Το νήμα

"Δεν θα απορούσα καθόλου αν σε 1-2 χρόνια η Βικτόρια Χίσλοπ έριχνε στην αγορά ακόμα ένα best seller μετά το "Νησί" και το "Ο γυρισμός" (...) Με πανομοιότυπη τεχνική πορεύεται και στηριγμένη σε πραγματικά στοιχεία (λέπρα-ισπανικός εμφύλιος) υφαίνει μια εύπεπτη, ευπώλητη ιστορία".

Αυτά έγραφα στις 15/1/2009 παρουσιάζοντας στο μπλογκ μου το μυθιστόρημα της Χίσλοπ "Ο γυρισμός". Δεν έχω βέβαια προφητικές ικανότητες, αλλά ήταν τόσο όμοια η τεχνική των δύο βιβλίων ώστε η συνακόλουθη κυκλοφοριακή επιτυχία  εύκολα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το πείραμα θα επαναλαμβανόταν. Και πράγματι, μια τρίτη παρόμοια προσπάθεια έρχεται να επιβεβαιώσει την πρόβλεψή  μου με την έκδοση του μυθιστορήματος "Το νήμα" (Διόπτρα, 2011, μετ. Φωτεινή Πίπη). Μόνο που εδώ δεν έχουμε μια νεαρή γυναίκα που ψάχνει τις ρίζες της και μέσα από μια μακρά αφήγηση μαθαίνει το παρελθόν της οικογένειάς της, αλλά ένα νεαρό και η αφήγηση γίνεται από τον παππού και τη γιαγιά του. Βέβαια, η αφήγηση αυτή κρατάει κάπου 600 σελίδες και καλύπτει περίπου 60 χρόνια ιστορίας. Ώσπου να φτάσει στο τέλος ο αναγνώστης ξεχνάει ότι πρόκειται για αφήγηση-αναπόληση και το θυμάται μόνο αν ξεφυλλίσει το βιβλίο από την αρχή. (Στην αρχή μάλιστα είχαμε δει τη γιαγιά να μαγειρεύει γεμιστά, τα οποία δεν μας πληροφορεί στο τέλος η συγγραφέας αν τα έφαγαν ή όχι. Σίγουρα θα είχαν μπαγιατέψει ώσπου να τελειώσει η αφήγηση!).

Η αφηγημένη ιστορία αρχίζει το 1917 με την πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της Θεσσαλονίκης. Συναντάμε τότε την οικογένεια Κομνηνού, ενός πλούσιου μεγαλοεπιχειρηματία, που αποκτά την ίδια χρονιά το γιο του τον Δημήτρη. Στη συνέχεια μεταφερόμαστε στη Σμύρνη και στα ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν τη μοίρα της. Ένα μικρό κορίτσι, η Κατερίνα, χάνει τη μητέρα και την αδελφή της μέσα στο χαλασμό και την τραγωδία του '22 και σώζεται από μια άλλη γυναίκα, την Ευγενία, μαζί με τις δυο δίδυμες κόρες της.

Καταλήγουν σε μια φτωχογειτονιά της Θεσσαλονίκης, όπου αρμονικά συμβιώνουν Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι. Θα ακολουθήσει η ανταλλαγή πληθυσμών, οι Τούρκοι θα φύγουν. Με ευθύγραμμη χρονολογική εξιστόρηση, παρακολουθώντας τις τύχες των ηρώων της η Χίσλοπ θα ξεδιπλώσει όλη την ιστορία της πόλης φτάνοντας ως το 1978 και το μεγάλο σεισμό της Θεσσαλονίκης. Φορείς του μύθου είναι κυρίως τρεις οικογένειες: η προσφυγική οικογένεια της Ευγενίας με τις δίδυμες κόρες και την Κατερίνα, η γειτονική τους οικογένεια των Εβραίων Μορένο,  περίφημων ραφτάδων και η μεγαλοαστική οικογένεια των Κομνηνών. Κεντρική  ηρωίδα η μικρή Κατερίνα που εξελίσσεται σε εξαιρετική καντίστρα.

Η πορεία της ζωής των προσώπων αυτών προχωρεί παράλληλα με την ιστορία της πόλης, που είναι το κυριότερο πλεονέκτημα του βιβλίου. Η προσφυγιά και οι προσπάθειες των προσφύγων να ριζώσουν και να ορθοποδήσουν στη νέα πατρίδα, οι διαφορές μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, η πολιτική κατάσταση, η δικτατορία του Μεταξά, οι εργατικές αναταραχές, ο πόλεμος, οι διωγμοί των Εβραίων, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος, οι δωσίλογοι, η χούντα του 1967, όλη γενικά η ιστορία της πόλης είναι το ιστορικό πλαίσιο.

Η συγγραφέας, όντας ξένη, ασφαλώς θα προέβη σε κάποια έρευνα. Ένας Έλληνας συγγραφέας όμως θα μπορούσε να γράψει το βιβλίο αυτό χωρίς έρευνα, χρησιμοποιώντας μόνο τη φαντασία και τις μνήμες  του. Είναι τόσο επιφανειακά, τόσο απλουστευμένα τα ιστορικά γεγονότα που σ΄εμάς τους κάπως μεγαλύτερης ηλικίας Έλληνες τίποτα δεν έχουν να προσθέσουν στις γνώσεις μας. Καμία εμβάθυνση, καμία ανάλυση, καθόλου κριτική σκέψη, άλλωστε, πιστεύω,  στόχος της δεν ήταν να γράψει ιστορικό βιβλίο. Στόχος ήταν να αφηγηθεί μια εύπεπτη ιστορία, με ήρωες καλούς και κακούς, με απίθανες συμπτώσεις, με φιλίες και έρωτες, με επιβράβευση των καλών και τιμωρία των κακών, με ένα happy end που θα αφήσει ικανοποιημένο τον  αναγνώστη. Αν όλα αυτά διαδραματίζονται  με φόντο και με επίδραση από τις ιστορικές συγκυρίες, αυτό είναι υπέρ του βιβλίου. Αξιέπαινη προσπάθεια μιας συγγραφέως που φαίνεται πολύ να αγάπησε την Ελλάδα.