντιστής, ο Γουόλτερ, συμβιβάζεται κάποια στιγμή και δέχεται την αλλοίωση του περιβάλλοντος και τον εκτοπισμό των κατοίκων με αντάλλαγμα να γίνει μελλοντικά η περιοχή χώρος προστασίας του κουφαηδονιού. Ο δε γιος του, ο Τζόι, μεσολαβεί έναντι αδρής αμοιβής, για την πώληση ανταλλακτικών αυτοκινήτων που θα χρησιμοποιηθούν στο Ιράκ, εν γνώσει του ότι είναι ελαττωματικά και άχρηστα.

Δεν ξέρω αν αυτή είναι πράγματι η κυρίαρχη εικόνα της Αμερικής ή αν ο συγγραφέας επέλεξε σκόπιμα να δώσει αυτή τη σκοτεινή πλευρά. Σημασία έχει ότι ως λογοτεχνικό έργο, αν και κάπως φλύαρο και, κατά την άποψή μου, υπερτιμημένο, αξίζει.