Τα δάκρυα των αγγέλων

Όποιος έχει διαβάσει τα δυο προηγούμενα βιβλία του Θοδωρή Παπαθεοδώρου "Οι κόρες της λησμονιάς" και "Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς" χωρίς αμφιβολία θα αναζητήσει και το τρίτο μέρος "Τα δάκρυα των αγγέλων" (Ψυχογιός 2011) που πρόσφατα εκδόθηκε, ενώ το τέταρτο, με τίτλο "Οι καιροί της μνήμης", αναμένεται τον Οκτώβριο του 2011. Μέσα από αυτό το μυθιστόρημα-ποταμό περνά όλος ο τραγικός, ελληνικός εμφύλιος, ο τόσο κοντινός αλλά και τόσο μακρινός μας. Σπάνιο ισοζύγιασμα λογοτεχνίας και ιστορίας, χωρίς η μια να υπερτερεί της άλλης.

Το πρώτο μέρος άρχιζε κατά τη διάρκεια ακόμα της γερμανικής κατοχής και σταματούσε στο 1945. Στο δεύτερο παρακολουθήσαμε τα γεγονότα ως το 1948. Και τώρα, το τρίτο μέρος τελειώνει το 1949 με την οριστική ήττα του ΔΣΕ (Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος), χωρίς όμως να έχει γραφτεί ο επίλογος του μυθιστορήματος.

Με τρεις βασικές κεντρικές ηρωίδες, που η καθεμιά εκπροσωπεί μια διαφορετική γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας και μια διαφορετική ιδεολογική τοποθέτηση, προσπαθεί ο συγγραφέας να καλύψει όλες, κατά το δυνατό, τις όψεις του εμφυλίου. Ο άντρας της Αγγέλας, από το Μυριόφυλλο της Ηπείρου, έχει εκτελεστεί από τους Γερμανούς. Ο άντρας της Αριάδνης από την Αθήνα, λοχαγός, έχει σκοτωθεί πολεμώντας στις τάξεις του κυβερνητικού στρατού. Τέλος, ο άντρας της Μέλπως από τη Θεσσαλονίκη, ενταγμένος από χρόνια στο κομμουνιστικό κόμμα, πολεμά με τον ΔΣΕ. Τις τρεις βασανισμένες γυναίκες ενώνει ο πόνος για τις κόρες τους πού δεν ξέρουν πού βρίσκονται, δεν ξέρουν αν ζουν ή αν πέθαναν και απελπισμένα τις ψάχνουν. Και οι τρεις κόρες, άλλη βίαια και άλλη εκούσια έχουν απομακρυνθεί από τη μητρική αγκαλιά, έχουν στερηθεί την οικογενειακή θαλπωρή.

Μέσα από τα βασικά αυτά πρόσωπα και πολλά άλλα, ιστορικά και μυθιστορηματικά, μέσα από τα ατομικά δράματα ξετυλίγεται το συλλογικό δράμα της Ελλάδας. Οι φανατισμοί, τα εκατέρωθεν εγκλήματα και σ' αυτό, το τρίτο μέρος, μια από τις πιο σκοτεινές και εφιαλτικές πτυχές του εμφυλίου, αυτή του παιδομαζώματος. Από τη μια οι κομμουνιστές μαζεύουν τα παιδιά που είτε έμειναν ορφανά είτε για να τα "γλιτώσουν" και τα στέλλουν σε γειτονικές φιλικές χώρες, και από την άλλη το επίσημο κράτος δημιουργεί τις λεγόμενες "παιδουπόλεις της Φρειδερίκης". Και στις δυο περιπτώσεις χιλιάδες παιδιά στερήθηκαν βίαια  τις οικογένειές τους, πολλά απ' αυτά έμειναν για πάντα αγνοούμενα. Η βίαιη αρπαγή παιδιών, τα εικονικά στρατοδικεία, οι εκτοπισμοί και οι εξορίες, ο εξαναγκασμός των χωριών να τροφοδοτούν τους αντάρτες, ο ρόλος των γειτονικών κομμουνιστικών χωρών, οι άγριες φονικές μάχες λίγο πριν το τέλος, είναι μερικές μόνο από τις πτυχές του εμφυλίου που φωτίζονται από τον συγγραφέα.

Όπως και στα δυο προηγούμενα βιβλία, οι εκτενείς επεξηγηματικές σημειώσεις που παρατίθενται στο τέλος είναι κατατοπιστικότατες ιστορικές πληροφορίες. Θα έλεγα μάλιστα ότι, παρ' όλο ότι επεξηγούν και τεκμηριώνουν σημεία του μυθιστορήματος, διατηρούν μια αυτοτέλεια που άνετα επιτρέπει να διαβαστούν και από μόνες τους ως ιστορικές σελίδες.

Περιμένουμε τώρα το τέταρτο και τελευταίο μέρος.